Прагляд зыходнага тэксту старонкі Абрыкос

Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
{{Таксон
 |image file        = 
 |image title       = 
 |image descr       = 
 |regnum            = Расліны
 |parent            = Armeniaca
 |ref               = 
 |comment           = 
 |rang              = Від
 |latin             = Prunus armeniaca
 |author            = [[L.]] (1753)
 |syn               = <center>{{btname|Armeniaca vulgaris|[[Lam.]]}}</center>
 |typus             = 
 |children name     = 
 |children          = 
 |range map         = 2012apricot.png
 |range map caption = Ареал
 |range map width   = 
 |range legend      = 
 |iucnstatus        = EN
 |iucn              = 63405
 |wikispecies       = Prunus armeniaca
 |commons           = Category:Prunus armeniaca
 |itis              = 24769
 |ncbi              = 36596
 |eol               = 301091
 |grin              = 29841
 |ipni              = 729463
 |tpl               = tro-27801087
}}

'''Абрыкос звычайны''', '''Абрыкос''', '''Морэля'''<ref name="Інбелкульт">{{кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.slounik.org/bnt08/l1
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мінск
|выдавецтва     = Інбелкульт
|год            = 1926
|том            = Вып. 8
|старонкі       = 
|старонак       = 80
|серыя          = .
|isbn           = 
|тыраж          = 
}} у крыніцы пад назвай {{btname|Armeniaca vulgaris|[[Lam.]]}}</ref>  (''Prunus armeniaca'') — пладовае дрэва з [[Род (біялогія)|роду]] [[сліва]] [[Сямейства (біялогія)|сямейства]] Ружавыя.

