Прагляд зыходнага тэксту старонкі Геаграфія Германіі

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
[[Файл:Deutschland Übersichtskarte.png|thumb|Тапаграфічная карта Германіі (нямецкая версія)]]
[[Германія]] адносіцца да ліку самых буйных па плошчы краін Еўропы. Прырода Германіі разнастайная і моцна зменена чалавечай дзейнасцю. У рэльефе краіны выдзяляюць тры прыступкі: нізіна на поўначы, невысокія старыя горы ў цэнтральнай частцы, на поўдні праходзіць горная сістэма [[Альпы|Альпаў]]. Клімат умераны, пераходны ад марскога да кантынентальнага, з адносна цёплай зімой і прахалодным летам. Галоўныя рэкі цякуць з поўдня на поўнач — гэта [[Одэр]], [[Эльба]], [[Рэйн]]. Жывая прырода за доўгую гісторыю асваення моцна пацярпела ад чалавека, аднак сёння Германія адносіцца да ліку краін з найбольш прагрэсіўным экалагічным заканадаўствам.

== Геаграфічнае становішча ==
[[Файл:Germany - Location Map (2019) - DEU - UNOCHA.svg|міні|Германія: суседзі і вялікія гарады]]
Германія займае цэнтральнае становішча ў заходняй Еўропе. Германія мяжуе з дзевяццю краінамі: з [[Данія]]й на поўначы (працягласць агульнай мяжы — 67 км), з [[Польшча]]й (442 км) на паўночным усходзе і з [[Чэхія]]й (811 км) на ўсходзе, з [[Аўстрыя]]й (815 км) на паўднёвым усходзе, са [[Швейцарыя]]й (316 км) на поўдні, з [[Францыя]]й (448 км) на паўднёвым захадзе, з [[Люксембург]]ам (135 км) і [[Бельгія]]й (156 км) на захадзе і з [[Нідэрланды|Нідэрландамі]] (567 км) на паўночным захадзе. Агульная працягласць мяжы складае 3757 км. Частка межаў праходзіць па вялікіх рэках: польская мяжа — па [[Одэр]]ы (Одры), швейцарская і французская — па Рэйне. Паўднёва-ўсходнія і паўднёвыя рубяжы адзначаны гарамі: Багемскі лес і [[Рудныя горы]] на мяжы з Чэхіяй, Альпы — з Аўстрыяй і Швейцарыяй. На поўначы Германія мае выхад да [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] і [[Паўночнае мора|Паўночнага]] мораў. Паміж морамі пракапаны [[Кільскі канал]]. Паўночнаморскае ўзбярэжжа вядома пад назвай [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]] — тут у шырокай прыліўнай паласе чаргуюцца балоты і пясчаныя выспы.

=== Астравы ===
Проста насупраць [[Вадэнскае мора|Ватавага мора]], якое працягваецца і ў Нідэрландах з Даніяй, знаходзяцца [[Фрызскія астравы]]. [[Паўночна-Фрызскія астравы]], што ўзніклі ў выніку прасядання глебаў і наступнага затаплення ўзбярэжжа, а [[Усходне-Фрызскія астравы]] — у выніку прасядання [[Поймавыя глебы|алювіяльных глеб]] з-за паралельных плыняў, [[Хваля|хваль]] і высокага узроўню асадкаў, што ў рэшце рэшт прывяло і да іх аддзялення ад мацерыка. Размешчаны сярод [[Гельгаландская бухта|Нямецкай Бухты]] [[Гельгаланд|востраў Гельгаланд]] з’яўляецца самым аддаленым нямецім востравам з пастаяным насельніцтвам.

