Прагляд зыходнага тэксту старонкі Заходне-Украінская Народная Рэспубліка

← Заходне-Украінская Народная Рэспубліка
Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{Гістарычная дзяржава
|назва=Заходне-Украінская Народная Рэспубліка
|саманазва={{lang-uk|Західноукраїнська Народна Республіка}}
|статус= Незалежная дзяржава <br />З [[22 студзеня]] [[1919]] года аўтаномія ў складзе [[УНР]]
|сцяг=Flag of Ukraine.svg
|апісанне_сцяга = [[Сцяг ЗУНР]]
|герб=ZUNR coa.svg
|апісанне_герба =[[Герб ЗУНР]]<ref name="kmu.gov.ua">[http://www.kmu.gov.ua/control/uk/publish/printable_article?art_id=1237881 Уряди Західноукраїнської Народної Республіки — Документи]</ref>
|карта= Location of the WUPR.png
|апісанне= Тэрыторыя на якую прэтэндавала ЗУНР
|p1 = Аўстра-Венгрыя
|flag_p1 =Flag of Austria-Hungary 1869-1918.svg
|p2 = Гуцульская рэспубліка
|flag_p2 =Flag of Ukraine.svg
|утворана=[[19 кастрычніка]] [[1918]]
|ліквідавана=<br />[[18 ліпеня]] [[1919]]
|s1=II Рэч Паспалітая
|flag_s1=Flag of Poland.svg
|s2=Каралеўства Румынія
|flag_s2=Flag of Romania.svg
|s3=Чэхаславакія
|flag_s3=Flag of the Czech Republic.svg
|s4=УНР
|flag_s4 = Flag of the Ukranian State.svg
|s5=
|flag_s5=
|сталіца=[[Львоў]], [[Цярнопаль]], [[Івана-Франкоўск|Станіслаў]]
|мова=[[украінская мова]]
|форма_кіравання=[[рэспубліка]]
|дынастыя=
|рэлігія=[[праваслаўе]], [[каталіцтва]]
|плошча=
|насельніцтва= [[украінцы]], [[палякі]], [[яўрэі]], [[немцы]], [[чэхі]]
|дадатковы_параметр1=
|змесціва_параметру1=
|Этап1=
|Дата1=
|Год1=
|Этап2=
|Дата2=
|Год2=
|Этап3=
|Дата3=
|Год3=
|Этап4=
|Дата4=
|Год4=
|Этап5=
|Дата5=
|Год5=
|Этап6=
|Дата6=
|Год6=
|дадатковы_параметр2=
|змесціва_параметру2=
|да=
|д1=
|д2=
|д3=
|д4=
|д5=
|д6=
|д7=
|пасля=
|п1=
|п2=
|п3=
|п4=
|п5=
|п6=
|п7=
|заўв=
}}
'''Захо́днеўкраі́нская Народная Рэспубліка''' ({{lang-uk|Західноукраїнська Народна Республіка}}, паводле тагачаснага напісання — ''Західно-Українська Народня Республика''; '''ЗУНР''') — [[украінцы|украінскае]] дзяржаўнае ўтварэнне (рэспубліка), якое існавала на працягу [[1918]]—[[1919]] гадоў на тэрыторыі Заходняй [[Украіна|Украіны]] са сталіцай у горадзе [[Львоў]].

Узнікла пасля [[Першая Сусветная вайна|Першай Сусветнай вайны]] праз вынікі [[распад Аўстра-Венгрыі|распаду]] [[Аўстра-Венгрыя|Аўстра-Венгрыі]]. Абвешчаная [[19 кастрычніка]] [[1918]] года. Ахоплівала (альбо прэтэндавала) на тэрыторыі [[Галічына|Галічыны]], [[Букавіна|Букавіны]] і [[Закарпацце|Закарпацця]].

[[1 лістапада]] пасля [[Лістападаўскі чын|захопу ўлады ў Львове і іншых буйных гарадах рэгіёна ўкраінцамі]] распачаўся ваенны канфлікт з [[Польская Рэспубліка (1918-1939)|Польшчай]], якую падтрымлівалі краіны [[Антанта|Антанты]]. [[22 студзеня]] [[1919]] года рэспубліка аб’ядналася («[[Акт Злучэння]]») з [[УНР]], з-за чаго атрымала назву «Заходняя [[адміністрацыйны падзел Украінскай Народнай Рэспублікі|вобласць]] Украінскай Народнай Рэспублікі» ({{lang-uk|Західна Область Української Народної Республіки}}). Спыніла фактычнае існаванне ў выніку {{нп3|украінска-польская вайна 1918-1919 гадоў|ўкраінска-польскай вайны|en|Polish–Ukrainian War}} ([[18 ліпеня]] [[1919]] года). Анексавана [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]], [[Каралеўства Румынія|Румыніяй]] і [[Чэхаславакія]]й.