== Гісторыя ==

=== Паходжанне і распаўсюджанне ===
У сучаснай навуковай літаратуры вылучаюць ад трох да шасці магчымых {{нп3|Цэнтры паходжання культурных раслін|цэнтраў паходжання|ru|Центры происхождения культурных растений}} абрыкоса. Сярод іх найбольш верагодным першасным цэнтрам лічыцца раён [[Цянь-Шань|Цянь-Шаня]] ў [[Кітай|Кітаі]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/30806/apricot Apricot] — [[Энцыклапедыя Брытаніка]]</ref><ref name="dalby">''{{нп3|Эндру Долбі|Andrew Dalby|en|Andrew Dalby}}''.&nbsp; Food in the ancient world from A to Z. [http://books.google.com/books?id=FtIXAe2qYDgC&pg=PA20&dq=This+name+betrays+a+confusion:+the+fruit+did+not+come+from+Armenia&hl=ru&ei=2jQjTuC6Dcbvsgb55bWIAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=This%20name%20betrays%20a%20confusion%3A%20the%20fruit%20did%20not%20come%20from%20Armenia&f=false p.20]</ref><ref name="folta">''[http://www.kevinfolta.com/5yearCV.pdf Kevin M. Folta] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120722043426/http://www.kevinfolta.com/5yearCV.pdf |date=22 ліпеня 2012 }}''.&nbsp; Genetics and Genomics of Rosaceae, Springer, 2009, [http://books.google.com/books?id=YoQYCgTOregC&pg=PA317&dq=Apricots+were+extensively+cultivated+in+Armeina+and+eventually+engrained+in+the+culture&hl=ru&ei=QD8jTufVIs3dsga7vtSDAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false p.316—317]</ref><ref name="faust">''Faust et al.''&nbsp; Origin and Dissemination of Apricot, in Horticultural Reviews (1998), [http://books.google.com/books?id=lVlilno_NacC&pg=PA225&dq=origin+and+dissemination+of+apricot&hl=ru&ei=CT4jTrq9C4XDswbL8tG6BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=origin%20and%20dissemination%20of%20apricot&f=false p.242 и далее]</ref><ref>''Mark Rieger''.&nbsp; Introduction to Fruit Crops, [http://books.google.de/books?id=hF8bpk7fbsQC&pg=PA65&dq=Apricot+origin&hl=ru&sa=X&ei=QzWdT4GuDITZsgbNuPRR&ved=0CDYQ6AEwAQ#v=onepage&q=Apricot%20origin&f=false p. 65]</ref>. У той жа час адзначаецца, што адназначных доказаў на карысць кітайскай версіі па-ранейшаму не хапае<ref name="zohary">''Daniel Zohary, Maria Hopf, Ehud Weiss''.&nbsp; Domestication of Plants in the Old World, [http://books.google.ru/books?id=1hHSYoqY-AwC&pg=PA144&lpg=PA144&dq=However,+the+evidence+supporting+a+Chinese+origin+is+still+scanty.+We+still+know+very+little+about+the+early+history+of+apricot+domestication+in+central+Asia,+or+Armenia%E2%80%94territories+where+wild+forms+apricot+occur+as+well&source=bl&ots=Iw78qI9PmL&sig=a5dqg_NQmlZ7pGAJc7tBEyNizhw&hl=ru&sa=X&ei=w4yqT-LhJMyD-wban4meCg&ved=0CFMQ6AEwAA#v=onepage&q=However%2C%20the%20evidence%20supporting%20a%20Chinese%20origin%20is%20still%20scanty.%20We%20still%20know%20very%20little%20about%20the%20early%20history%20of%20apricot%20domestication%20in%20central%20Asia%2C%20or%20Armenia%E2%80%94territories%20where%20wild%20forms%20apricot%20occur%20as%20well&f=false стр. 144]</ref>. У мінулым радзімай абрыкоса нярэдка лічылі [[Арменія|Арменію]], што звязана з гісторыяй пранікнення абрыкоса з Азіі ў Еўропу. Біёлаг Дэ Паэрдэрле ({{lang-fr|De Poerderlé}}) пісаў у XVIII стагоддзі: «назва гэтага дрэва паходзіць з Арменіі, азіяцкай правінцыі, дзе яно з'явілася і адкуль было прывезена ў Еўропу…»<ref name="poer">{{cite book | first=M. le Baron.| last=De Poerderlé | title=Manuel de l'Arboriste et du Forestier Belgiques: Seconde Édition: Tome Premier | publisher=Emmanuel Flon | location=à Bruxelles | date=MDCCLXXXVIII (1788) | page=682}} Downloadable Google Books: <blockquote>Cet arbre tire son nom de l'Arménie, province d'Asie, d'où il est originaire et d'où il fut porté en Europe…</blockquote></ref> У XIX стагоддзі лічылася, што абрыкос быў завезены з Арменіі ў Грэцыю [[Аляксандр Македонскі|Аляксандрам Македонскім]], а з Грэцыі трапіў у Італію<ref name="faust" /><ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Абрикос}}</ref>. Аднак гэтая версія не пацвярджаецца рымскімі і грэчаскімі пісьмовымі крыніцамі таго часу: абрыкос у іх не згадваецца. У той жа час, абрыкос згадваецца ў крыніцах I стагоддзя, што можа сведчыць аб траплянні абрыкоса ў Італію ў I стагоддзі да н.э., пасля {{нп3|Рымска-парфянскія войны|рымска-парфянскіх войнаў|ru|Римско-парфянские войны}}. [[Пліній Старэйшы|Пліній]], {{нп3|Дыяскарыд||ru|Диоскорид}} і {{нп3|Калумела||ru|Колумелла}} называюць абрыкос «армянскім яблыкам» ({{lang-lat|Mela armeniaca}}, {{lang-lat|pomum armeniacum}}), што дазваляе выказаць здагадку, што абрыкос быў завезены ў Рым з Арменіі або армянскімі купцамі<ref name="faust" /><ref name="moore">''[http://www.ag.purdue.edu/hla/Pages/janick.aspx Jules Janick] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110720033255/http://www.ag.purdue.edu/hla/Pages/janick.aspx |date=20 ліпеня 2011 }}, James N. Moore.''&nbsp; Fruit Breeding: Tree and tropical fruits. — John Wiley and Sons, 1996. [http://books.google.com/books?id=7YBrT6Up_S0C&pg=PA81&dq=Apricots+apparently+moved+from+central+Asia&hl=ru&ei=uVQjTtTNDc6SswbXtPSTAg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=Apricots%20apparently%20moved%20from%20central%20Asia&f=false p.81]: <blockquote>Apricots apparently moved from central Asia through Iran into the Transcaucasian area and westward. Such movement must have occurred as as a part of the military, economic, and cultural exchange that followed Alexandes of Macedon's penetrations into Turkestanas far as the Fergana valley during the fourth century B.C. The further movement of apricots westward into Europe seems to have occurred in two steps. Apricots came to be known in Greece and Italy as an aftermath of Roman-Persian wars during the first century B.C. The specific or generic name, Armeniaca, certainly suggests that the apricot was first distributed in Italy and Greece by Armenian traders. It was many years later that apricot was cultivated in other southern European countries.</blockquote></ref>. У той жа час, абрыкос культываваўся паўсюль у Азіі, і цяжка пазначыць дакладна, адкуль менавіта абрыкос трапіў у Еўропу<ref name="faust" />.