[[Файл:Satellite Image of Ruegen.jpg|thumb|Востраў [[Руген]] у Балтыйскім моры, Заходняя Памеранія]]
Самыя вялікія астравы ў Балтыйскім моры (з захаду на ўсход): [[Фёмарн]], [[Пёль]], Хідэнзэе, [[Востраў Руген|Руген]] і Узэндом. Руген з’яўляецца самым вялікім нямецкім востравом па плошчы. А самы вялікі паўвостраў — [[Фішланд-Дарс-Цынгіс]]. Усе астравы, акрамя Фемарна, з’яўляюцца часткай Бодэнскага ўзбярэжжа і былі створаны ў працэсе затаплення дновых [[Марэна|марэн]].

=== Крайнія кропкі ===
* Самая паўночная кропка Германіі знаходзіцца на востраве Зюльт на поўнач ад [[Ліст, Зюльт|камуны Ліст]] (каардынаты: 55°03’33’’ пн.ш. і 08°24’44’’ у.д). А самая паўночная кропка мацерыковай Германіі знаходзіцца на [[паўвострав]]е [[Паўвостраў Холніс|Холніс]] у [[Фленсбургскі заліў|Фленсбургскай затоцы]], які належыць да муніцыпалітэта Радэнас у [[Фрысландыя (гістарычная вобласць)|Паўночнай Фрызіі]].
* Самая паўднёвая — у [[Аберстдорф, камуна|камуне Аберстдорф]] (каардынаты: 47°16’15’’ пн.ш. і 10°10’46’’ у.д).
* Самая усходняя — у [[Найсэауэ, камуна|камуне Найсэауэ]] (каардынаты: 51°16’22’’ пн.ш. і 15°02’37’’ у.д).
* Самая заходняя — у [[Зельфкант, камуна|камуне Зельфкант]] (каардынаты: 51°03’09’’ пн.ш. і 05°52’01’’ у.д).

''Глядзіце таксама: [[Спіс астравоў Германіі]].''

== Геалогія ==
{{main|Геалогія Германіі}}
[[Файл:Geomap Germany.png|thumb|220px|Спрошчаная геалагічная карта Германіі (нямецкая версія).]] Тэрыторыя Германіі знаходзіцца на сутыку геалагічна старажытных ([[Дакембрый|дакебрыйскіх]]) пліты [[Усходне-Еўрапейская платформа|Усходне-Еўрапейскай платформы]] (на поўначы і паўночным усходзе) і яе [[Балтыйскі шчыт|Балтыйскага шчыта]] (на поўначы) са складкаватымі абласцямі: геалагічна маладой ([[кайназой]]скай) [[Альпы|Альпійска]]-[[Карпаты|Карпацкай]] [[Горная сістэма|горнай сістэмай]] на поўдні і старажытнай герцынскай на захадзе. Германію можна падзяліць на тры геалагічныя рэгіёны: Цэнтральна-Еўрапейская Дэпрэсія, Цэнтральныя Еўрапейскія блокі і Альпы. Дэпрэсія суадносіцца з плітой платформы, што адчувае апусканне. Блокі з’яўляюцца ў геалагічным паняцці [[Геалагічны час|часу]] ''сярэдняга ўзросту'' і былі створаны на [[Усходне-Еўрапейская платформа|Усходне-Еўрапейскай платформе]] ў працэсе [[Акрэцыя, геалогія|акрэцыі]] падчас [[Палеазой|палеазою]], Альпы адносяцца да Альпійска-Гімалайскага пояса.