Да [[15 сакавіка]] [[1923]] года ўрад ЗУНР знаходзіўся ў [[эміграцыя|эміграцыі]].

== Гістарычны нарыс ==
Напярэдадні Першай Сусветнай вайны вялікая частка ўкраінскіх тэрыторый — Усходняя Галічына, Букавіна, Закарпацце — знаходзіліся ў складзе Аўстра-Венгрыі. Калі ў кастрычніку [[1918]] года ва ўмовах ваеннага паражэння аўстра-нямецкага блоку і нацыянальна-вызваленчае барацьбы народаў Аўстра-Венгерская імперыя распалася на некалькі незалежных дзяржаў, украінцы пачалі здзяйсняць шэраг захадаў з мэтай стварэння ўласнай дзяржавы на заходнеўкраінскіх землях [якія ўваходзілі ў склад колішняй Аўстра-Венгрыі].

Пад канец верасня [[1918]] года ў Львове быў сфарміраваны Украінскі Генеральны Ваенны Камісарыят (УГВК), які распачаў працу па падрыхтоўцы ўзброеннага паўстання. У кастрычніку гэтага ж года кіраўніком камісарыяту быў прызначаны сотнік {{нп3|Украінскія Сечавыя Стра��ьцы|Легіёну Украінскіх Сечавых Стральцоў|uk|Українські січові стрільці}} {{нп3|Дзмітрый Вітоўскі|Дзмітрый Вітоўскі|uk|Вітовський Дмитро Дмитрович}}.

[[18 кастрычніка]] гэтага ж года ў Львове на сходах усіх украінскіх дэпутатаў аўстрыйскага парламента, украінскіх членаў галіцкага і букавінскага [[сойм]]аў, прадстаўнікоў палітычных партый Галічыны і Букавіны, духавенства і студэнцтва была ўтворана {{нп3|Украінская Нацыянальная Рада Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікі|Украінская Нацыянальная Рада|uk|Українська Національна Рада Західноукраїнської Народної Республіки}} — палітычны прадстаўніцкі орган украінскага народа ў Аўстра-Венгерскай імперыі<ref>[http://www.uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxr.htm Статут Української Національної Ради, прийнятий у Львові 18 жовтня 1918 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111120165050/http://uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxr.htm |date=20 лістапада 2011 }}</ref>.

[[19 кастрычніка]] [[1918]] года Рада абвясціла ўкраінскую дзяржаву на ўсёй украінскай этнічнай тэрыторыі Галічыны, Букавіны і Закарпацця<ref>[http://www.uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxd.htm Проклямація Української Національної Ради від 19 жовтня 1918 года] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20111120161855/http://uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxd.htm |date=20 лістапада 2011 }}</ref> (букавінцы падтрымалі абвяшчэнне незалежнасці на {{нп3|Букавінскае веча|букавінскім вечы|uk|Буковинське віче}}). Было прынятае рашэнне аб распрацоўцы дэмакратычнай [[канстытуцыя|канстытуцыі]], а таксама быў абраны [[прэзідэнт]] Украінскай Нацыянальнай Рады, якім стаў [[Яўген Петрушэвіч]].

[[31 кастрычніка]] [[1918]] года ў Львове стала вядома пра прыезд у горада Польскай ліквідацыйнай камісіі (утворана [[28 кастрычніка]] [[1918]] года ў [[Кракаў|Кракаве]]), якая мусіла пераняць ад аўстрыйскага намесніка ўладу над Галічынай і далучыць яе да складу Польшчы. УНРада паставіла перад аўстрыйскім урадам пытанне пра перадачу ёй усёй паўнаты ўлады ў Галічыне і Букавіне. Аднак аўстрыйскі намеснік Галічыны генерал К. Гуйн адказаў катэгарычнай адмовай. Тады на вечаровым паседжанні УГВК (Украінскага Генеральнага Ваеннага Камісарыята) [[31 кастрычніка]] [[1918]] года было вырашана атрымаць уладу ў Львове ўзброеным шляхам.

