Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ліцвіны

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{значэнні|2=Літвіны}}
'''Ліцві́ны'''<ref>{{крыніцы/ПБМ 2008|}}</ref>, або '''літві́ны'''{{sfn|БелЭн|1999}} ([[старабеларуская мова|стар.-бел.]] ''литва, литвины'') — [[палітонім]] жыхароў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ў XV—XVIII стст.

Цяпер этнонім ''літвіны'' часам ужываецца для абазначэння беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]].{{Sfn|ЭнцВКЛ|2010|loc=Т. 3, с. 306}}

== Гістарычныя згадкі ==
Найстаражытнейшым вядомым цяпер кірылічным тэкстам з ужываннем назвы «літвін» ёсць датаваная 1370-1380-мі гадамі берасцяная грамата № 283 з Вялікага Ноўгарада, дзе згаданы «''Василко литвинъ''»<ref>''Зализняк А. А.'' Древненовгородский диалект. — Москва, 2004. — С. 617.</ref>.

Назва «литвин» ужываецца ў пазнейшых [[Беларуска-літоўскія летапісы|вялікалітоўскіх]] і рускіх летапісах: «''Лува Литовникъ''» або «''Лува Литвинъ''»{{Sfn|Шаланда|2003}}, у пазнейшых спісах «''съ Лукою съ Литвиномъ''» (Сафійскі першы летапіс, пачатак XV ст.<ref>ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=f9pQAAAAcAAJ&q=%D1%81%D1%8A+%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%8E+%D1%81%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%8A#v=snippet&q=%D1%81%D1%8A%20%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%8E%20%D1%81%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 192].</ref><ref>''Лурье Я. С.'' Общерусские летописи XIV—XV вв. / АН СССР, Ин-т рус. литературы (Пушкинский дом). — Л., 1976. — С. 77.</ref>) — да літоўскага баярына пры двары князя [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта]] пад 1266 годам; «''сий [[Андрэй (епіскап цвярскі)|Андрей]] бяше родом литвин''» — да сына літоўскага князя [[Гердзень|Гердзеня]] пад 1289 годам<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. / изд. М. Д. Присёлков. Москва-Ленинград, 1950. — С. 344—345.</ref>; «''литвин родом''» у [[Жыціе|Жыціі]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагоддзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — Москва, 2009. с. 199—201.</ref>; «''два Литвина большие''» — да праваслаўных літоўцаў, баяр караля Ягайлы пад 1387 годам<ref>ПСРЛ, т. 6, вып. 1. Москва, 2000. стб. 489.</ref>; «''Андрей литвин''» — да продка [[Неміровічы|Неміровічаў]] пад 1406 годам<ref>Хроника Литовская и Жемойтская // ПСРЛ. — Т. 32. — С. 78.</ref>.

Таксама з XIII ст. вядомы ў вялікалітоўскіх крыніцах граматычныя лацінскія формы: ''Litwinos'', ''rex Litwinorum'' — у грамаце [[Міндоўг]]а 1261 года<ref>Жлутка А. Міндаў, кароль Літовіі. Менск, 2005. ч. І, № 10b, с. 43.</ref>, ''Lethvinorvm'' — на пячатцы [[Гедымін]]а 1323 года<ref>Gumowski M. Pieczęcie Ksiązat Litewskich // Ateneum Wileńskie. Zesz. 3—4, 1930. S. 696.</ref>; з суседніх Літве краін: ''Letwinis'' — у акце судовага працэсу Тэўтонскага ордэна з Казімірам Куяўскім 1259 года, ''Littwini'' — у лісце лівонскіх біскупаў 1277 года і інш.

