Прагляд зыходнага тэксту старонкі Вайна Рэчы Паспалітай з Асманскай імперыяй (1672—1677)

← Вайна Рэчы Паспалітай з Асманскай імперыяй (1672—1677)
Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{Узброены канфлікт
|канфлікт     = Вайна Рэчы Паспалітай з Асманскай імперыяй 1672—1676 гадоў
|частка        = Войны Рэчы Паспалітай з Асманскай імперыяй
|выява  = Atak Kawalerii.jpg
|загаловак    = Напад кавалерыі ([[Юзаф Брант|Ю. Брант]])
|дата         = 1672—1676
|месца        = [[Украіна]]
|вынік         = Заключэнне [[Журавенскі дагавор|Журавенскага мірнага дагавора]]
|змены    = 
|праціўнік1   = {{Сцяг|Рэч Паспалітая}} [[Рэч Паспалітая]] <br /> [[Выява:Flag of Wallachia.svg|border|22px]] [[Валахія]] (з 1673 г.)
|праціўнік2 = {{Сцяг|Асманская імперыя|1453}} [[Асманская імперыя]] <br /> {{Сцяг|Крым|Крымскія татары}} [[Крымскае ханства]]  <br /> {{Сцяг|Малдова|1457}} [[Малдаўскае княства]] <br /> {{Сцяг|Гетманшчына}} [[Правабярэжная Украіна]]
|камандзір1 =[[Ян Сабескі]]<br/>[[Міхал Казімір Пац]]<br/>[[Міхаіл Ханенка]]<br/>[[Георгій Дука]]
|камандзір2 =[[Мехмед IV]]<br/>[[Фазіл Ахмед-паша]]<br/>[[Селім-Герай]]<br/>[[Пётр Дарашэнка]]
|сілы1 =
|сілы2 =
|страты1 = 45 000
|страты2 = 20 000
}}
'''Вайна́ Рэ́чы Паспалі́тай з Асма́нскай імпе́рыяй 1672—1676 гадоў''' — адна з шэрагу войнаў паміж [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] і [[Асманская імперыя|Асманскай імперыяй]]. Скончылася ў 1676 годзе падпісаннем Журавенскага дагавора і саступкай значнай часткі ўкраінскіх земляў Рэчы Паспалітай на карысць Асманскай імперыі.

== Прычыны ==
Пачатак і прычыны вайны адносяцца да 1666 года, калі ў [[Гетманшчына|Гетманшчыне]] пачалася ўнутраная барацьба за ўладу. У прыватнасці, тагачасны гетман [[Правабярэжная Украіна|Правабярэжнай Украіны]] Пётр Дарашэнка, імкнучыся атрымаць кантроль над Украінай, перамагчы сваіх палітычных праціўнікаў і захаваць сваю ўладу, у 1669 годзе падпісаў дамову з султанам Мехмедам IV, паводле якой Гетманшчына прызнавала сябе [[васал]]ам Асманскай імперыі<ref>{{Кніга|аўтар = Finkel, C.|частка = |загаловак = Osman's Dream|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Cambridge|выдавецтва = Basic Books|год = 2005|том = |старонкі = 273|старонак = |серыя = |isbn = 0465023975|тыраж = }}</ref>. У той жа час сілы Рэчы Паспалітай намагаліся ўтаймаваць хваляванні ва Украіне, што, аднак, значна ўскладнялася [[Паўстанне Хмяльніцкага|паўстаннем Хмяльніцкага]], а таксама войнамі з [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|Масковіяй у 1654—1667 гадах]] і [[Шведскі патоп|Швецыяй у 1655—1660 гадах]].

Аслабленнем Рэчы Паспалітай паспрабавалі скарыстацца [[Крымскае ханства|крымскія татары]], якія звычайна нападалі на памежжа краіны для рабаванняў. У 1666 г. яны ўступілі ў саюз з казакамі Дарашэнкі, які імкнуўся перайсці пад асманскі пратэктарат. Аднак аб’яднаныя татарска-казацкія сілы былі спынены [[Гетман польны каронны|каронным польным гетманам]] [[Ян Сабескі|Янам Сабескім]], які ў 1666—1667 гадах здолеў спыніць у некалькі разоў большы націск і дамогся {{Нп3|Падгаецкая дамова|заключэння перамір’я|uk|Підгаєцька угода (1667)}} пасля бітвы пад [[Підгайці|Падгайцамі]].