У Расію абрыкос трапіў з Захаду ў XVII стагоддзі, а на Украіну, Каўказ і ў Крым ён патрапіў наўпрост з [[Сярэдні Усход|Блізкага і Сярэдняга Усходу]]. Украінская назва абрыкоса — «жерделей» — паказвае на прамое пранікненне з Персіі<ref name="faust" />.

=== Назва ===
Назва «абрыкос» верагодна запазычаная з рускай мовы, а ў рускай мове з'явілася з галандскай ([[нідэрландская мова|нідэрландскай]]) у XVIII стагоддзі; {{lang-nl|abrikoos}} праз французскае ці іспанскае ({{lang-fr|abricot}}, {{lang-es|albercoque}}, ''albaricoque'') паходзіць ад [[арабская мова|арабскага]] ''al-birquq''<ref>{{З|{{нп3|Этымалагічны слоўнік рускай мовы М. Фасмера|Этымалагічнага слоўніка рускай мовы М. Фасмера|ru|Этимологический словарь русского языка М. Фасмера}}|http://www.slovopedia.com/22/192/1629754.html|загаловак=Абрикос}}</ref>. У арабскую мову гэта слова праз {{lang-gkm|πρεκόκκια}} прыйшло з латыні<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?allowed_in_frame=0&search=apricot&searchmode=none Apricot] — Online Etymology Dictionary</ref>, а {{lang-la|praecox}} ‘хуткаспелы’ (форма [[жаночы род|жаночага роду]] ''praecoqua'') с��ладаецца з [[Прыстаўка (мова)|прыстаўкі]] ''prae-'' ‘наперад, перш’ і [[дзеяслоў|дзеяслоўнай асновы]] ''coquere'' ‘рабіць гатовым’<ref>{{кніга|аўтар=[[Галіна Паўлаўна Цыганенка|Цыганенко Г. П.]]&nbsp;|загаловак=Этимологический словарь русского языка. 2-е изд|месца=Киев|выдавецтва=Радянська школа|год=1989|старонак=511|isbn=5-330-00735-6}}. — С. 12.</ref>. У дачыненні да абрыкоса слова ''praecoqua'' выкарыстаў [[Пліній Старэйшы|Пліній]] у сваёй «{{нп3|Натуральная гісторыя|Натуральнай гісторыі|ru|Естественная история}}», пазначаючы адрозненне абрыкоса («ранняга плада») ад [[персік]]а («позняга плада»).

Лацінская відавая назва была ўпершыню ўведзена ў 1700 годзе французскім батанікам {{нп3|Жазеф Пітон дэ Турнефор|дэ Турнефорам|ru|Питтон де Турнефор, Жозеф}} у форме {{lang-la|Armeniaca}}. [[Карл Ліней|Ліней]] у 1737 годзе назваў абрыкос {{lang-lat|Prunus foliis ovato-cordatis}}, але ўлічыў назву, дадзеную дэ Турнефорам, паказаўшы ў якасці сінонімаў {{lang-lat|Malus armeniaca}} і {{lang-lat|Armeniaca malus}}<ref name="faust" />.

== Распаўсюджанне і экалогія ==
Абрыкосавае дрэва здаўна вырошчваецца ў многіх краінах цёплага [[умераны клімат|ўмеранага клімату]].

Для паўночных краін, такіх як Беларусь, гэта расліна з'яўляецца дэкаратыўнай. Але ёсць асобныя гатункі і гібрыды, якія можна вырошчваць у адкрытым грунце.

== Батанічнае апісанне ==
[[Выява:Turkey apricot RHS.jpeg|thumb|left|250 px|Абрыкос. [[Батанічная ілюстрацыя]]. <br /> [[Гравюра]], размаляваная ад рукі, па [[малюнак|малюнку]] {{нп3|Аўгуста Інес Уітэрс|Аўгусты Інес Уітэрс|en|Augusta Innes Withers}}, з першага тома часопіса [[Джон Ліндлі|Джона Ліндлі]] ''Pomological Magazine'']]
[[Выява:Prunus armeniaca flowers in Kharkov.jpg|thumb|left|250 px|Цвіценне абрыкоса. [[Горад Харкаў|Харкаў]]]]
[[Лістападныя расліны|Лістападнае]] дрэва сярэдняй вышыні (5-8&nbsp;м, часам да 10 метраў<ref name="ДПЯ">{{кніга
|аўтар          = Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г.
|частка         = Абрикос
|загаловак      = Дикорастущие плоды, ягоды и их применение
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн
|выдавецтва     = Ураджай
|год            = 1975
|том            = 
|старонкі       = 16-17
|старонак       = 200
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 130 000
}}</ref>) і акружнасці [[Дрэва#Крона|кроны]]. Ствол можа дасягаць 25-30&nbsp;см у дыяметры<ref name="ДПЯ"/>. Кара на старых ствалах шэра-бурая, падоўжна рэпаецца.