[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Літвіны (праваруч) на [[Грунвальдская бітва|Грунвальдскім полі]], 1410 г.]]
У крыніцах заходнерускай мовы азначэнне «літвін» найраней вядома з перакладу ярлыка 1393 года<ref>{{Артыкул|спасылка=http://dx.doi.org/10.22378/2313-6197.2021-9-2.314-335|аўтар=Полехов С. В.|загаловак=Ярлык хана Токтамыша польскому королю Владиславу II Ягайлу 1393 года. Проблема происхождения древнерусского текста|год=2021|выданне=Золотоордынское обозрение|том=9|выпуск=2|старонкі=314–335|issn=2308-152X|doi=10.22378/2313-6197.2021-9-2.314-335}}</ref><ref>''Карский Е. Ф.'' Труды по белорусскому и другим славянским языкам. Москва, 1962. с. 443.</ref> ад ардынскага цара Тактамыша да караля Ягайлы («''Вы пак послали есте к нам посла вашего литвина на имя Невойста''»).

У крыніцах ВКЛ назва «літвін» як азначэнне ўсяго насельніцтва<!--«жыхарства» у такім сэнсе не даюць слоўнікі--> Княства вядома ў дамоўных граматах вялікага князя Казіміра з Псковам і Ноўгарадам (1440 і 1480): «''А мне великому князю Казимиру блюсти Псковитина как и своего Литвина; також и Псковичом блюсти Литвина, как и Псковитина…''»; у дамове 1480 года выраз «''нашого Литвина''» адпавядае выразам «''нашы купцы''», «''люди нашы''» і абымае як жыхароў Вільні, так і жыхароў Полацка<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. І. СПб., 1846. № 38, 39, 73.</ref>.

Паводле Статута Вялікага Княства Літоўскага 1566 года, «''родічамі старожытнымі і врожонцамі''» ВКЛ былі літвіны і русіны: «''…то все мы и потомки наши Великіе Князи Литовскіе давати будуть повинни только Литве а Руси, родичомъ старожитнымъ и врожонцамъ Великаго Князства Литовского (…). Але на достоенства и всякій врядъ духовный и свецкій не маеть быти обиранъ, ани отъ насъ Господаря ставленъ, толко здавна продковъ своихъ уроженецъ Великого Князства Литовского Литвинъ и Русинъ''».

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|міні|Літвіны з кнігі «Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]]

Назва «літва», «літвіны» як палітонім — адзіная назва ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага, ужывалася ў дзяржаўных актах, наратыўных і мемуарных крыніцах, напрыклад:
* у пастановах Гарадзенскага сойму 1567 года («''Теж уфаляем, абы панове воеводове, старостове, державцы, тівунове, Літва і Полякове, всі особамі своімі на войну ехалі с почты…''»)<ref>Литовская метрика. Ч. 3, т. 1. — Юрьев, 1914. стб. 425.</ref>;
* у статуце менскага цэха рымараў 1634 года («''…aby towarzyszów polakow i litwę do roboty y warstatów swych przymowali…''»)<ref>Беларускі архіў. Т. 3. — Менск, 1930. № 94. с. 143.</ref>;
* у [[Дзённік Фёдара Еўлашоўскага|дзённіку Фёдара Еўлашоўскага]] 1603 года («''Маршалковал межы посламі наш літвін, князь Лукаш Болько Свірскій''»)<ref>Хрэстаматыя па старажытнай беларускай літаратуры. / укл. А. Ф. Коршунаў. Мінск, 1959. с. 230.</ref>.

У вялікалітоўскім акце [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] 1569 года<ref>Akta unji Polski z Litwą 1385—1791. Kraków, 1932. № 149. s. 355—356.</ref> «літоўскім народам» названа агулам насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага. Таксама і ў акце «Каэквацыі літоўскіх станаў» 1697 года (вядомым як акт Каэквацыі «літоўскага народа»).<ref>Volumina Legum. T. 5. — Petersburg, 1860. P. 420—421.</ref>

Жыхароў усходняй часткі Вялікага Княства Літоўскага ([[Белая Русь|Белай Русі]]) маскоўскія крыніцы называлі літвінамі і адначасова [[Беларусцы|беларусцамі]]. Напрыклад, у маскоўскім дакуменце XVII ст.: «''Приехал ис Полотцка ко Пскову торговой литвин Спиридонка; родом он литвин, белорусец Мстиславского повету''».

