Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бельскія (партызаны)

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{не блытаць|Іосіф Аляксандравіч Бельскі}}
{{значэнні|Бельскі}}
'''Бе́льскія''' — чатыры браты ('''Туўя''', '''Асаэль''', '''Зусь''' і '''Арон'''), арганізатары яўрэйскага партызанскага атрада падчас [[Другая сусветная вайна|2-й сусветнай вайны]] на [[Беларусь|Беларусі]].

== Да 1941 года ==
Продкі сям’і Бельскіх у [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзі]] пасяліліся ў вёсцы [[вёска Станкевічы, Лідскі раён|Станкевічы]], размешчанай паміж гарадамі [[Ліда]] і [[Навагрудак]], непадалёк ад [[Налібоцкая пушча|Налібоцкай пушчы]]. Яны былі ў гэтай вёсцы адзінай яўрэйскай сям’ёй<ref name="mishpoha">''Илья Куксин'' [http://www.mishpoha.org/n17/17a23.html Я стану известен только после смерти…]</ref>.

У пачатку [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]] сям’я Давыда і Бэлы Бельскіх перажыла нямецкую акупацыю, пасля заканчэння [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] жылі пры [[Польшча|Польшчы]], пасля [[1939]] года сталі грамадзянамі [[СССР]]. У сям’і было 11 дзяцей. Стасункі з суседзямі не заўсёды былі гладкімі: быў выпадак, калі братам Бельскім давялося сілай спыніць спробу захопа часткі іх зямлі<ref>[http://www.philly.com/inquirer/columnists/daniel_rubin/20090119_Daniel_Rubin__The_heroes_among_us.html Daniel Rubin: The heroes among us]{{Недаступная спасылка}}</ref>.

Старэйшы сын Давыда і Бэлы — Туўя — нарадзіўся ў [[1906]] годзе, вучыўся ў [[Хедар|рэлігійнай яўрэйскай школе]], затым у польскай. Ведаў 6 моў — [[ідыш]], [[Руская мова|рускую]], [[Беларуская мова|беларускую]], [[Польская мова|польскую]], [[іўрыт]] і [[Нямецкая мова|нямецкую]]. Быў на наймах у войску польскім і даслужыўся да [[унтэр-афіцэр]]а. У пасаг за жонкай яму дасталася невялікая крама<ref name="mishpoha"/>.

Двух малодшых братоў Туўі — Асаэля і Зуся — пасля ўваходжання Заходняй Беларусі ў СССР прызвалі ў [[Чырвоная Армія|Чырвоную Армію]].

Незадоўга да нападу Германіі на СССР [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС]] распачаў акцыю па выяўленні буржуазных элементаў і высылцы іх у Сібір. Туўя, які быў уладальнікам крамы, таксама падыходзіў пад гэту катэгорыю. Пасля таго, як краму нацыяналізавалі, ён зразумеў, што ў хуткім часе прыйдзе і яго чарга, і пакінуў невялікі гарадок, дзе раней жыў, і ўладкаваўся на іншае месца памочнікам бухгалтара<ref name="mishpoha"/>.

== Стварэнне атрада ==
Пасля ўварвання нямецкіх войскаў у Беларусь летам [[1941]] года і масавых распраў над яўрэйскім насельніцтвам Туўя, а таксама Асаэль і Зусь, якія прыйшлі з атачэння, у снежні 1941 года стварылі ў лесе непадалёк ад роднай вёскі яўрэйскі партызанскі атрад.

Двух братоў Бельскіх — Якава і Абрама — [[Нацысцкая Германія|нацысты]] расстралялі яшчэ ўлетку. [[7 снежня]] бацькі і малодшая сястра Бельскіх, а таксама Сіла (жонка Зуся) і іх нованароджаная дачка былі растраляныя ў ліку 4 000 мясцовых яўрэяў. Малодшы брат — 12-гадовы Арон — цудам пазбег смерці і далучыўся да старэйшых братоў.