== Рэльеф ==
Тэрыторыя Германіі падзяляецца на тры буйныя шыротнаарыентаваныя вобласці, такі характар рэльефу абумоўлены геалагічнай будовай.
[[Файл:Zugspitze Westansicht.JPG|250px|thumb|left|Цугшпіцэ ў Баварыі з вышынёй у 2962 метраў з’яўляецца самай высокай кропкай Германіі.]]
* [[Альпы]] — на крайнім поўдні. Геалагічна маладыя горы Альпы з’яўляюцца самымі высокімі і доўгімі гарамі Германіі. Нямецкія Альпы вышынёю толькі ад 2000 м амаль цалкам знаходзяцца ў [[Б��варыя|Баварыі]]. Гара [[Гара Цугшпіцэ|Цугшпіцэ]] (2962 м), якая знаходзіцца на мяжы з Аўстрыяй і з’яўляецца самай высокай вяршыняй Германіі.
* горы Сярэдняй Германіі — у цэнтры і ў паўднёвай частцы. Яны распасціраюцца ад паўночнага краю цэнтральнага горнага парога і да Альп, [[Верхнярэйнская нізіна|Верхняга Рэйну]] і [[Бодэнскае возера|Бодэнскага возера]]. Яно, як правіла, расце з поўначы на поўдзень па вышыні і працягласці. Самай высокай кропкай ўзвышша з’яўляецца пік Фельдберг (1493 м) у [[Шварцвальд]]зе, а пасля Вялікі Арбэр (1456 м) у [[Баварскі Лес|Баварскім лесе]]. Вяршыні вышынёю больш за 1000 метраў над узроўнем мора ёсць таксама ў [[Рудныя горы|Рудных гарах]], Фіхтэльгебіргэ, Швабскіх Альбах і горным масіве [[Гарц]], дзе акрамя таго, знаходзіцца самая высокая кропка паўночнай Германіі — гара Брокен (1142,2 м).
* [[Паўночна-Германская нізіна]] — на поўначы. На поўнач ад Цэнтральнага нямецкага ўзвышша горы адсутнічаюць і сярэдняя вышыня над узроўнем мора складае не больш за 100 м. Адзіным выключэннем з’яўляецца пагорак Хайдэохэ з вышынёй у 201,4 м (назва самой вышыні па-ням. ''Heideberg'') які знаходзіцца ў муніцыпалітэце Грэдэн ([[Землі Германіі|федэральная зямля]] [[Брандэнбург]]). Рэльеф нізіны і там-сям раскіданых узвышшаў створаны старажытнымі покрыўнымі ледавікамі.

== Клімат ==
Германія, як і ўся [[Заходняя Еўропа]], адрозніваецца ўмераным марскім кліматам з агульнай заходняй цыркуляцыяй атмасферы. Паколькі ўзімку воды Паўночнай Атлантыкі цяплейшыя, чым суша, цёплае паветра распаўсюджваецца ў Еўропе, забяспечваючы тэмпературы нашмат вышэй сярэдніх для дадзеных шырот. На ўсход і на поўдзень клімат становіцца больш кантынентальным. Халоднае палярнае паветра, пранікаючы да поўдня, прыціскаецца да паверхні, а цёплае паветра рухаецца на поўнач і зацягваецца ў вільготныя катлавіны.

[[Файл:IndianSummerSauerland.jpg|thumb|Восеньскі мяшаны лес ва ўмераным клімаце.]]
Нізкія тэмпературы назіраюцца пры распаўсюджванні над Еўропай антыцыклона, які прыносіць масы халоднага паветра з Сібіры. У такіх сітуацыях тэмпературы на Паўночна-Германскай нізіне могуць панізіцца да −12&nbsp;°C. У цэлым узімку тэмпературы памяншаюцца да ўсходу: сярэдняя ізатэрма студзеня 0&nbsp;°C праходзіць па лініі [[Любек]] — [[Бон]]. На поўдні краіны тэмпературы паніжаюцца за кошт большых вышынь. Снежны полаг звычайна трымаецца 20-25 дзён на поўначы, больш 40 дзён у паўднёвай Баварыі і звыш 100 дзён у Альпах і на вяршынях [[Шварцвальд]]а.

Улетку сітуацыя процілеглая. Тэмпературы падвышаюцца ў паўднёвым кірунку, і самыя высокія паказчыкі адзначаюцца на [[Верхнярэйнская нізіна|Верхнерэйнскай нізіне]]. Сярэдняя тэмпература ліпеня там 19&nbsp;°C. Летнія тэмпературы на Паўночна-Германскай нізіне павышаюцца на ўсход і паўднёвы ўсход. Сярэдняя тэмпература ліпеня ў Берліне 18,5&nbsp;°C.