Маладыя парасткі бліскучыя, голыя, чырванавата-карычневыя, са шматлікімі дробнымі [[Чачавічкі|чачавічкамі]]<ref name="ДПЯ"/>.

[[Лісце]] чаргуючае, чарашковае, акруглае, яйкападобнае або эліптычнае, на верхавіне адцягненае, дробназубчастае або падвоена-зубчастае; 6-9&nbsp;см даўжынёй<ref name="ДПЯ"/>. Хвосцікі тонкія, жалабковыя з залозкамі пры аснаванні пласцінкі<ref name="ДПЯ"/>.

[[Кветка|Кветкі]] адзінкавыя сядзячыя або на вельмі кароткіх кветаножках, 25-30&nbsp;мм у дыяметры, пяцімерныя. [[Гіпантый]] цыліндрычны, зелянява-чырвоны з пяццю авальнымі, цёмна-чырвонымі чашалісцікамі, якія пры цвіценні адгінаюцца ўніз. Пялёсткі белыя з ружовымі прожылкамі або ружовыя, круглявыя, эліптычныя ці зваротна-яйкападобныя<ref name="ДПЯ"/>. [[Тычынка|Тычынак]] 25-45. [[Гінецэй]] адзін, сядзіць на дне гіпантыя. Кветкі распускаюцца да з'яўлення лісця<ref name="sergievskaya">{{кніга|аўтар=Сергиевская, Е. В.|загаловак=Систематика высших растений. Практический курс|выданне=2-е изд|месца=СПб.|выдавецтва=Лань|год=2002|старонкі=229—230|старонак=448|isbn=5-8114-0452-2}}</ref>. Цвіце ў сакавіку-красавіку.

[[Плод]] — сакавітая [[касцянка|аднакасцянка]] жаўтлява-чырвонага («абрыкосавага») колеру, у абрысе круглявая, эліптычная ці зваротна-яйкападобная, з падоўжнай баразёнкай<ref name="ДПЯ"/>. [[Костачка]] таўстасценная, гладкая<ref name="sergievskaya"/> ці шурпатая. Скурка аксаміціста-апушаная, ад жоўтага да аранжавага колеру, звычайна з чырванаватым аднабаковым «загарам»; мякаць плоду ў культурных сартоў салодкая, сакавітая, у дзікарослых — грубавалакністая з гаркаватым прысмакам. Насенне плоскае, зваротна-яйкападобнае, са шчыльнай светла-карычневай лупінай, горкае або салодкае. Вага плоду ў дзікарослых формаў 3-18&nbsp;г, у культурных 5-80&nbsp;г. Вага 1000 «семачак» (костачак) 1800—2100&nbsp;г<ref name="Атлас">{{кніга|загаловак=Атлас лекарственных растений СССР|адказны=Гл. ред. акад. Н. В. Цицин |месца={{М.}}|выдавецтва=Медгиз|год=1962|старонкі=2|старонак=702}}</ref>. Плоданосіць у чэрвені — жніўні.

Дрэва абрыкоса расце доўга, у цёплым клімаце да 100 гадоў. Кветкавыя пупышкі падмярзаюць пры тэмпературы −16 … −21&nbsp;°C. Большасць сартоў абрыкоса марозаўстойлівыя, вытрымліваюць маразы да −25&nbsp;°C, а больш устойлівыя да −30&nbsp;°C. Дрэвы ўстойлівыя да засухі (за кошт глыбокага пранікнення каранёў), іх можна вырошчваць у гарачых рэгіёнах з мінімальнай колькасцю ападкаў.

== Склад пладоў ==
[[Выява:ArmenianStamps-407.jpg|right|thumb|250px|Абрыкос на паштовай марцы Арменіі]]
Мякаць свежых абрыкосаў утрымлівае ад 4,7 да 27&nbsp;% [[цукар|цукраў]] (у спелых пладах пераважае [[цукроза]]), невялікую колькасць [[дэкстрын]]у, [[інулін]]у і [[крухмал]]у. Змест [[харчовыя валокны|клятчаткі]] — 0,8&nbsp;%, [[арганічныя кіслоты|арганічных кіслот]] — 3,0-3,8&nbsp;%<ref name="ДПЯ"/>.