Браты паспелі ўвесці ў лес частку сваякоў, якія і склалі касцяк будучага атрада. Спачатку ў атрадзе было 17 чалавек<ref name="okun">[http://www.iremember.ru/content/view/450/87/1/6/lang,ru/ Окунь Леонид Исаакович] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100611133257/http://www.iremember.ru/content/view/450/87/1/6/lang,ru/ |date=11 чэрвеня 2010 }}</ref>, а са зброі — адзін [[пісталет]] з няпоўнай абоймай. Камандзірам абралі Туўю Бельскага.

У жніўні [[1942]] года за кошт тых, якія прыйшлі з Навагрудскага гета, атрад павялічыўся да 250 чалавек. Восенню 1942 года атрад Бельскіх пачаў баявую дзейнасць і атрымаў аўтарытэт сярод партызанаў. Туўя Бельскі зарэкамендаваў сябе як рашучы і дасведчаны камандзір. Усё гэта адыграла вялікую ролю ў афіцыйным прызнанні атрада Бельскіх з боку кіраўнікоў [[Савецкі партызанскі рух (1941—1944)|савецкага партызанскага руху]]. У лютым [[1943]] года атрад Бельскіх быў уключаны ў склад партызанскага атраду «Кастрычнік» Ленінскай брыгады<ref>[http://www.sem40.ru/evroplanet/history/22002/ Лесные евреи]</ref>.

== Дзейнасць атрада ==
Кіраванне атрада мела наступную структуру<ref name="4br">[http://www.nrs.com/news/front/usa/271107_174756_93749.html Четвёртый брат] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081002092657/http://www.nrs.com/news/front/usa/271107_174756_93749.html |date=2 кастрычніка 2008 }}</ref><ref name=autogenerated1>{{Cite web |url=http://jrmn.info/ |title=Музей еврейского сопротивления на Новогрудчине |access-date=6 верасня 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130607141903/http://jrmn.info/ |archivedate=7 чэрвеня 2013 |url-status=dead }}</ref>:

* Туўя Бельскі — камандзір атрада;
* Асаэль Бельскі — камандзір баявой суполкі, адказны за разведку;
* Зусь Бельскі — намеснік адказнага за разведку, адказны за ўзброеную абарону;
* Арон Бельскі — сувязны з іншымі партызанскімі атрадамі, гета і тымі, хто дапамагаў яўрэям уцячы з гета і дабрацца да партызан;
* Лазар Мальбін — начальнік штаба (з 25 сакавіка 1944 года — І. В. Шэметавец);
* Саламон Валкавыскі — начальнік спецыяльнага атрада;
* Танхель Гардон — намеснік камандзіра па палітычнай частцы (са студзеня 1944 года);
* Эліяху Бляхер — намеснік камандзіра.

Туўя, які валодаў некалькімі мовамі і мог сысці за неяўрэя, часта прабіраўся ў яўрэйскія гета, угаворваючы людзей бегчы ў лес. Ён прымаў усіх яўрэяў, уключаючы жанчын, старых і дзяцей. Тым не менш, атрад меў сур’ёзную баявую моц, з якой былі вымушаны лічыцца ўсе — немцы, савецкія партызаны, навакольнае насельніцтва.

Галоўнай сваёй задачай Туўя Бельскі лічыў выратаванне як мага большай колькасці яўрэяў. Пры ўсёй сваёй нянавісці да нацыстаў браты Бельскія зыходзілі з прынцыпу «''лепш выратаваць адну старушку-яўрэйку, чым забіць 10 нямецкіх салдат''»<ref>[http://www.voanews.com/russian/archive/2003-08/a-2003-08-25-5-1.cfm О рецензии на книгу Питера Даффи в «Чикаго Трибьюн» 25.08.2003]</ref>.