== Бітва за Львоў ==
[[Выява:Ukrainian State 1918.5-11.png|справа|thumb|290px|ЗУНР у кастрычніку [[1918]] года:
{{легенда|#E0FEAD|ЗУНР}}
{{легенда|#D3F47B|[[Украінская Дзяржава]] <small>(разам з шэрагам тэрытарыяльных прэтэнзій)</small>}}
{{легенда|#77D9B7|[[Крым]]скі краёвы ўрад}}
{{легенда|#B0E44B|[[Кубанская Народная Рэспубліка]]}}
{{легенда|#A0E19D|{{нп3|Усевялікае Войска Донскае|Усевялікае Войска Донскае|ru|Всевеликое войско Донское}}}}
{{легенда|#C1E8E1|[[Беларуская Народная Рэспубліка]] <small>(шэраг кантраляваных ёю тэрыторый; бяз поўных тэрытарыяльных прэтэнзій)</small>}}
{{легенда|#FFD2FF|[[Літва#.D0.9F.D0.B5.D1.80.D1.88.D0.B0.D1.8F .D0.9B.D0.B5.D1.82.D1.83.D0.B2.D1.96.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F .D0.A0.D1.8D.D1.81.D0.BF.D1.83.D0.B1.D0.BB.D1.96.D0.BA.D0.B0|Літва]] <small>(тэрытарыяльныя прэтэнзіі)</small>}}
{{легенда|#D3DEEB|[[Польская Рэспубліка (1918-1939)|Польшча]]}}
{{легенда|#FFFF99|[[Аўстра-Венгрыя]]}}
{{легенда|#DFBF9F|[[Каралеўства Румынія|Румынія]]}}
{{легенда|#FFE17F|[[Каралеўства Сербія|Сербія]]}}
{{легенда|#F5AAA5|Савецкая [[Расійская Савецкая Федэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|Расія]]}}]]

У ноч з [[31 кастрычніка]] на [[1 лістапада]] [[1918]] года стралецкія часткі, узначальваныя сотнікам Дзмітрыем Вітоўскім, занялі ўсе найбольш важныя ўрадавыя ўстановы ў месце (акрамя {{нп3|Галоўны чыгуначны вакзал, Львоў|чыгуначнага вакзалу|uk|Головний залізничний вокзал (Львів)}}, што стала адною з памылак і прычынай страты Львова). Гэтыя падзеі ва ўкраінскай гістарыяграфіі атрымалі назву [[Лістападаўскі чын|Лістападаўскага чына]].

[[9 лістапада]] [[1918]] года УНРада стварыла свой часовы выканаўчы орган, які [[13 лістапада]] гэтага ж года быў ператвораны ва ўрад — {{нп3|Дзяржаўны сакратарыят Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікі|Дзяржаўны Сакратарыят ЗУНР-ЗВ УНР|uk|Державний секретаріат ЗУНР}}.

У гэты ж дзень былі зацверджаныя Канстытуцыйныя асновы новаўтворанай дзяржавы — «Тимчасовий основний закон про державну самостійність українських земель колишньої Австро-Угорської монархії»<ref>[http://www.uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxc.htm Тимчасовий основний закон про державну самостійність українських земель бувшої австро-угорської монархії, ухвалений Українською Національною Радою на засіданню 13 падолиста 1918] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140803204015/http://uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxc.htm |date=3 жніўня 2014 }}</ref> ({{lang-be|«Часовы асноўны закон пра дзяржаўную самастойнасць украінскіх земляў колішняй Аўстра-Венгерскай манархіі»}}), згодна з якім яна атрымала назву «Західно-Українська Народна Республіка» ({{lang-be|Заходне-Украінская Народная Рэспубліка}}). Закон вызначаў тэрыторыію ЗУНР, якая ўключала ўкраінскія этнічныя землі і ахоплівала Галічыну, Букавіну і Закарпацце. Тэрыторыя ЗУНР складала 70 тысяч км², насельніцтва — 6 мільёнаў асоб. Быў зацверджаны герб дзяржавы — Залаты Леў на сінім фоне, і сцяг — блакітна-жоўты. Нацыянальным меншасцям на тэрыторыі ЗУНР гарантаваліся роўныя правы з украінскім насельніцтвам.

Часовы Асноўны закон ЗУНР быў з цягам часу дапоўнены цэлыс шэрагам законаў: пра арганізацыю войска ([[13 лістапада]] [[1918]] года), часовую адміністрацыю ([[15 лістапада]] [[1918]] года), часовую арганізацыю судаводства ([[16 лістапада|16]] і [[21 лістапада]] [[1918]] года), дзяржаўную мову ([[1 студзеня]] [[1919]] года), навучальны працэс ([[13 лютага]] [[1919]] года), грамадзянства ([[8 красавіка]] [[1919]] года), зямельную рэформу ([[14 красавіка]] [[1919]] года).

Вынікам актыўнай знешнепалітычнай дзейнасці ЗУНР стала адкрыццё пасольстваў у [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Венгрыя|Венгрыі]] і [[Германія|Германіі]] і дыпламатычных прадстаўніцтваў у [[Чэхаславакія|Чэхаславакіі]], [[Канада|Канадзе]], [[ЗША]], [[Бразілія|Бразіліі]], [[Італія|Італіі]] і інш.