У пладах таксама ёсць [[лімонная кіслата|лімонная]], [[яблычная кіслата|яблычная]], [[вінная кіслата|вінная]] і ў невялікай колькасці [[саліцылавая кіслата|саліцылавая кіслоты]], [[кверцэтын]], [[ізакверцэтын]], [[лікапін]] і [[дубільныя рэчывы]] (да 1&nbsp;%). [[Аскарбінавая кіслата|Вітаміна С]] у свежых абрыкосах няшмат (7-14,2&nbsp;[[міліграм-працэнт|мг%]]<ref name="ДПЯ"/>), ёсць вітаміны [[Вітамін P|Р]], [[Тыямін|В1]] і [[Нікацінавая кіслата|РР]], але больш за ўсё [[карацін]]у (правітаміна А) — да 16&nbsp;мг%. Такой колькасці каратыну няма ні ў якой іншай садавіне ва Усходняй Еўропе.

У свежых пладах змяшчаецца каля 305&nbsp;мг соляў [[калій|калію]] (у сушаных — у 5-6 разоў больш). Таму абрыкосы рэкамендуюць людзям з захворваннямі [[Сардэчна-сасудзістая сістэма|сардэчна-сасудзістай сістэмы]] і [[Нырка|нырак]]. Маюцца таксама мінеральныя рэчывы — [[калій]], [[магній]], [[фосфар]]. [[Біялагічна значныя элементы|Мікраэлементы]] прадстаўлены солямі [[жалеза]] (2,1 мг %) і злучэннямі [[ёд]]у, якога асабліва шмат у армянскіх гатунках абрыкосаў.

Аднак для лячэння і прафілактыкі [[авітаміноз]]у і [[гіпавітаміноз]]у [[Рэтынол|вітаміна А]] пры захворваннях [[печань|печані]] і паніжэнні функцыі [[шчытападобная залоза|шчытападобнай залозы]] ўжываць абрыкосы не варта, бо правітамін А, які ёсць у абрыкосах, пры гэтых захворваннях не засвойваецца, і таму мэтазгодней прымаць чысты вітамін А.

З іншых рэчываў у абрыкосах прысутнічае [[пектын]], які валодае здольнасцю выводзіць з арганізма [[Таксін|таксічныя]] прадукты абмену і [[халестэрын]]. Ёсць у абрыкосах [[дубільныя рэчывы]], якія надаюць пладам некаторую даўкасць і вяжучы смак і мацавальныя ўласцівасці. [[Сок]] абрыкосаў валодае [[Антыбіётыкі|антыбіятычнай]] актыўнасцю, у прыватнасці, прыгнятальна дзейнічае на [[Гніенне|гніласныя бактэрыі]].

У костачках абрыкоса ўтрымліваецца ад 35 да 60&nbsp;% невысыхаючага тлустага алею, па хімічным складзе блізкага да персікавага (у склад алею ўваходзяць [[Алеінавая кіслата|алеінавая]] і [[ліналенавая кіслата|ліналенавую кіслоты]])<ref name="ДПЯ"/>. Абрыкосавы алей мае нізкую [[Вадародны паказчык|кіслотнасць]] і невялікую [[глейкасць]], яго выкарыстоўваюць у [[медыцына|медыцыне]] і [[касметыка|касметыцы]]. У насенні абрыкоса ўтрымліваюцца таксама [[Гліказіды|гліказід]] [[амігдалін]] (да 8,43&nbsp;%), [[ферменты]] [[эмульсін]], [[лактоза]] і [[сінільная кіслата]].

Макуха змяшчае значную колькасць бялковых і некаторых іншых арганічных рэчываў, ужываецца ў кандытарскай вытворчасці<ref name="ДПЯ"/>.

== У культуры ==
[[Выява:Apricot and cross section.jpg|left|thumb|250px|left|Плод]]

=== Сарты ===
[[Выява:Apricots one open.jpg|250px|thumb|left|Абрыкос як [[садавіна]]]]
Вядома больш за 20 [[сорт|сартоў]], якія размножваюцца [[насенне]]м і [[Прышчэпка, батаніка|прышчэпкай]].

Сярэднеазіяцкія сарты абрыкоса, якія маюць малы памер плоду, называюць ''урук''. Уручныя сарты абрыкоса цеплалюбныя, ва ўмовах Усходняй Еўропы звычайна вымярзаюць. У Японіі вырошчваюць спецыяльныя сарты абрыкоса. Плады зялёныя, нясмачныя, кісла-горкія. Яны ўжываюцца падобна агуркам у Беларусі, кіслымі ў салёным расоле.