[[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|міні|Літвіны ў народных строях, пачатак XX ст.]]

У XIX — пачатку XX стст. абшары бытавання назвы «літвіны» звузіліся. У XX ст. ужываўся як польскі [[экзаэтнонім]] для [[літоўцы|літоўцаў]], а таксама як лакальны [[этнікон]] невялікіх груп [[беларусы|беларускага]] насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружан]], [[Навагрудак|Навагрудка]], [[Воранава]], [[Гродна]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палессе|Палесся]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракытнэ (Ровенская вобласць)|Ракітнага]], [[Кастопіль|Кастопаля]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]а) і беларускамоўнага насельніцтва паўночнай [[Чарнігаўшчына|Чарнігаўшчыны]] і [[Кіеўшчына|Кіеўшчыны]], заходняй [[Браншчына|Браншчыны]] і [[Смаленшчына|Смаленшчыны]]. У пагранічных з Беларуссю раёнах [[Расія|Расіі]] назва «літвіны» бытавала да сярэдзіны XX ст.

== Сучасныя ацэнкі ==
На думку беларускага этнолага [[Ігар Усеваладавіч Чаквін|Ігара Чаквіна]], у [[беларуска-літоўскія летапісы|беларуска-літоўскіх летапісах]] і іншых дакументах XV—XVI стст. назва «літвіны» звязвалася ў этнагенетычным аспекце з легендарнымі [[Старажытны Рым|рымскімі]] перасяленцамі на чале з князем [[Легенда аб Палемоне|Палемонам]], тэрытарыяльна — з землямі першапачатковай лакалізацыі тапоніма «Літва» — на захад ад [[Мінск]]а ў міжрэччы [[Нёман]]а і [[Вілія|Віліі]], дзе існавала змешанае балта-славянскае насельніцтва (гл. [[Літва (зямля)|Літва, зямля]]). У канфесіянальным аспекце звязвалася як з [[каталіцтва]]м, так і з «рускай» верай (яскравы прыклад — Францыск Скарына, які называў сябе і літвінам у этнічным сэнсе, так і русінам у сэнсе канфесійным).<ref name="Чаквін 1993, с. 48-49">''Чаквін І.'' Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — Мінск, 1993. С. 48-49.</ref><ref>''Зайкоўскі Э.'', ''Чаквін І.'' Літвіны // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. — Мінск, 1997. — Т. 4. — С. 382.</ref> Ігар Чаквін адзначаў, што ў XVI—XVIII стагоддзях назва «літвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасвядомасці беларускага народа і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі<ref name="Чаквін 1993, с. 48-49"/><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. с. 172, 176.</ref>.

Беларускія гісторыкі [[Георгій Якаўлевіч Галенчанка|Георгій Галенчанка]] і [[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|Ігар Марзалюк]] аспрэчваюць меркаванне, што ў XIV—XVII стст. заходнія беларусы карысталіся вызначэннем «літва»/«літвіны» («литвины») як эндаэтнонімам. На думку гэтых даследчыкаў, беларускае насельніцтва [[Панямонне|Верхняга Панямоння]] ўжывала толькі назву «рускі» («русін», «русь») як агульны эндаэтнонім для ўсіх частак старабеларускага этнасу, а сам тэрмін «рускі» («русін», «русь») паралельна звязваўся з праваслаўным насельніцтва (а пасля і з [[Уніяцтва ў Рэчы Паспалітай|уніяцтвам]]){{sfn|Марзалюк|2009|с=59, 65, 116, 120}}.

Беларускі гісторык [[Аляксандр Іванавіч Груша|Аляксандр Груша]] сцвярджае, што «літвіны» («литвины») у часы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] як этнонім адносіўся да [[літоўцы|літоўцаў]]{{sfn|Груша|2013|с=39}}{{sfn|Груша|2015|с=173}}, а адносна [[Беларусы|беларусаў]] як этнонім ужываліся «рускія»/«русь»/«[[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]]» («русины»){{sfn|Груша|2013|с=38}}{{sfn|Груша|2015|с=173}}.