== Украінска-польская вайна ==
Да новай украінскай дзяржавы яўрэйскае, нямецкамоўнае і частка польскага насельніцтва ставілася лаяльна, іншая частка [[палякі|палякаў]] пры падтрымцы Польшчы распачалі [[польска-ўкраінская вайна|ваенныя дзеянні супраць украінскай улады]]. Адначасова румынскія войскі перайшлі межы ЗУНР і, незважаючы на супраціўленне насельніцтва, [[11 лістапада]] занялі [[Чарнаўцы]], а пасля гэтага і ўсю Паўночную Букавіну.
[[Выява:4 school Ternopil.jpg|290px|справа|thumb|Будынак [[Цярнопаль|тэрнопальскае]] школы № 4, у якім у лістападзе-снежні [[1918]] года знаходзіўся ўрад ЗУНР.]]
[[21 лістапада]] ў выніку крывапралітных баёў польскія войскі захапілі Львоў (ля горада Перамышля не здолелі разбурыць масты і полськія войскі прыехалі на чыгуначны вакзал у Львове). Урад ЗУНР пераехаў у [[Цярнопаль]], а з [[2 студзеня]] [[1919]] года УНРада і ўрад ЗУНР знаходзіліся ў Станіслававе (зараз [[Івана-Франкоўск]]).

[[1 снежня]] [[1918]] года дэлегацыя УНРады і прадстаўнікі {{нп3|Дырэкторыя Украінскай Народнай Рэспублікі|Дырэкторыі УНР|uk|Директорія Української Народної Республіки}} падпісалі ў [[Фастаў|Фаставе]] папярэдняе пагадненне пра аб’яднанне ЗУНР і УНР<ref>[http://www.uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxt.htm Передвступний договір, заключений дня 1 грудня 1918 года в м. Фастові між Українською Народньою Республікою і Західно-Українською Народньою Республікою про маючу наступити злуку обох українських держав в одну державну одиницю] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140803204701/http://uazakon.com/documents/date_5r/pg_ifwzxt.htm |date=3 жніўня 2014 }}</ref> і канчаткова ўхваленую вышэйшым органам дзяржавы [[3 студзеня]] [[1919]] года.

[[4 студзеня]] [[1919]] года быў сфарміраваны новы ўрад на чале з {{нп3|Сідар Галубовіч|Сідарам Галубовічам|uk|Голубович Сидір Тимофійович}} і створаны Аддзел УНРады (складаўся з дзевяці членаў) пад кіраўніцтвам Яўгена Петрушэвіча.

[[21 студзеня]] [[1919]] года прадстаўнікі Усекарпацкага кангрэса {{нп3|Сцяпан Клачурак|Сцяпан Клачурак|uk|Клочурак Степан}} і {{нп3|Дзмітрый Клымпуш|Дзмітрый Клымпуш|uk|Климпуш Дмитро Іванович}} перадалі ўраду ЗУНР у Станіславе рашэнне насельніцтва края пра далучэнне да Украіны закарпацкіх земляў.

На наступны дзень у Кіеве адбылося ўрачыстае абвяшчэнне [[Акт Злучэння|«Акту про Злуку» («Акту пра Злучэнне»)]] ЗУНР (Галічына, Букавіна, Закарпацце) і УНР (Наддняпроўская Украіна) у адзіную Украінскую Народную Рэспубліку. Згодна з законам «Про форму влади в Україні» ({{lang-be|«Пра форму ўлады ва Украіне»}}), прынятым {{нп3|Працоўны Кангрэс Украіны|Працоўным Кангрэсам Украіны|uk|Трудовий конгрес України}}, ЗУНР атрымала назву «Західна Область Української Народної Республіки» ({{lang-be|«Заходняя Вобласць Украінскай Народнай Рэспублікі»}}, ЗВ УНР, ЗВУНР). Пазней, пасля падпісання {{нп3|Варшаўскі дагавор, 1920|Варшаўскага дагавору 1920 года|en|Treaty of Warsaw (1920)}} між УНР і Польшчай Акт Злучэння быў дэнансаваны ўладай ЗУНР-ЗВ УНР як пратэст супраць няўзгодненасці дзеянняў з боку Сымона Пятлюры, а таксама пра гэта былі паведамленыя прадстаўнік дыпламатычнай місіі УНР у [[Варшава|Варшаве]] і ўрад Польшчы<ref>ISBN 5-7707-7867-9 с.140</ref>.

У студзені-маі [[1919]] года, нягледзячы на пастаянны недахоп зброі, баепрыпасаў і амуніцыі, {{нп3|Украінская Галіцкая Армія|Украінская Галіцкая Армія|uk|Українська Галицька армія}} кантралявала сітуацыю на ўкраінска-польскім фронце і паступова выціскала польскую армію з тэрыторыі Галічыны.