Сярэднія гадавыя сумы ападкаў на Паўночна-Германскай нізіне дасягаюць максімуму парадку 750 мм на ўзбярэжжы Паўночнага мора і паступова памяншаюцца да ўсходу. На поўдзень ад нізіны ва ўмовах рассечанага рэльефу размеркаванне ападкаў ускладняецца: у гарах выпадае звыш 1000 мм, а часам да 2000 мм ападкаў, тады як у некаторых ізаляваных катлавінах за год выпадае не больш 500 мм. Гэткія жа малыя сумы ападкаў выпадаюць у паласе, змешчанай да поўначы ад Сярэднегерманскіх гор, у іх дажджавым ценю. На поўдні і ўсходзе максімум ападкаў прыходзіцца на лета, паўночна-заходнія прыморскія раёны атрымліваюць большую частку ападкаў узімку ва ўмовах мяккага надвор’я.

== Рэкі і азёры ==
[[Файл:Rheinstein.jpg|thumb|left|Рэйн і замак Рэйнштайн.]]
З шасці рэк з найбуйнейшымі басейнамі, [[Рэйн]], [[Эльба]], [[Везер]], [[Эмс]] ([[Паўночнае мора|Паўночне мора]]) і [[Одэр]] ([[Балтыйскае мора]]) належаць да рэк [[Паўночная Атлантыка|Паўночнай Атлантыкі]]; і толькі [[Дунай]] ўпадае ў [[Чорнае мора]], якое [[Гідраграфія|гідраграфічна]] мае сувязь з [[Міжземнае мора|Міжземным морам]]. Вадазборы гэтых двух сістэм падзяляюцца адзін ад аднаго [[Галоўны Еўрапейскі водападзел|Галоўным Еўрапейскім водападзелам]].

Самая вялікая і славутая рака Германіі — [[Рэйн]], які жывіцца ад велізарнага веера прытокаў у перадгор’ях [[Альпы|Альпаў]]. Паміж [[Бінген-на Рэйне|Бінгенам]] і [[Бон]]ам гэтая рака праразае глыбокую цясніну ў [[Рэйнскія Сланцавыя горы|Рэйнскіх Сланцавых гарах]], далей выходзіць на [[Паўночна-Германская нізіна|Паўночна-Германскую нізіну]] і ўпадае ў [[Паўночнае мора]]. Амаль палову сцёку Рэйн атрымлівае з [[Альпійская вобласць|Альпійскай вобласці]]. У пачатку лета адбываецца разводдзе, абумоўленае раставаннем снега ў гарах. Горы [[Сярэдняя Германія|Сярэдняй Германіі]], адкуль паступае другая палова сцёку, маюць цалкам іншы рэжым з максімумам сцёку ўзімку, калі выпарэнне мінімальнае. Спалучэнне гэтых двух крыніц забяспечвае Рэйну не толькі багаты, але і рэгулярны сцёк, што вельмі спрыяльна для суднаходства.

Большасць іншых рэк краіны пачынаецца ў гарах Сярэдняй Германіі. У асноўным гэта прытокі Рэйна, але ёсць і самастойныя рэкі, напрыклад [[Везер]] і [[Эльба]], якія нясуць свае воды ў Паўночнае мора. Паколькі жыўленне ад снягоў Альпійскай вобласці адсутнічае, на гэтых рэках у канцы лета і ўвосень назіраецца межань. [[Одэр]] і яго асноўны прыток [[Нейсэ]] таксама бяруць пачатак у горах Сярэдняй Германіі. На поўдні краіны ў [[Шварцвальд]]зе пачынаецца і цячэ на ўсход [[Дунай]]. Яго водны рэжым фармуецца ў асноўным пад уплывам правых прытокаў ([[Ізар]], [[Ін (рака)|Ін]], [[Вертах]]), якія бяруць пачатак у [[Альпы|Альпах]]. Летнія паводкі і зімовая межань ствараюць неспрыяльныя ўмовы для навігацыі.