У 1670 годзе ўкраінскі гетман Дарашэнка зноў спрабуе атрымаць кантроль над Украінай; неўзабаве, у 1671 годзе, крымскі хан Адыль-Герай, які падтрымліваў літоўска-польскую дзяржаву, быў зрынуты і заменены асманскім султанам на Селіма-Герая I. Селім-Герай I склаў саюз з казакамі Дарашэнкі, але аб’яднаныя крымска-ўкраінскія сілы зноў атрымалі паражэнне ад Рэчы Паспалітай, а Селім выправі��ся да турэцкага султана для ўзнаўлення ўласнай прысягі. Урэшце, нерэгулярныя памежныя канфлікты паміж бакамі ў 1671 годзе перараслі ў сталую вайну, а Асманская імперыя вырашае выправіць уласнае рэгулярнае войска для захопу пэўных украінскіх тэрыторый<ref>{{Кніга|аўтар = Tucker, S.C., editor.|частка = II|загаловак = A Global Chronology of Conflict|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Santa Barbara|выдавецтва = ABC-CLIO, LLC|год = 2010|том = |старонкі = 646|старонак = |серыя = |isbn = 9781851096671|тыраж = }}</ref>.

== Пачатак ==
Ваенныя дзеянні з боку Асманскай імперыі пачаліся ўвесну 1672 года, калі 80-тысячннае асманскае войска на чале з вялікім візырам Фазілам Ахмед-пашам і султанам Мехмедам IV у жніўні ўварвалася ва Украіну, узяўшы памежную крэпасць [[Камянец-Падольскі]], [[Люблін]]<ref name="ReferenceA">{{Кніга|аўтар = Tucker, S.C., editor.|частка = II|загаловак = A Global Chronology of Conflict|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Santa Barbara|выдавецтва = ABC-CLIO, LLC|год = 2010|том = |старонкі = 648|старонак = |серыя = |isbn = 9781851096671|тыраж = }}</ref> і аблажыўшы [[Львоў]].

Сілы польнага гетмана Сабескага былі недастатковымі для барацьбы з туркамі, у выніку чаго было атрымана толькі некалькі дробных перамог над асобнымі асманскімі атрадамі. Ва ўмовах унутранага канфлікту паміж каралём [[Міхал Вішнявецкі|Міхалам Вішнявецкім]] і магнатамі, [[сойм Рэчы Паспалітай]] не здолеў падняць падаткі і стварыць баяздольную армію. Паслы Рэчы Паспалітай былі вымушаны падпісаць Бучацкі мір і саступіць туркам амаль увесь цэнтр і часткова захад Украіны — [[Брацлаўскае ваяводства|Брацлаўскае]], [[Падольскае ваяводства|Падольскае]] і часткова [[Кіеўскае ваяводства|Кіеўскае]]{{заўвага|Большая частка ваяводства, у тым ліку горад [[Кіеў]], ужо знаходзілася ў складзе Маскоўскай дзяржавы (гл. [[Андрусаўскае перамір’е]]), але фармальна яно, як і іншыя страчаныя ваяводствы, захоўвалася ў адміністрацыйна-тэрытарыяльнай палітыцы краіны.}} ваяводствы — а таксама абяцала штогод выплочваць даніну ў 22 000 дукатаў.

== Другая фаза вайны ==
У красавіку 1672 г. замест ратыфікацыі перамір'я большая частка паслоў сойма, абураныя ўмовамі міру, вырашылі падняць падаткі і павялічыць колькасць рэестравых казакаў, што дазволіла стварыць амаль 40-тысячную армію<ref name="ReferenceA"/>. Новую кампанію ўзначаліў [[Гетман вялікі каронны|вялікі гетман каронны]] Ян Сабескі, які здолеў нанесці некалькі паразаў Асманскай імперыі, з якіх найбольшай стала бітва пры [[Хоцін]]е 11 лістапада 1672 года<ref name=tucker649>{{Кніга|аўтар = Tucker, S.C., editor.|частка = II|загаловак = A Global Chronology of Conflict|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Santa Barbara|выдавецтва = ABC-CLIO, LLC|год = 2010|том = |старонкі = 649|старонак = |серыя = |isbn = 9781851096671|тыраж = }}</ref>. Пазней былі ўзяты пад кантроль [[Малдаўскае княства|Малдова]] і большая частка спрэчных украінскіх земляў; у лістападзе 1673 г. памірае кароль Міхал Вішнявецкі, і ў знак прызнання заслуг Сабескага перад краінай 15 мая 1674 года сойм абірае яго каралём польскім і вялікім князем літоўскім<ref name=tucker649/>.