У сярэдзіне лютага гэтага ж года Украінская Галіцкая Армія пачала {{нп3|Ваўчухоўская аперацыя|Ваўчухоўскую аперацыю|uk|Вовчухівська операція}}. Але пад канец лютага [[1919]] года п��спяховы наступ украінскай арміі быў спынены паводле патрабавання [[Парыжская мірная канферэнцыя|Парыжскай мірнай канферэнцыі]], якая для перамоў з урадам ЗВ УНР пра ўмовы перамір’я з Польшчай выслала місію ў складзе [[Францыя|французскага]] генерала Бертэлемі (кіраўнік місіі), [[Вялікабрытанія|брытанскага]] палкоўніка Віярда, [[ЗША|амерыканскага]] прафесара Лорда і [[Італія|італьянскага]] палкоўніка Стабіле (трох апошнія — члены місіі). Місія высунула патрабаванне неадкладанага спынення ваенных дзеянняў і запрапанавала дэмаркацыйную лінію між дзвюма бакамі, паводле якой 40 % Усходняй Галічыны (Львоў і [[Драгобыч|Драгобыцкі]] нафтавы басейн) адыходзіла да Польшчы. Урад ЗУНР гэтай прапановы не прыняў, пасля чаго ваенныя дзеянні аднавіліся.

[[13 мая]] гэтага года Найвышэйшы Савет краін [[Антанта|Антанты]] здзейсніў новую спробу скласці перамір’е між бакамі, што знаходзіліся ў стане вайны. Прапановы міжсаюзнай камісіі, якую ўзначальваў генерал {{нп3|Луіс Бота|Луіс Бота|en|Louis Botha}}, былі прыняты ўкраінскім бокам. Аднак умовы перамір’я, паводле якіх Драгобыцкі басейн заставаўся на баку ЗУНР, былі адрынуты ўрадам Польшчы.

Праз гэтыя ўмовы праз два дні на ўкраінскі фронт у Галічыне і Валыні была адпраўлена сфарміраваная і ўзброеная ў [[Францыя|Францыі]] васьмідзесяцітысячная польская армія генерала [[Юзэф Галер|Юзэфа Галера]], якая (паводле планаў Антанты) прызначалася толькі для барацьбы супраць бальшавікоў.
Пад канец мая ўрад пачынае пераезд са Станіславава праз Бучач, Чарткоў у Залешчыкі.

Напачатку чэрвеня [[1919]] года польскія войскі, у тым ліку армія генерала [[Юзэф Галлер|Галлера]], арганізавана пры спрыянні [[Антанты]], захапілі амаль усю Галічыну, за выключэннем тэрыторыі паміж [[Днестр]]ам і ніжнім [[Збруч]]ам. [[2 чэрвеня]] {{нп3|Бучацкі кляштар|кляштары базыльянаў|uk|Бучацький монастир}} ([[Бучач]]) была праведзена нарада<ref>''Шанковський Л.'' Бучаччина в роки визвольної війни 1918—1920 // Бучач і Бучаччина. Історично-мемуарний збірник. — Ню-Йорк-Лондон-Париж-Сидней-Торонто: НТШ, 1972. — Т. XXVII. — 944 с.,іл. с.78</ref>. У сувязі з крытычным становішчам ЗВ УНР [[9 чэрвеня]] [[1919]] урад Сідара Галубовіча склаў свае паўнамоцтвы, а Аддзел УНРады перадаў усю паўнату ваеннай і грамадзянай улады Яўгену Петрушэвічу, які атрымаў тытул [[дыктатар]]а ЗВ УНР. Для выканання ўскладзеных на яго функцый Петрушэвіч стварыў пры сабе часовы выканаўчы орган — Раду Упаўнаважаных Дыктатара і Ваенную Канцылярыю. Начальным правадыром быў прызначаны генерал {{нп3|Аляксандр Грэкаў|Аляксандр Грэкаў|uk|Греків Олександр Петрович}}.

[[7 чэрвеня|7]]—[[28 чэрвеня]] [[1919]] года УГА [Украінская Галіцкая Армія] пад камандаваннем Аляксандра Грэкава правяла {{нп3|Чарткоўскі наступ|Чарткоўскі наступ|uk|Чортківська офензива}}, у выніку якога значная частка Галічыны была вызвалена ад польскіх войскаў. Аднак праз нястачу зброі і баепрыпасаў УГА была вымушана на працягу чэрвеня-ліпеня [[1919]] года адступіць на старыя пазіцыі.