Прыведзеным ім у атрад вязням [[Лідскае гета|лідскага гета]] Туўя Бельскі сказаў:<ref name="mishpoha"/>{{пачатак цытаты}}Сябры, гэта адзін з самых шчаслівых дзён у маім жыцці. Вось дзеля такіх момантаў я і жыву: паглядзіце, колькі людзей здолела выбрацца з гета! Я нічога не магу вам гарантаваць. Мы спрабуем выжыць, але мы ўсе можам загінуць. І мы будзем спрабаваць выратаваць як мага больш жыццяў. Мы прымаем усіх і нікому не адмаўляем, ні старыкам, ні дзецям, ні жанчынам. Нам пагражае мноства небяспечных рэчаў, але, калі нам наканавана будзе, мы, прынамсі, памром як людзі.{{канец цытаты}}

Атрад уяўляў сабой цэлую вёску, якую называлі ''«Лясны Іерусалім»''. У атрадзе была пякарня, кузня, гарбарны завод, лазня, бальніца і школа. У атрадзе былі скотнікі і музыкі, ганчары, кухары і краўцы. У атрадзе нават гулялі вяселлі, якія праводзіў [[равін]] Давыд Брук<ref name="4br"/>.

Члены атрада жылі ў зямлянках. Тыя, хто не быў заняты ў баявых аперацыях, рамантавалі зброю, шылі вопратку і рабілі іншыя паслугі савецкім партызанам, атрымліваючы наўзамен боепрыпасы, ежу і медыкаменты. Падрыўнікі атрада Бельскіх лічыліся лепшымі дыверсантамі і карысталіся вялікай павагай у асяроддзі партызанаў<ref name="okun"/>.

Пасля таго, як вясной [[1943]] года колькасць атрада павялічылася да 750 чалавек, яму было нададзена імя [[Грыгорый Канстанцінавіч Арджанікідзэ|Арджанікідзэ]], і ён стаў часткай партызанскай брыгады імя [[Сяргей Міронавіч Кіраў|Кірава]]. Адносіны з партызанамі не заўсёды складваліся найлепшым чынам, аднак крыўдзіць членаў атрада Бельскага не рызыкавалі — браты маглі неадкладна паставіць пад стрэльбу больш за сотню салдат, гатовых абараняць сваіх ад любых замахаў<ref name="lida">[http://lida.in/news/a-440.html Лесные евреи]</ref>. Немалое ўздзеянне аказала падтрымка атрада з боку сакратара [[Баранавічы|Баранавіцкага]] падпольного абкома [[Камуністычная партыя Беларусі (1918)|Камуністычнай партыі Беларусі]] Васіля Чарнышова.

Галоўнай праблемай была здабыча пражытку для вялікай колькасці людзей. Сяляне пачалі супрацоўнічаць з партызанамі пасля таго, як зразумелі, што Бельскія — не аб’ект для палявання. Калі мясцовы селянін выдаў нацыстам групу яўрэяў, каманда мсціўцаў з атрада Бельскіх знішчыла яго разам з ўсёй сям’ёй — яны спалілі хату даносчыка. Надалей атрад Бельскага быў вядомы ў тым ліку і тым, што актыўна караў [[Калабарацыянізм|калабарацыяністаў]]<ref>[http://www.judea.ru/article.php3?id=3392 «Лесные евреи» выходят из леса] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131102140930/http://www.judea.ru/article.php3?id=3392 |date=2 лістапада 2013 }}</ref>.

Іншыя партызанскія атрады неахвотна прымалі яўрэяў, якія беглі з гета, былі выпадкі, калі іх адпраўлялі назад на верную смерць або нават расстрэльвалі<ref name="lida"/>. Выратаваннем для яўрэяў быў атрад Туўі Бельскага. Але не абышлося і без эксцэсаў. Так, штаб атрада асудзіў на смерць Ізраіля Кеслера. Як сцвярджалі суддзі, Кеслер да вайны быў нягоднікам і правакатарам. Ён трымаў у Налібаках публічны дом і служыў інфарматарам польскай разведкі. Пасля анексіі ўсходніх тэрыторый Польшчы СССР Кеслер уцёк у Літву, а пазней хаваўся ў Налібоцкай пушчы. Пасля чэрвеня 1941 г. Кеслер нібыта выдаваў камуністаў, у тым ліку яўрэяў, нацыстам. Пазней ён уцёк з утворанага нацыстамі гета і далучыўся да партызан Бельскага. Яго злавілі на рабаванні сялян і расстралялі<ref>Sowjetische Partisanen in Weissrussland… — S. 203—205.</ref>.