Аднак сойм Рэчы Паспалітай адмовіўся ад збору новых падаткаў для выплаты грошай салдатам, што прывяло да масавых дэзерцірстваў. Ваенная палітыка таксама ўскладнілася з-за некампэтэнтнага кіраўніцтва [[Міхал Казімір Пац|Міхала Казіміра Паца]], які замінаў лідарству Сабескага; пры гэтым туркі працягвалі ўмацоўваць уласную армію. Тым не менш, у 1675 годзе войска Рэчы Паспалітай скарысталася маскоўска-асманскім канфліктам<ref>{{Кніга|аўтар = Finkel, C.|частка = |загаловак = Osman's Dream|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Cambridge|выдавецтва = Basic Books|год = 2005|том = |старонкі = 275|старонак = |серыя = |isbn = 0465023975|тыраж = }}</ref>. У жніўні таго ж года 6-тысячнае войска Сабескага нанесла паражэнне 20-тысячнаму турэцка-татарскаму войску на чале з Ібрагімам Шышманам пад Львовам<ref name=tucker653>{{Кніга|аўтар = Tucker, S.C., editor.|частка = II|загаловак = A Global Chronology of Conflict|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Santa Barbara|выдавецтва = ABC-CLIO, LLC|год = 2010|том = |старонкі = 653|старонак = |серыя = |isbn = 9781851096671|тыраж = }}</ref>. Неўзабаве туркі і татары аблажылі [[Церабоўля|Церабоўлю]], але Сойм зноў адмовіўся вылучыць грошы на вайну<ref name=tucker653/>.

У 1676 годзе 16-тысячны гарнізон Рэчы Паспалітай вытрымаў 2-тыднёвую аблогу Жураўны прыкладна 10 тысячамі туркаў на чале з Ібрагімам-пашам, пасля чаго быў падпісаны Жураўненскі дагавор<ref name=tucker655>{{Кніга|аўтар = Tucker, S.C., editor.|частка = II|загаловак = A Global Chronology of Conflict|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Santa Barbara|выдавецтва = ABC-CLIO, LLC|год = 2010|том = |старонкі = 655|старонак = |серыя = |isbn = 9781851096671|тыраж = }}</ref>. Мірная дамова часткова змягчыла ўмовы папярэдняга Бучацкага міру: была вызвалена прыкладна 1/3 захопленых тэрыторый, скасоўвалася даніна і вызвалялася 10 тысяч палонных.

== Наступствы ==
Дзякуючы дзеянням аўстрыйскіх дыпламатаў і [[Папа Рымскі|папы рымскага]] [[Інакенцій XI|Інакенція XI]] Сойм Рэчы Паспалітай адмовіўся ад ратыфікацыі дагаворы<ref name=tucker655/>. Разам з гэтым, Сабескі быў абавязаны скараціць войска з 30 да 12 тысяч чалавек<ref name=tucker655/>.

Вайна стала адным з паказчыкаў пачатку заняпаду Рэчы Паспалітай, які скончыўся пад канец XVIII стагоддзя трыма [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзеламі]] краіны. Сойм Рэчы Паспалітай быў паралізаваны правам ''[[liberum veto]]'' і практыкай подкупаў дзяржаўных асоб дзяржавы, якія не ўсведамлялі пагрозы для краіны. Нават пасля невыгоднага Бучацкага міру, які прымусіў часова падняць падаткі, што прывялі да некаторых поспехаў, большасць Сойма далей не палічыла патрэбным аказанне мераў па абароне краіны, у выніку чаго салдаты перасталі атрымліваць плату і з войска пачаліся масавыя дэзерцірствы. На думку вялікае часткі сучасных гісторыкаў, гэтая акалічнасць стала адным з сведчанняў няздольнасці Рэчы Паспалітай у абарончай справе, што што стала прычынай маніпулявання краінай яе суседзямі.

Войска Рэчы Паспалітай на гэты момант у асноўным фінансавалася за кошт уласных сродкаў Яна Сабескага. Ён набыў рэпутацыю ўмелага, мужнага і патрыятычнага ваеннага дзеяча, у 1674 годзе яго заслугі сталі фактарам яго абрання на пасаду Караля Польскага і Вялікага Князя Літоўскага. Рэпутацыя Сабескага падвысілася і ў асманскім грамадстве і асабліва пасля [[бітва пад Венай 1683 года|бітвы пад Венай]] 1683 года, але гэтыя абставіны не спынілі працэс эрозіі дзяржаватворчага працэсу ў Рэчы Паспалітай, пры гэтым каралі рэформы ў краіне не праводзіліся. Тым не менш, пасля чарговай вайны з Асманскай імперыяй у 1683—1699 гадах Рэч Паспалітая Карлавіцкім дагаворам 1699 года здолела вярнуць тэрыторыі, захопленыя туркамі.