[[Файл:Mainau, Luftbild 2010.jpg|thumb|«Востраў-кветка» у Бодэнскім возеры.]]
Натуральныя азёры ў асноўным [[Ледніковы перыяд|ледавіковага паходжання]]. Ледавікі ўтварылі вялікую частку буйных азёр у перадгор’ях Альпаў, у [[Гальштынская Швейцарыя|Гальштынскай Швейцарыі]] (горныя) і ў [[Мекленбург-Пярэдняя Памеранія|Мекленбургу]] (старажытныя покрыўныя). Самым вялікі возерам, якое цалкам ляжыць на нямецкай тэрыторыі, з’яўляецца возера [[Мюрыц]] — частка [[Мекленбургскае паазёр'е|Мекленбургскага паазёр’я]]. А самым вялікім памежным возерам, большая частка якога належыць Германіі, з’яўляецца [[Бодэнскае возера]], акваторыя якога належыць таксама Аўстрыі і Швейцарыі.

Найбуйнейшыя і найбольш вядомыя астравы ва ўнутраных водах (азёрах або рэках) гэта — [[Востраў Райхенау|Райхенау]], [[Майнау]], [[Востраў Ліндау|Ліндау]], а таксама [[Херэнінзэль]] у [[Горад Кімзэ|Кімзэ]].

== Глебы ==
[[Файл:Neendoerp-Sachsenbann Buernhoff2.jpg|thumb|left|Поле ў Саксоніі.]]
Разнастайнасць глебаў залежыць пераважна ад мясцовых мацярынскіх парод і характару карэннага расліннага полага. Пясчаныя субстраты [[Паўночна-Германская нізіна|Паўночна-Германскай нізіны]] моцна вышчалачаны, асабліва пад верасоўнікамі і [[хвойныя лясы|хваёвымі лясамі]]. Гэтыя бедныя кіслыя [[падзолістыя глебы]] не спрыяльныя для вырошчвання сельскагаспадарчых культур. Ёсць буйныя арэалы кіслых балотных глеб. Глебы прыбярэжных маршаў пасля правядзення [[меліярацыя|меліярацыі]] становяцца ўрадлівымі.

Глебы гор Сярэдняй Германіі вельмі разнастайныя. Трывалыя карэнныя пароды горных масіваў доўгі час падвяргаліся [[выветрыванне|выветрыванню]] ва ўмовах прахалоднага вільготнага клімату, і там сфармаваліся вышчалачаныя кіслыя [[бурыя лясныя глебы]], якія часам утрымоўваюць шмат камянёў. Яны выкарыстоўваюцца пад пашы або лясы. Самыя ўрадлівыя глебы распаўсюджаныя на нізінах і рачных тэрасах, асабліва пры наяўнасці лёсавых адкладаў, — гэта [[чарназём]]ы, якія сустракаюцца на ўсход ад Гарца і ў [[Цюрынгія|Цюрынгіі]] і пераходзяць у [[бурыя лясныя глебы]]. У мінулым гэтыя раёны былі пакрыты шыракалістымі лясамі, у значнай ступені зведзенымі. Тут размешчаныя лепшыя ворныя землі. Глебы групы буразёмаў распаўсюджаныя на марэнных раўнінах усходняга [[Шлезвіг-Гальштэйн]]а і перадгорных раўнінах [[Баварыя|Баварыі]]. Глебы Альп адрозніваюцца ў залежнасці ад вышыннага становішча мясцовасці і стромкасці схілаў. Гэта маламагутныя камяністыя глебы, вышчалачанасць якіх узрастае з вышынёй.