Тым часам адзін савецкі інфарматар абвінаваціў самога Бельскага ў незаконным прысваенні золата; праўда, ніякіх сур’ёзных вынікаў для яго гэта не пацягнула<ref>Sowjetische Partisanen in Weissrussland… — S. 203.</ref>.

Немцы некалькі разоў атакавалі лагер, атрад адступаў, але аказваў жорсткі ўзброены супраціў. Падчас самай буйной антыпартызанскай аперацыі «Герман», якая пачалася [[15 ліпеня]] [[1943]] года, атрад перайшоў на невялікі востраў сярод дрыгвы, дзе немцы не здолелі іх дастаць<ref name="mishpoha"/><ref name="memorial">[http://www.memorial.spb.ru/catalog/index.php/catalog/?p=187 Эпопея братьев Бельских]{{Недаступная спасылка}}</ref>.

Пасля гэтага атрад усё ж падзяліўся на сямейную і баявую часткі. Сямейны лагер, які ўключаў на той момант прыблізна 700 чалавек і называўся «атрад імя Калініна», асталяваўся ў Налібоцкай пушчы; камандавай ім Туўя. Жаўнеры пад камандаваннем Зуся — «атрад імя Арджанікідзэ» — вярнуліся ў раён Станкевічаў. Асаэль узначаліў аддзел разведкі ў штабе брыгады імя Кірава<ref name="memorial"/>.

Самы жорсткі напад атрад вытрымаў напярэдадні вызвалення Беларусі. [[9 ліпеня]] [[1944]] года адыходзячыя нямецкія часці напалі на партызанаў, дзясяткі людзей былі параненыя, дзевяць чалавек загінулі. На наступны дзень Чырвоная Армія ўвайшла ў раён Налібоцкай пушчы<ref name="memorial"/>.

=== Вынікі ===
Бельскія здолелі выратаваць ад знішчэння 1230 яўрэяў. Усе браты перажылі акупацыю і дачакаліся вызвалення Беларусі [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвонай Арміяй]]. У хуткім часе Туўю вызвалі ў [[Мінск]], дзе ён склаў поўную справаздачу аб дзейнасці свайго атраду.

Як піша [[доктар гістарычных навук]] Давыд Мельцэр, атрад «пусціў пад адхон 6 варожых эшалонаў, якія ішлі на фронт, узарваў 20 чыгуначных і шасэйных мастоў, правёў 12 адкрытых баёў і засадаў, знішчыў 16 аўтамашын з жывой сілай, а ўсяго — больш за 250 нямецкіх салдат і афіцэраў». Зусь Бельскі асабіста знішчыў 47 нацыстаў і калабарацыяністаў. За галаву Туўі немцы прызначылі ўзнагароду ў 100 тыс. [[Рэйхсмарка|рэйхсмарак]]<ref name="haaretz1">[http://www.haaretz.com/hasen/spages/1049651.html A family of warrior Jews, from partisan to paratrooper] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090205005822/http://www.haaretz.com/hasen/spages/1049651.html |date=5 лютага 2009 }} {{ref-en}}</ref><ref name="rosbalt">[http://www.rosbalt.ru/2009/01/14/609631.html Еврейские партизаны злят Польшу]{{Недаступная спасылка}}</ref>.

== Пасля вайны ==
У [[1944]] годзе пасля вызвалення Беларусі Асаэль разам з часткай атрада ўступіў у Чырвоную армію і загінуў у [[Германія|Германіі]] незадоўга да заканчэння вайны. Яго жонка Хая, з якой яны ажаніліся ў атрадзе, у той час была на апошнім месяцы цяжарнасці.

Па некаторым дадзеным, пасля заканчэння вайны Туўя і Зусь падвяргаліся пераследу з боку [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС]] і ў сувязі з гэтым збеглі ў Польшчу<ref name="memorial"/>. Але палякі варожа ставіліся да яўрэяў пасля вайны, і браты пераехалі ў [[Палесціна|Палесціну]], жылі ў [[Рамат-Ган]]е і [[горад Халон|Халоне]]. Пасля стварэння дзяржавы [[Ізраіль]] Туўя і Зусь прынялі ўдзел у [[Вайна за незалежнасць Ізраіля|Вайне за незалежнасць]].