[[16 ліпеня|16]]—[[18 ліпеня]] гэтага ж года УГА адступіла за раку Збруч. Тэрыторыю ЗВ УНР акупавалі польскія войскі. З ліпеня да лістапада [[1919]] года месцам знаходжання кіраўніцтва ЗВ УНР з’яўляўся [[Камянец-Падольскі]]. [[12 лістапада]] [[1919]] года ў ім адбылася апошняя сумесная нарада ўрадаў ЗУНР і УНР, на якой Яўген Петрушэвіч прапанаваў адсунуць Сымона Пятлюру ад кіраўніцтва як «неспецыяліста па аператыўных справах». Уранку [[17 лістапада]] гэтага ж года часткі Дабрарміі захапілі Камянец-Падольскі<ref>''Литвин М., Науменко К''. Історія ЗУНР.-Львів: Інститут українознавства НАНУ, видавнича фірма «Олір»,1995.-368 с., іл. ISBN 5-7707-7867-9 с.266-267</ref>.

== Эміграцыя ==
Позна ўвечары [[16 лістапада]] [[1919]] года Петрушэвіч, палкоўнік В. Вышываны, група ўрадавых асоб ЗУНР, сотня стралкоў асабістай аховы<ref>Там жа.</ref> былі вымушаныя пераехаць праз Румынію ў [[Вена|Вену]], дзе працягвалі актыўную міжнародную дзейнасць датычна абароны дзяржаўных інтарэсаў ЗУНР.

Найвышэйшая Рада Антанты [[25 чэрвеня]] [[1919]] года (паводле іншых звестак — [[29 чэрвеня]]), перасцерагаючыся наступу бальшавікоў за Збруч, пагадзілася на часовую акупацыю польскімі войскамі Усходняй Галічыны, пакінуўшы юрыдычныя правы над гэтай тэрыторыяй за саюзнымі дзяржавамі.

[[21 лістапада]] гэтага года пад ціскам польскага боку быў складзены «Дагавор паміж саюзнымі дзяржавамі і Польшчай па Усходняй Галічыне», паводле якога рэгіён на 25 гадоў уваходзіў у склад Польшчы, захоўваючы статус тэрытарыяльнай аўтаноміі. Па заканчэнні гэтага тэрміна статус гэтых зямель мусіў вызначацца шляхам самавызначэння мясцовага насельніцтва.

[[8 снежня]] [[1919]] года Найвышэйшая Рада Антанты, прызнаўшы ўсходняй мяжою [[Лінія Керзона|Лінію Керзона]], юрыдычна зацвердзіла замацаванне на баку Польшчы тэрыторый, на якія прэтэндавалі тагачасныя ўкраінскія нацыянальныя арганізацыі: [[Холмшчына|Холмшчыны]], [[Лемкаўшчына|Лемкаўшчыны]], паўднёвага [[Падляшша]] і [[Надсанне|Надсання]].

[[1 жніўня]] [[1920]] года ў Вене быў сфарміраваны замежны (экзыльны) ўрад Дыктатара ЗУНР, галоўная мэта якога — дамагацца аднаўлення незалежнасці ЗУНР дыпламатычнымі сродкамі. Яўген Петрушэвіч склаў часовы ўрад для Усходняй Галічыны: сакратар замежных спраў — {{нп3|Сцяпан Вытвіцкі|С. Вытвіцкі|uk|Витвицький Степан}}, сакратар палітычнай прапаганды — К. Лявіцкі, сакратар унутраных спраў, судаводства — А. Ганінчак, сакратар фінансаў і гандлю — В. Сінгалевіч. Быў сфарміраваны дарадніцкі Савет, у якую ўваходзіла сем членаў Нацыянальнай Рады.

На працягу [[1920]]—[[1923]] гадоў урад ЗУНР і прэзідэнт Яўген Петрушэвіч пастаянна ставілі перад [[Ліга Нацый|Лігай Нацый]], Найвышэйшай Радай і Радай Пасольстваў дзяржаў Антанты пытанні пра ліквідацыю рэжыму польскай улады на тэрыторыі рэспублікі і аднаўленне незалежнасці ЗУНР. Аднак лідары краін Антанты, зацікаўленыя ў існаванні моцнай польскай дзяржавы як супрацвагі Савецкай Расіі, не адважваліся прыняць рашэнне датычна гэта праблемы.

[[11 жніўня]] дыктатар ЗУНР Яўген Петрушэвіч дадаткова ўключыў у склад свайго ўраду ўпаўнаважанага, вядомага дзеяча УНТП {{нп3|Раман Пярфецкі|Рамана Пярфецкага|uk|Перфецький Роман}} — як рэферэнта края — для кіраўніцтва сацыяльна-палітычнымі працэсамі ў Галічыне.

У сакавіку [[1921]] года дэлегацыя ЗУНР ({{нп3|Косць Лявіцкі|Косць Лявіцкі|uk|Левицький Кость}}, {{нп3|Эрнест Тэадор Брайтэр|Эрнест Тэадор Брайтэр|uk|Ернест Теодор Брайтер}}, {{нп3|Осіп Назарук|Осіп Назарук|uk|Назарук Осип Тадейович}}, Лука Мышуга) выказала рашучы пратэст супраць складання [[Рыжскі мірны дагавор 1921 года|Рыжскага мірнага дагавору 1921 года]].