== Расліннасць і жывёльны свет ==

=== Флора ===
[[Файл:Thüringer Wald im Winter.jpg|thumb|Лес у гарах [[Цюрынгскі лес]] зімой. Каля 32 адсоткаў нямецкай зямлі занята лясамі.]]
Германія цалкам знаходзіцца ва [[Умераны клімат|ўмеранай кліматычнай зоне]]. Таму, у асноўным, яе флора будзе прадстаўлена раслінамі шыракалістых і змешаных лясоў. Лакальна флора Германіі ў значнай ступені дыверсіфікавана такімі фактарамі, як геаграфічнае, геалагічнае і [[Метэаралогія|метэаралагічнае]] размяшчэнне. Расліннасць з захаду на ўсход мяняецца з-за п��раходу ад [[Марскі клімат|марскога клімату]] да [[Кантынентальны клімат|кантынентальнага]]. Агульная колькасць дзікіх відаў раслін у Германіі ацэньваюць у 9.500 відаў. Акрамя таго, расце каля 14.000 відаў [[Грыбы|грыбоў]].

У густанаселенай Германіі, дзе карэнныя лясы былі альбо зведзеныя, альбо замененыя лесапасадкамі (пад лесапасадкі адводзяцца бяднейшыя землі, асабліва [[хвоя|хвоі]]., натуральная расліннасць амаль не захавалася. Карэнныя лясы з дуба і бярозы на поўначы краіны на працягу стагоддзяў былі замешчаныя арэаламі апрацаваных земляў у атачэнні пашаў-верасоўнікаў. У цяперашні час верасоўнікі прадстаўленыя толькі ў запаведніках.тНізкагор’і Сярэдняй Германіі пакрытыя пышнымі [[бук]]авымі лясамі, якія чаргуюцца з буйнымі масівамі пасадак яловых лясоў. На пясчаніках з’яўляецца хвоя.

У больш высокіх гарах Сярэдняй Германіі і ў Альпах букавыя лясы з вышынёй змяняюцца букава-піхтавымі, а затым яловымі. У самых высокіх масівах, а таксама ў Альпах вышэй 2200—2800 м растуць травы, лішайнікі і імхі. Здзіўляе багацце кветкавых раслін.

Флора Германіі, як і ў большасці краін умеранага кліматычнага пояса, застаецца аднароднай і без значнага ўплыву чалавека. Выключэннямі з гэтага правіла будуць толькі ўзбярэжжы рэк і азёр (не багатыя пажыўнымі рэчывамі), вельмі сухія месцы, верасовыя нізіны (пусткі) і балоцістая мясцовасць, а таксама альпійскія ([[Баварскія Альпы]]) і субальпійскія (Шварцвальд, Гарц і Усходнія Рудныя горы) вяршыні, на тэрыторыі якіх вельмі кепскія кліматычныя ўмовы для жыццядзейнасці якой-небудзь расліннасці.

=== Фаўна ===
Сярод самых характэрных жывёл у лясах Германіі вылучаюцца [[вавёрка]], [[дзік]] і [[лісіца]]. Звычайныя [[Алень высакародны|высакародны алень]], [[казуля]] і [[лань]]. На высечках прыжыліся зайцы, трусы і іншыя грызуны, замест лясных птушак там распаўсюджваюцца тыповыя для адкрытых прастораў і жывых загарадзяў віды. На альпійскіх лугах жыве [[сурок]]. Забруджванне рэк пагражае існаванню [[выдра|выдры]]. Вільготныя раёны па берагах Балтыйскага і Паўночнага мораў маюць важнае значэнне для пералётных птушак Еўропы, асабліва качак, гусакоў і балотных птушак. На дахах паўночнай Германіі часам можна ўбачыць гнёзды буслоў.

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* Геаграфія мацерыкоў і краін: вучэб. дапам. для 9-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / Н. У. Навуменка, М. Л. Страха; пад рэд. Н. У. Навуменка; пер. з рус. мовы М. Л. Страхі. — 2-е выд., перапрац. — Мінск: Нар. асвета, 2011. — 229 с.: іл. ISBN 978-985-03-1594-6

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Geography of Germany}}

{{Германія ў тэмах}}
{{Еўропа паводле тэм|Геаграфія}}

[[Катэгорыя:Геаграфія Германіі| ]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Геаграфія Германіі.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Геаграфія_Германіі"