Пасля вайны ў Ізраілі яны ледзь зводзілі канцы з канцамі, і ў [[1955]] годзе Зусь і Туўя разам са сваімі сем’ямі і Аронам пераехалі ў [[ЗША]]. Яны пасяліліся ў [[Бруклін]]е ([[Нью-Ёрк]]). Туўя стаў кіроўцам грузавіка, а Зусь — уладальнікам некалькіх [[таксі]].

Летам [[1986]] года выратаваныя братамі Бельскімі людзі арганізавалі банкет у іх гонар у гатэлі «[[Hilton Hotels|Хілтан]]» у Нью-Ёрку. 600 чалавек стоячы віталі апладысментамі 80-гадовага Туўю Бельскага. Туўя памёр у снежні таго ж года. Спачатку яго пахавалі на яўрэйскіх могілках на [[Лонг-Айленд]]зе, але праз год ён быў перапахаваны з ваеннымі ўшанаваннямі на гары Герцля ў [[Іерусалім]]е. Англійскі пераклад напісаных Туўяй Бельскім на [[ідыш]]ы мемуараў (394 стр.) быў падрыхтаваны да выдання ў [[2011]] годзе. Зусь Бельскі памёр у [[1995]] годзе. Арон жыве ў [[Маямі]].

Ніякіх афіцыйных узнагарод браты Бельскія не атрымалі.

З выратаваных Бельскімі людзей, станам на канец [[2008]] года, былі жывыя 29 чалавек<ref name="florida"/> Нашчадкі выратаваных налічваюць дзясяткі тысяч чалавек.<ref>З пасляслоўя да фільма [[Выклік (фільм, 2008)|Выклік]]</ref>.

Сын Туўі — Роберт Бельскі — казаў пра свайго бацьку:<ref name="florida"/>
{{пачатак цытаты}}Калі ён бываў на вяселлі або [[Бар-міцва|бар-міцве]], ён адчуваў задавальненне ад таго, што бачыў дзяцей і ўнукаў тых, хто выжыў — аднаўленне сямей, якія не мелі шанцаў захавацца.{{канец цытаты}}
{{oq|en|When (he) attended parties like weddings and bar mitzvahs, his satisfaction was to see the children and the grandchildren of the survivors — the regeneration of families that never had the chance to survive.}}

== Нашчадкі Бельскіх ==
У Туўі Бельскага ў [[ЗША]] жывуць два сыны — Роберт і Мікі, іх дзеці і ўнукі. Два сыны Зуся Бельскага прыехалі ў [[Ізраіль]] з [[ЗША]] ў кастрычніку [[1973]] г. і ўдзельнічалі ў [[Вайна суднага дня|Вайне Суднага дня]]. У Асаэля засталася дачка, якая нарадзілася ўжо пасля яго смерці.

Унук Зуся — Ілан Бельскі — у [[2008]] годзе закончыў універсітэт у ЗША, пераехаў у Ізраіль і пайшоў на наймы ў [[Паветрана-дэсантныя войскі|парашутна-дэсантныя войскі]]. Два іншыя ўнукі Зуся Бельскага таксама служаць у [[Армія абароны Ізраіля|Арміі абароны Ізраіля]], яшчэ адзін унук — рэзервіст<ref name="haaretz1"/>.

== Абвінавачванні ў ваенных злачынствах ==
{{main|Трагедыя ў Налібоках}}
У [[2001]] годзе польскі [[Камісія па даследаванні злачынстваў супраць польскага народа|Інстытут нацыянальнай памяці]] абвінаваціў некаторых членаў атрада Бельскага ў разні ў мястэчку [[Налібакі]], размешчаным у 120 кіламетрах ад Мінска. У выніку нападу партызанаў на гэта паселішча [[8 мая]] [[1943]] года загінулі 128 чалавек, у тым ліку 3 жанчыны, некалькі падлеткаў і дзесяцігадовае дзіця<ref name="IPN">[http://www.ipn.gov.pl/portal.php?serwis=pl&dzial=198&id=3376&search=35098  Śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez partyzantów radzieckich na żołnierzach Armii Krajowej i ludności cywilnej na terenie powiatów Stołpce i Wołożyn] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20071016210705/http://www.ipn.gov.pl/portal.php?serwis=pl&dzial=198&id=3376&search=35098 |date=16 кастрычніка 2007 }} {{ref-pl}}</ref><ref>{{cite web|publisher=National Public Radio|title=Jewish Brothers' Resistance Inspired 'Defiance'|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=98759355&ft=3&f=searchTerm=The+Great+Escape1045|datepublished=28 декабря 2008|accessdate=22 января 2009|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/66PQs1Pgc?url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=98759355|archivedate=24 сакавіка 2012|url-status=live}}</ref>.