== Бітвы ==
* Бітва пад Ладыжынам, 18 ліпеня 1672;
* Бітва пад Гуманямі, 1672;
* Аблога Камянца-Падольскага, 18—27 жніўня 1672;
* Бітва пад Корцам, 1672;
* Бітва пад Краснабродм, 5—6 кастрычніка 1672;
* Бітва пад Наралем, 6 кастрычніка 1672;
* Бітва пад Няміравам, 7 кастрычніка 1672;
* Бітва пад Камарна, 9 кастрычніка 1672;
* Бітва пад Пятранкай, 14 кастрычніка 1672;
* Бітва пад [[Калуш]]ам, 1672;
* Бітва пад Хоцінам, 11 лістапада 1673;
* Бітва пад Лясеніцамі (таксама вядомая як бітва пад Львовам), 22 жніўня 1675;
* Бітва пад Церабоўляй, 20 верасня — 11 кастрычніка 1675; 
* Бітва пад Вайнілавам, 24 верасня 1676;
* Бітва пад Жураўнам, 25 верасня — 14 кастрычніка 1676.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Кніга|аўтар = Stanford Jay Shaw, Ezel Kural Shaw.|частка = |загаловак = History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = |выдавецтва = Cambridge University Press|год = 1977|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = 0-521-29163-1|тыраж = }}

== Спасылкі ==
* {{артыкул|аўтар=|загаловак=The Muscovite war (Continued). The Turkish and Tartar Wars 1667-1676|арыгінал=|спасылка=http://www.jasinski.co.uk/wojna/conflicts/conf07.htm|аўтар выдання=|выданне=Polish Renaissance Warfare|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}{{ref-en}}
* {{артыкул|аўтар=|загаловак=The Turkish and Tartar Wars 1667-1676|арыгінал=|спасылка=http://www.jasinski.co.uk/wojna/conflicts/conf08.htm|аўтар выдання=|выданне=Polish Renaissance Warfare|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}{{ref-en}}
* {{артыкул|аўтар=|загаловак=Polish-Ottoman War, 1672-1676|арыгінал=|спасылка=http://www.zum.de/whkmla/military/17cen/polott16721676.html|аўтар выдання=|выданне=zum.de|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}{{ref-en}}
* {{артыкул|аўтар=|загаловак=Wojny polsko-tureckie|арыгінал=|спасылка=http://portalwiedzy.onet.pl/17651,,,,wojny_polsko_tureckie,haslo.html|аўтар выдання=|выданне=Encyklopedia WIEM|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101119144511/http://portalwiedzy.onet.pl/17651,,,,wojny_polsko_tureckie,haslo.html|archivedate=19 лістапада 2010}}{{ref-pl}}
* {{Кніга|аўтар = Viorel Panaite.|частка = II|загаловак = On Ottoman-Polish Diplomatic Relations|арыгінал = |спасылка = http://www.ceeol.com/aspx/issuedetails.aspx?issueid=d7573466-4713-4558-b23e-7c54eb16ac4b&articleId=6fa7b10a-19d8-4de2-a320-aae60ddd088e|адказны = |выданне = Asian Studies. International Journal for Asian Studies|месца = |выдавецтва = |год = 2010|том = |старонкі = |старонак = |серыя = |isbn = |тыраж = }}
* {{артыкул|аўтар=|загаловак=Wojna 1672-1676|арыгінал=|спасылка=http://www.osman.livenet.pl/readarticle.php?article_id=6&rowstart=1|аўтар выдання=|выданне=osman.livenet.pl|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2005|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=|archiveurl=https://archive.today/20120208045948/http://www.osman.livenet.pl/readarticle.php?article_id=6&rowstart=1|archivedate=8 лютага 2012}}{{ref-pl}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Украіны]]
[[Катэгорыя:Войны Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Войны Рэчы Паспалітай]]
[[Катэгорыя:Войны Асманскай імперыі]]
[[Катэгорыя:Войны Крымскага ханства]]
[[Катэгорыя:1670-я ў Еўропе]]
Шаблоны на гэтай старо��цы:
Вярнуцца да Вайна Рэчы Паспалітай з Асманскай імперыяй (1672—1677).
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Вайна_Рэчы_Паспалітай_з_Асманскай_імперыяй_(1672—1677)"