== Гл. таксама ==
* [[Ліцвіны Севершчыны|Літвіны Севершчыны]]
* [[Русіны (гістарычны этнонім)|Русіны, гістарычны этнонім]]
* [[Беларусцы]]

== Крыніцы ==
{{крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|9|Літвіны||314}}
* {{Крыніцы/БелСЭ|6|||411}}
* Гісторыя Беларусі: у 6 т. / [[Юрый Мікалаевіч Бохан|Ю. Бохан]] [і інш.]; рэдкал: [[Міхаіл Паўлавіч Касцюк|М. Касцюк]] (гал. рэд.) [і інш.]. — Т. 2. Беларусь у перыяд Вялікага Княства Літоўскага. — Мінск : Экаперспектыва, 2008. — 688 с.
* {{h|Груша|2013|[[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А. И.'']] Великое княжество Литовское: есть ли в нем место для Беларуси? / А. И. Груша // Гісторыя беларускай дзяржаўнасці: матэрыялы навукова-практычнага семінара (Мінск, 26 сакавіка 2013 г.) / рэд.кал. У. Р. Гусакоў [і інш.]. — Мінск : Белар. навука, 2013. — С. 38—53.}}
* {{h|Груша|2015|[[Аляксандр Іванавіч Груша|''Груша, А.'']] [http://slavica-petropolitana.spbu.ru/files/2015-2/10-.pdf И вновь о взаимных дарах. Добрососедство, прагматизм и благотворительность в отношениях между русинами и литвинами в Великом Княжестве Литовском в первой половине XVI в.] / А.Груша // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. — 2015. — № 2. — С. 173—189.}}
* ''Зайкоўскі Э.'', ''Чаквін І.'' Літвіны // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. — Мінск, 1997. — Т. 4. — С. 382.
* {{h|Марзалюк|2009|[[Ігар Аляксандравіч Марзалюк|''Марзалюк, І. А.'']] Міфы «адраджэнскай» гістарыяграфіі Беларусі: манаграфія / І. А. Марзалюк. — Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2009. — 148 с.}}
* [[Ігар Марзалюк|Марзалюк І.]] [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm Тэрміналогія этнічнай гісторыі Беларусі 14-17 ст.: набліжэнне да рэаліяў, ці стварэнне новых міфаў?] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20141005122222/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/09/16.htm |date=5 кастрычніка 2014 }} // Гістарычны альманах. — 2003. — Т. 9. — С. 113—122.
* [[В. Л. Насевіч|Насевіч В. Л.]] [http://vln.by/node/53 Да пытання пра саманазву беларусаў у перыяд ВКЛ] // Беларусіка — Albaruthenica. Кн. 2: Фарміраванне і развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларусаў. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі ў Маладзечне 19-20 жніўня 1992 г. Мінск: Нацыянальны навукова-асветны цэнтр імя Ф. Скарыны, 1993. — С. 97-100.
* {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|артыкул=Літвіны|старонкі=206—208|аўтар=[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]]}}
* {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=3|старонкі=306|артыкул=Літвіны Севершчыны|аўтар=[[Уладзімір Васькоў|Васькоў У.]]}}
* {{крыніцы/ЭЛМБ|том=3|старонкі=287|артыкул=|аўтар=}}
* ''Левшун Л.'' [http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_347097.pdf Концепт «Литвы» в этнокультурном самосознании белорусов] // Беларуская думка. — № 11. — 2009. — С. 102—109.
* {{Артыкул|ref=Шаланда|аўтар=Шаланда А.|загаловак=Баярства Міндоўга: склад і паходжанне|год=2003|месца=Горадня|выданне=Герольд Litherland|нумар=1-2 (9-10). Год ІІІ}}

== Спасылкі ==
{{Вікіцытатнік|Літвіны}}
{{Commons|Category:}}

{{Беларусы}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Этнаніміка]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Ліцвіны.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Ліцвіны"