Было высветлена, што сярод нападаючых было некалькі салдатаў атрада Бельскага. Аднак сын Туўі Роберт і некаторыя партызаны, якія дажылі да гэтага часу, сцвярджа��і, што атрад Бельскіх не меў дачынення да гэтага выпадку, бо ў гэты дзень знаходзіўся ў 100 кіламетрах ад мястэчка<ref name="rosbalt"/> Яны ўпэўнены, што ў раёне Налібакаў атрад Бельскага з’явіўся толькі ў жніўні 1943 года.<ref>[http://world.lib.ru/g/genis_d_e/evreipartizany.shtml О фильме Эдварда Цвика]</ref>.

Апроч таго, у справаздачы савецкіх партызан было пазначана, што ў баі ў вёсцы разбіты нямецкі гарнізон самаабароны. Было таксама ўстаноўлена, што сілы самаабароны ў Налібаках у выглядзе ўзброенай суполкі [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]] дзейнічалі пад кантролем акупацыйных уладаў і супрацоўнічалі з імі<ref name="rosbalt"/>. Па ўспамінах вязня [[Мінскае гета|мінскага гета]] і партызана Леаніда Акуня, у 1943 годзе ''«вельмі шмат партызанаў загінула ад рук гэтых акаўцаў, і з імі пачалася вайна»''<ref>[http://www.iremember.ru/content/view/450/87/1/5/lang,ru/ Я помню] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100611133224/http://www.iremember.ru/content/view/450/87/1/5/lang,ru/ |date=11 чэрвеня 2010 }}</ref>.

== Браты Бельскія ў літаратуры і кіно ==

=== Кнігі ===
Пра лёс братоў Бельскіх напісана некалькі кніг:
* У [[1949]] годзе Туўя выдаў у Іерусаліме ў перакладзе на [[іўрыт]] свае мемуары пад назвай «Лясныя яўрэі». Поўны тэкст мемуараў на [[ідыш]]ы (394 стр.) быў знойдзены ў архівах яўрэйскага навукова-даследчага інстытута YIVO у [[Нью-Ёрк]]у, англійскае выданне рыхтавалася да публікацыі ў [[2011]] годзе<ref>Marjorie Backman «Guerilla Writer». The Jerusalem Post, 18 июня 2010.</ref>.
* У [[1994]] годзе Няхама Тэк, прафесар сацыялогіі [[Універсітэт Канектыкута|Канектыкуцкага ўніверсітэта]], выдала кнігу «Выклік. Партызаны Бельскія».
* У [[1998]] годзе Алан Левін выдаў кнігу ''Fugitives of the Forest: The Heroic Story of Jewish Resistance and Survival during the Second World War''.
* У [[2001]] годзе дачка Асаэля Бельскага выдала кнігу пра свайго бацьку і партызанскі атрад Бельскіх.
* У [[2003]] годзе журналіст Пітэр Дафі напісаў кнігу «Браты Бельскія» ({{lang-en|The Bielski Brothers}}). Выданне на рускай мове: Питер Даффи. Братья Бельские. М., [[Тэкст, выдавецтва|Тэкст]], 2011.

Кніга Няхамы Тэк базуецца на ўспамінах членаў партызанскага атраду і сваякоў Бельскіх, а кніга Пітэра Даффі — на дакументальных звестках, якія ён збіраў у Беларусі, Ізраілі і ЗША. Няхама Тэк піша, што неаднаразова звярталася да беларускіх уладаў з просьбай дапусціць яе да працы ў архівах або даслаць копіі неабходных ёй матэрыялаў, але не атрымала ніякіх адказаў<ref>[http://www.lechaim.ru/ARHIV/152/kuksin.htm Братья Бельские]</ref>.