На [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]] і ў [[Малдова|Малдове]] дзікі абрыкос называюць ''жердела́'' (''жердёлы'') ці ''за́рзары''. Такія абрыкосы свабода [[гібрыд]]ызуецца з сартавымі абрыкосамі, валодае падвышанай холадаўстойлівасцю, костачка мае даўгаватую форму (як у слівы) і ў спелых пладоў свабодна аддзяляецца ад мякаці, плод менш салодкі. Костачкі зарзараў горкія на смак, іх не рэкамендуецца ўжываць у ежу.

Рэдка сустракаецца ў культуры чорны абрыкос ({{bt-bellat||Armeniaca dasycarpa}}).

Ва Усходняй Сібіры расце даўрскі абрыкос ({{bt-bellat||Armeniaca sibirica}}) з ядомымі пладамі.

У Францыі {{bt-bellat||Armeniaca brigantica}} лічыцца продкам {{нп3|Мірабэль|мірабэляў|ru|Мирабель}} і {{нп3|ранклод|ранклодаў|ru|Ренклод}}.

=== У Беларусі ===
На [[Беларусь|Беларусі]] абрыкос звычайны культывуецца аматарамі. Вядомы з сярэдзіны ХІХ&nbsp;ст., завезены ў паўднёвыя рэгіёны (на Брэстчыну і Гомельшчыну) з [[Украіна|Украіны]]. Адчувальны да вясновых замаразкаў, ва ўмовах Беларусі пладаносіць 6-7 разоў на 10 гадоў, жыве 20-25, максімум да 40 гадоў. Пачынае пладаносіць на 4-5-ы год. Плады выспяваюць у [[ліпень|ліпені]]-[[жнівень|жніўні]]. Выведзены перспектыўныя гібрыды прыдатныя для культывацыі на поўдні і паўднёвым захадзе Беларусі.

=== У Арменіі ===
Абрыкос вырошчвае��ца ў Арменіі са старажытных часоў і займае асаблівае месца ў нацыянальнай культуры, шануецца як адзін з нацыянальных сімвалаў.

Некаторыя навукоўцы лічаць абрыкос у Арменіі абарыгеннай раслінай. Згодна з аглядам Фаўста, Г. С. Есаян у 1977 годзе<ref>''Есаян Г. С.''&nbsp; Культура абрикоса в Армении. — Ереван: Айастан, 1977.</ref> абгрунтаваў гэта меркаванне доўгай гісторыяй вырошчвання абрыкоса ў Арменіі, асабліва ў раёне [[Ерэван]]а. [[Насенне]] абрыкоса, датаваныя прыкладна 3000&nbsp;г. да н.э., былі выяўлены ў {{нп3|Шэнгавіт|Шэнгавіце|ru|Шенгавит}} і {{нп3|Сяло Гарні|Гарні|ru|Гарни (село)}}, аднак на думку {{нп3|Бабкен Мікалаевіч Аракелян|Аракеляна|ru|Аракелян, Бабкен Николаевич}}, плод, які даў гэта насенне, быў, хутчэй, прывезены ў Арменію, чым вырашчаны там. Фаўст прыводзіць звесткі, што {{нп3|Ан Казімір Пірам Дэкандоль|Дэкандоль|ru|Декандоль, Анн Казимир Пирам}} у 1886 годзе, вырабляючы агляд звестак пра дзікія абрыкосы ў Арменіі, устанавіў, што шэраг кваліфікаваных падарожнікаў не знайшлі там дзікі абрыкос. Знойдзеныя абрыкосы былі выгадаванымі або здзічэлымі. На аснове гэтай інфармацыі Дэкандоль зрабіў выснову, што Арменія не з'яўляецца радзімай абрыкоса<ref name="faust" />. Аднак шэраг пазнейшых крыніц паведамляе пра вырастанне дзікага абрыкоса на тэрыторыі Арменіі<ref name="zohary" /><ref>''Степанян Н. П., Степанян Р. А.''.&nbsp; [http://takhtajania.asj-oa.am/38/1/190.pdf Новое местонахождение дикорастущего абрикоса (''Armeniaca vulgaris'' Lam.) в Армении] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131220034413/http://takhtajania.asj-oa.am/38/1/190.pdf |date=20 снежня 2013 }}. — ''Takhtajania'' / Армянское ботаническое общество, Институт ботаники НАН РА, 2011, 1. — С. 190—191.</ref>. Э. С. Марыкян (Армянскі НДІ вінаградарства, вінаробства і пладаводства) выступаў з дакладам на V, VI и VII International Symposium on Apricot Culture and Decline (1981, 1983), дзе адзначаў, што абрыкос на тэрыторыі Арменіі вырошчваецца з 4-га тысячагоддзя да н.э. (калі не існавала гандлёвых сувязяў з Кітаем), што пацвярджаецца раскопкамі 1964 і 1967 гг<ref>''Agulian S. L., Sanagian M. B., Morikian E. S., Avetisian M.A.''&nbsp; [http://www.actahort.org/books/85/85_40.htm Apricot Selection in Armenia] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130426002521/http://www.actahort.org/books/85/85_40.htm |date=26 красавіка 2013 }} // ISHS Acta Horticulturae 85: V and VI International Symposium on Apricot Culture and Decline.</ref><ref>''Morikian E. S.''.&nbsp; [http://www.actahort.org/books/121/121_36.htm Apricots of Armenia: Origin and Classification of Varietes] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20030521122201/http://www.actahort.org/books/121/121_36.htm |date=21 мая 2003 }} // ISHS Acta Horticulturae 121: VII Symposium on Apricot Culture and Decline.</ref>. У той жа час адзначаецца, што аб раннім этапе [[Прыручэнне|прыручэння]] абрыкоса ў Арменіі вядома вельмі мала<ref name="zohary" />.