У 1921 годзе Рада Лігі Нацый прыняла рашэнне пра арганізацыю ў [[1922]] годзе міжнароднай канферэнцыі па праблеме міжнародна-прававога статусу Галічыны.

У красавіку-маі [[1922]] года пытанне пра лёс украінскіх тэрыторый, што засталіся на баку Польшчы, абмяркоўвалася на {{нп3|Генуэзская канферэнцыя|Генуэзскай канферэнцыі|en|Genoa Conference (1922)}}.

{{нп3|Канферэнцыя Пасольстваў|14 сакавіка 1923 года на паседжанні Рады Пасольстваў дзяржаў Антанты|en|Conference of Ambassadors}} былі прызнаныя фактычныя межы Польшчы на ўсходзе з умовай надання [[аўтаномія|аўтаноміі]] для Усходняй Галічыны. Намагаючыся змяніць рашэнне Рады Пасольстваў, з [[Раймон Пуанкарэ|Раймонам Пуанкарэ]] сустракаўся [[мітрапаліт]] {{нп3|Андрэй, Шаптыцкі|Андрэй Шаптыцкі|uk|Андрей (Шептицький)}}, але беспаспяхова.

[[15 сакавіка]] [[1923]] года экзыльны ўрад ЗУНР спыніў існаванне.

== Улада ==

=== Судовая ўлада ===
[[21 лістапада]] [[1918]] года Украінская Нацыянальная Рада выдала закон «Про тимчасову організацію судівництва»<ref>Лозинський М. Галичина в гг. 1918—1920/М. Лозинський. — [[Нью-Ёрк]], [[1970]]. — С. 45-46</ref> ({{lang-be|«Пра часовую арганізацыю судаводства»}}), адпаведна з якім судовая сістэма новаўтворанай Рэспублікі складалася з трох звенняў: павятовых судоў, акругавых судоў і Вышэйшага суда. Як і на [[Украінская Народная Рэспубліка|ўсходніх землях]], у ЗУНР заканадаўства колішняй метраполіі дзейнічала толькі ў тым выпадку, калі яно не супярэчыла інтарэсам украінскай дзяржавы.

Апроч агульных судоў прадугледжвалася стварэнне органаў ваеннай юстыцыі, якімі былі павінныя стаць: акругавы ваенны суд, абласны ваенны суд і Найвышэйшы ваенны трыбунал<ref>Вісник державних законів і розпоряджень Західної області Української Народної Республіки. — [[1919]]. — Вип.3. — С. 12-18</ref>.

Заканадаўствам ЗУНР былі ўсталяваныя падвышаныя патрабаванні да асоб, якія мелі жаданне стаць суддзямі. У прыватнасці, пасля заканчэння вышэйшай навучальнай установы яны былі павінны прайсці двухгадовае стажыраване, і толькі пасля гэтага маглі стаць суддзямі ў выпадку паспяховай здачы спецыяльнага экзамену<ref>Судоустрій України: підручник / С.Ківалов, Ю.Полянський, М.Косюта, В.Долежан. — К.: Юрінком Інтер, 2011. — 384 с.</ref>.

== Насельніцтва ==
[[Выява:Ukrainians in Austria-Hungary 1911.gif|справа|thumb|290px|Украінцы (русіны) ў Аўстра-Венгрыі, 1911 год, пазначаныя жоўтым колерам.]]
Згодна з Аўстра-Венгерскім перапісам [[1910]] года, на тэрыторыі абвешчанай Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікі пражывала каля 5 400 000 асоб. Сярод іх 3 291 000 тысяч (прыблізна 60 %) [[украінцы|украінцаў]], 1 351 000 (прыблізна 25 %) [[палякі|палякаў]], 660 000 (прыблізна 12 %) [[яўрэі|яўрэяў]]. Рэшту складалі [[немцы]], [[венгры]], [[румыны]], [[чэхі]], [[славакі]], [[цыганы]], [[армяне]] і інш. У местах і мястэчках пражывалі пераважна палякі і яўрэі, у сельскай жа мясцовасці ў абсалютнай большасці пераважалі ўкраінцы. Такое размеркаванне месца пражывання апынулася ў будучыні праблемным, бо найбуйнейшы горад і адміністрацыйны цэнтр рэгіёна [[Львоў]], які заснаваў [[кароль]] [[Даніла Галіцкі|Даніла Раманавіч]], быў у большасці населеным на той момант палякамі і лічыўся важным цэнтрам польскай культуры. Канфлікт за гэты горад быў непазбежным.