=== Фільмы ===
Пра братоў Бельскіх знята тры фільмы:
* Першы дакументальны фільм «The Bielski Brothers» выйшаў у [[1993]] годзе ў [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]<ref>{{Imdb title|0829109|The Bielski Brothers}}</ref>.
* У [[2006]] годзе ў [[ЗША]] на тэлеканале History выйшаў дакументальны фільм «The Bielski Brothers: Jerusalem in the Woods»<ref>{{Imdb title|0966562|The Bielski Brothers: Jerusalem in the Woods}}</ref>.
* У [[2008]] годзе ў сусветны пракат выйшаў галівудскі мастацкі фільм [[Эдвард Цвік|Эдварда Цвіка]] «[[Выклік (фільм, 2008)|Выклік]]» ({{lang-en|Defiance}}) з [[Дэніэл Крэйг|Дэніэлам Крэйгам]], [[Леў Шрайбер|Львом Шрайберам]] і [[Джэймі Бэл]]ам у галоўных ролях<ref>{{Imdb title|1034303|Defiance}}</ref>. Фільм заснаваны на кнізе Няхамы Тэк.

== Ушанаванне памяці ==

=== Замоўчванне ў афіцыйнай гістарыяграфіі ===
У пасляваенныя савецкія гады ў Беларусі дзейнасць яўрэяў-партызанаў замоўчвалася. У прыватнасці, у афіцыйным даведніку «Партызанскія фарміраванні Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны (чэрвень 1941 — ліпень 1944)», які быў выдадзены Інстытутам гісторыі камуністычнай партыі ў [[1983]] годзе, няма згадак ні пра братоў Бельскіх<ref>[http://kdkv.narod.ru/Partizan43/PartS-02b.htm Командный состав партизанских формирований, действовавших на территории Белоруссии в период Великой Отечественной войны]</ref>, ні пра іх атрад. Удзел яўрэяў у партызанскім руху быў утоены за фармулёўкай «іншыя нацыянальнасці»<ref name="lida"/>. Хаця ў адных толькі 14 яўрэйскіх партызанскіх атрадах і суполках Беларусі змагаліся не менш за 1650 салдат, а ўсяго ў партызанскіх атрадах Беларусі знаходзілася ад 10<ref>[http://world.lib.ru/g/genis_d_e/evreipartizany.shtml И. Альтман об евреях-партизанах]</ref> да 15<ref name="belembassy">{{cite web|url=http://www.israel.belembassy.org/rus/history/2ww/|title=Белорусские евреи в Великой отечественной войне|publisher=Посольство Республики Беларусь в Государстве Израиль|accessdate=2010-03-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100213154511/http://www.israel.belembassy.org/rus/history/2ww/|archivedate=13 лютага 2010|url-status=dead}}</ref> тысяч яўрэяў. Пра атрад Бельскіх не згадваецца таксама ў энцыклапедычным аднатомніку «Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне (1941—1945 гг.)», які выйшаў у [[1995]] годзе<ref>[http://portal.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=ru&classId=5DD9A4943BEB49E49527D88AFA2307BD Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне (1941—1945)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131113223456/http://portal.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=ru&classId=5DD9A4943BEB49E49527D88AFA2307BD |date=13 лістапада 2013 }} ISBN 985-6557-48-8</ref><ref>[http://jhist.org/lessons10/belorus01.htm Еврейское антинацистское сопротивление в Белоруссии] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120309140046/http://jhist.org/lessons10/belorus01.htm |date=9 сакавіка 2012 }}</ref>.