=== Ва Украіне ===
Ва Украіне ў дзікім стане не расце, яго разводзяць у [[сад]]ах, прыдарожных насаджэннях, [[лесапаласа|лесапалосах]] [[стэп]]авых, радзей [[лесастэп]]авых раёнаў. Плоданосіць на 3-4-ы год. Ураджайнасць 100—300&nbsp;ц/га. Каштоўнай для абрыкоса [[прышчэпа]]й ва Украіне з'яўляюцца жэрдзелі.

Сартавы абрыкос распаўсюджаны ў асноўным на поўдні Украіны, але і там ён плоданосіць нерэгулярна. Часта ў дрэў зімой падмярзаюць пладовыя пупышкі, а ўвесну кветкі, паколькі абрыкос рана квітнее. У палескай і лесастэпавай зонах Украіны ў асноўным вырошчваюць дрэвы абрыкоса з насення, іх называюць «жэрдзелі». Абрыкосы даюць, як правіла, дробныя плады, якія не адметныя высокімі смакавымі якасцямі, але дрэвы іх менш патрабавальныя да ўмоў

Асноўны і самы распаўсюджаны сорт ''Червонощокий'' ({{lang-be|Чырвонашчокі}}). Раяніраваны амаль ва ўсіх абласцях Украіны, за выключэннем Палесся і некаторых абласцей лесастэпавай зоны. Дрэвы хуткаплодныя, высокаўраджайныя, але недастаткова зімаўстойлівыя ў паўночных раёнах Украіны. Плады сярэдняй велічыні ці буйныя, вельмі смачныя, выкарыстоўваюцца ў свежым выглядзе і для тэхнічнай перапрацоўкі. Сорт самаплодны<ref name="Советы">Советы по ведению приусадебного хозяйства / Ф.&nbsp;Я.&nbsp;Попович, Б.&nbsp;К.&nbsp;Гапоненко, Н.&nbsp;М.&nbsp;Коваль и др.; Под ред. Ф.&nbsp;Я.&nbsp;Поповича.&nbsp;— Киев : Урожай, 1985.— с.664, ил.</ref>.

Акрамя Чырвонашчокага, у паўднёвых абласцях Украіны раянаваны гатункі: Нікітінський, Ананасовий цюрупинський, Мелітопольський ранній, Консервний пізній, Арзамі, Угорський найкращий, Ювілейний і іншыя. Для Палесся і Лесастэпу ўяўляюць цікавасць наступныя сарты: Ананасовий київський, Київський ароматний, Поліський великоплідний, Шабловський, Колгоспний, Березняківський<ref name="Советы"/>.

== Значэнне і выкарыстанне ==
[[Выява:Turkey.Pasa Baglari005.jpg|thumb|Абрыкосавае дрэва ў цэнтральнай [[Кападокія|Кападокіі]], [[Турцыя]]]]

Абрыкос мае добрыя смакавыя якасці. Плады ўтрымліваюць цукры, арганічныя кіслоты, карацін, вітамін С.

Плады абрыкосаў ужываюцца як у свежым, так і ў сушоным выглядзе (урук ({{lang-kk|өрік}} {{IPA|/ʷøˈryk/}}) (з костачкай), кайса, {{нп3|курага||ru|Курага}}, {{нп3|пасціла||ru|Пастила}}). Хворым на [[цукровы дыябет]] варта абмяжоўваць ужыванне абрыкосаў з-за высокага ўтрымання ў іх [[цукар|цукру]]<ref name="ДПЯ"/>.