== Гл. таксама ==
* [[Канферэнцыя Пасольстваў]]
* [[Галічына]]

{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* ''Тищик Б. Й., Вівчаренко О.&nbsp;А''. Західноукраїнська Народна Республіка. 1918—1923 pp. — Коломия, 1993.
* ''Кугутяк М''. Галичина: Сторінки історії. Івано-Франківськ, 1993.
* ''Кульчицький В.&nbsp;С''. До питання про виникнення і падіння Західноукраїнської Народної Республіки // Проблеми юридичної науки та правоохоронної практики. К., 1994
* ''Литвин М. Р., Науменко К.&nbsp;Є''. Історія ЗУНР. Львів, 1995. — 368с., іл. ISBN 5-7707-7867-9.
* ''Лісна І.&nbsp;С''. Становлення національної державності в Галичині (1918—1923 рр.). — Львів, 1998.
* ''Макарчук С.&nbsp;А''. Українська республіка галичан. Львів, 1997.
* Західно-українська народна республіка 1918—1923. Ілюстрована енциклопедія. Видавництво «Манускрипт».
* Уряди України у ХХ ст. — К. : Наукова думка, 2001. — 608 с.
* ''Шухевич С. Е.'' Спомини. — Львів: Червона калина, 1929.
* [[Бучач і Бучаччина]]. Історико-мемуарний збірник. — НТШ: Ню-Йорк-Лондон-Париж-Сидней-Торонто, 1972. Т. XXVII. — 944 с., іл.
* [https://chtyvo.org.ua/authors/Avtorskyi_kolektyv/Zakhidno-Ukrainska_Narodna_Respublika_1918-1923_Entsyklopediia_Tom_1_A-Zh.pdf Західно-Українська Народна Республіка 1918–1923. Енциклопедія. Т. 1]: А–Ж. Івано-Франківськ : Манускрипт-Львів, 2018. 688 с. ISBN: 978-966-2067-44-6
* [https://chtyvo.org.ua/authors/Avtorskyi_kolektyv/Zakhidno-Ukrainska_Narodna_Respublika_1918-1923_Entsyklopediia_Tom_2_Z-O.pdf Західно-Українська Народна Республіка 1918–1923. Енциклопедія. Т. 2]: З–О. Івано-Франківськ : Манускрипт-Львів, 2019. 832 с. ISBN: 978-966-2067-61
* [https://chtyvo.org.ua/authors/Avtorskyi_kolektyv/Zakhidno-Ukrainska_Narodna_Respublika_1918-1923_Entsyklopediia_Tom_3_P-S.pdf Західно-Українська Народна Республіка 1918-1923. Енциклопедія. Т. 3]: П - С. Івано-Франківськ: Манускрипт-Львів, 2020.576 с. ISBN: 978-966-2067-65-1
* [https://chtyvo.org.ua/authors/Avtorskyi_kolektyv/Zakhidno-Ukrainska_Narodna_Respublika_1918-1923_Entsyklopediia_Tom_4_T-Ya.pdf Західно-Українська Народна Республіка 1918-1923. Енциклопедія. Т. 4]: Т - Я. Івано-Франківськ: Манускрипт-Львів, 2021.688 с. ISBN: 978-966-2067-72-9

== Спасылкі ==
{{Commonscat|Western Ukrainian People's Republic|выгляд=поўны}}
{{Вікіцытатнік-мова|uk|Західноукраїнська Народна Республіка}}
* [http://www.day.kiev.ua/316280 Мій райдужний Перший] «День», № 207—208, п’ятниця, 12 листопада 2010
* [http://www.narodnaviyna.org.ua/index.html Народна війна 1917—1932, проект]
* [http://duhvoli.com.ua/index.php?fond=8 duhvoli.com.ua] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130624022851/http://duhvoli.com.ua/index.php?fond=8 |date=24 чэрвеня 2013 }} Карта ЗУНР, випущена за сприяння фонду «Україна-Русь»
* [http://ukr-film.ucoz.ua/publ/filmi_periodu_unr/9 Переглянути теку з фільмами про ЗУНР]
* [http://zakarpattya.net.ua/Special/106651-Dokumenty-svidchat...-22 Заклик Руської народної ради в Пряшеві 1918 р. до населення]
* [http://www.history.org.ua/?hrono Інститут історії України]
* [http://inst-ukr.lviv.ua/files/18/240Perfeck.pdf Роман Перфецький]

{{Распад Аўстра-Венгрыі}}
{{Дзяржаўныя ўтварэнні перыяду Грамадзянскай вайны і станаўлення СССР, 1917—1924}}

[[Катэгорыя:Заходне-Украінская Народная Рэспубліка| ]]
[[Катэгорыя:Заходняя Украіна]]
[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Украіны]]
[[Катэгорыя:Колішнія непрызнаныя дзяржавы]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Заходне-Украінская Народная Рэспубліка.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Заходне-Украінская_Народная_Рэспубліка"