=== Экспазіцыі ў музеях ===
Пастаянныя экспазіцыі і архіўныя матэрыялы, прысвечаныя дзейнасці партызанскага атрада братоў Бельскіх, існуюць у шэрагу музеяў, у прыватнасці ў «[[Мемарыяльны музей Халакоста, ЗША|Мемарыяльным музеі Халакоста]]» ([[Вашынгтон]]), «[[Яд ва-Шэм|Мемарыяле Катастрофы і Гераізма]]» ([[Іерусалім]]), Музеі [[Навагрудскае гета|Навагрудскага гета]] (Музей яўрэйскага супраціву на Навагрудчыне)<ref name=autogenerated1 /><ref>[http://www.sb.by/?area=content&articleID=59274 Туннель]</ref>, у «[[Музей гісторыі і культуры яўрэяў Беларусі|Музеі гісторыі і культуры яўрэяў Беларусі]]» ([[Мінск]]) і іншых<ref>{{cite web
 |url         = http://jrmn.info/
 |title       = Сайт музея в Новогрудке
 |publisher   = Музей еврейского сопротивления на Новогрудчине
 |accessdate  = 2012-2-16
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/68kMvlIrZ?url=http://jrmn.info/
 |archivedate = 28 чэрвеня 2012
 |url-status     = live
}}</ref>.

Экспазіцыя, прысвечаная братам Бельскім, адкрылася ў лістападзе [[2008]] года ў «Фларыдскім музеі Халакоста» ({{lang-en|Florida Holocaust Museum}})<ref name="florida">[http://tampabay.com/news/religion/article904100.ece Little-known tale of heroic brothers opens at Holocaust Museum] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131102162557/http://www.tampabay.com/news/religion/little-known-tale-of-heroic-brothers-opens-at-holocaust-museum/904100 |date=2 лістапада 2013 }}, {{ref-en}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://www.courageandcompassionexhibit.com/ |title=Courage and Compassion: The Legacy of the Bielski Brothers |access-date=6 верасня 2012 |archive-date=29 студзеня 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100129084948/http://www.courageandcompassionexhibit.com/ |url-status=dead }}</ref>.

{{зноскі}}

== Гл. таксама ==
* [[Халакост у Беларусі]]
* [[Яўрэі ў Другой Сусветнай вайне]]

== Спасылкі ==
* {{cite web
 |url           = http://peramoga.belta.by/ru/hronika_pobedy?id=272420
 |title         = Еврейский партизанский отряд
 |work          = День Победы
 |publisher     = [[БелТА]]
 |accessdate    = 2012-2-16
 |archiveurl    = https://www.webcitation.org/67lyzN3tv?url=http://peramoga.belta.by/ru/hronika_pobedy?id=272420
 |archivedate   = 19 мая 2012
 |url-status       = live
}}
* [http://www.ushmm.org/wlc/article.php?lang=en&ModuleId=10007563 THE BIELSKI PARTISANS].
* [http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/microsoft%20word%20-%205841.pdf Family Camps in the Forest].
* ''Йосси Мелман''. [http://www.haaretz.com/hasen/spages/979119.html Jewish partisans remembered; their story to hit the big screen] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081010115903/http://haaretz.com/hasen/spages/979119.html |date=10 кастрычніка 2008 }} {{ref-en}}
* ''Dr. Shmuel Amarant''. [http://www.jewishgen.org/Yizkor/Novogrudok/nov333.html And the Bravery. The Partisans of Tuvia Belski]
* [http://www.holocaustresearchproject.org/revolt/bielski.html The Bielski Brothers. Jewish Resistance and the «Otriad»]
* [http://www.tikwatejnu.de/wp-content/uploads/2010/04/Erinnerung_an_die_Br_der_Bel.pdf «Erinnerung an die Brüder Bel'sky in Weißrussland, Polen und Israel»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160303214433/http://www.tikwatejnu.de/wp-content/uploads/2010/04/Erinnerung_an_die_Br_der_Bel.pdf |date=3 сакавіка 2016 }}

[[Катэгорыя:Халакост у Беларусі]]
[[Катэгорыя:Удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Ваенныя Ізраіля]]
[[Катэгорыя:Партызаны Вялікай Айчыннай вайны]]
[[Катэгорыя:Палітычныя эмігранты]]
[[Катэгорыя:Выжылі ў Халакосце]]
[[Катэгорыя:Яўрэйскі супраціў у перыяд халакосту]]
[[Катэгорыя:Браты і сёстры]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Бельскія (партызаны).
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Бельскія_(партызаны)"