З абрыкосаў гатуюць [[абрыкосавая гарэлка|абрыкосавую гарэлку]], прычым сок абрыкосаў падвяргаецца [[закісанне|закісанню]] і потым [[Дыстыляцыя|перагонцы]].

Насенне (костачкі) ужываюцца ў ежу як [[Міндаль]], а з дапамогай выціскання з іх атрымліваюць малако ({{lang-fr|Huille de marmotte}}). Насенне выкарыстоўваюць для вытворчасці {{нп3|Трыгліцэрыды|тлустага алею|ru|Триглицериды}}, названага [[Абрыкосавы алей|абрыкосавым]], які ўжываецца ў медыцыне ў якасці [[растваральнік]]а<ref name="ДПЯ"/><ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова, К. Ф. и др.|частка=Абрикос обыкновенный|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=161|isbn=5-06-000085-0}}</ref> некаторых лекавых рэчываў (напрыклад, {{нп3|Камфара|камфары|ru|Камфора}}) для падрыхтоўкі {{нп3|Ін'екцыя|ін'екцыйных раствораў|ru|Инъекция}} і як аснова для вадкіх мазяў.

Насенне горкіх сартоў выкарыстоўваецца для падрыхтоўкі [[Міндальная вада|міндальнай вады]]<ref name="Атлас" />.

З перапаленых костачак абрыкоса робіцца [[туш]], высакаякасны [[актывіраваны вугаль]] і чорная фарба<ref name="ДПЯ"/>.

У кітайскай нацыянальнай медыцыне насенне абрыкоса ўжываюцца ў якасці заспакаяльнага сродка пры [[кашаль|кашлі]], [[ікаўка|ікаўцы]]. У Кітаі рэкамендуюць прымаць насенне абрыкоса ў спалучэнні з іншымі лекавымі раслінамі пры [[бранхіт|бранхіце]], [[трахеіт|трахеіце]], [[ларынгіт|ларынгіце]], [[коклюш]]ы, а таксама [[Нефрыт (захворванне)|нефрыце]].

Выступаючыя з натуральных расколін абрыкосавых дрэў нацёкі засыхаюць на паветры, утвараючы так званую абрыкосавую {{нп3|камедзь||ru|Камедь}}. Здробненая ў парашок абрыкосавая камедзь выкарыстоўваецца ў медыцыне як паўнавартасны заменнік [[гуміарабік]]а. Па эмульгіруючай здольнасці, стойкасці прыгатаваных на ёй алейных [[эмульсія|эмульсій]] і глейкасці яна пераўзыходзіць гуміарабік. Ужываюць абрыкосавую камедзь часам як ахінальны сродак<ref>Лекарственные растения в научной и народной медицине. — Саратов: Изд-во Саратовского ун-та, 1974.</ref>. У склад камедзі ўваходзяць [[галактоза]] (44&nbsp;%), {{нп3|арабіноза||ru|Арабиноза}} (41&nbsp;%), {{нп3|глюкуронавая кіслата||ru|Глюкуроновая кислота}} (16,4&nbsp;%), а таксама мінеральныя (2,4&nbsp;%) і бялковыя (0,6&nbsp;%) рэчывы<ref name="Атлас" />.

Драўніна абрыкосавага дрэва выкарыстоўваецца народамі Каўказа для вырабу музычных інструментаў, такіх як армянскі [[дудук]], [[Балабан (інструмент)|балабан]], {{нп3|шві||ru|Шви}}, {{нп3|зурна||ru|Зурна}} і іншыя.

== Вытворчасць ==
{| class="wikitable" align=left <!--style="clear:right"-->
! colspan=2|Сусветная вытворчасць абрыкосаў
па гадах
(тысяч тон)
 |-
 | [[1965]] || align="right" | 1 362 
 |-
 | [[1970]] || align="right" | 1 630
 |-
 | [[1975]] || align="right" | 1 546
 |-
 | [[1980]] || align="right" | 1 734
 |-
 | [[1985]] || align="right" | 2 029
 |-
 | [[1990]] || align="right" | 2 189
 |-
 | [[1995]] || align="right" | 2 104
 |-
 | [[2000]] || align="right" | 2 922
 |-
 | [[2005]] || align="right" | 3 551
 |-
 | [[2006]] || align="right" | 3 286
 |-
 | [[2007]] || align="right" | 3 368
 |-
 | [[2008]] || align="right" | 3 716
 |-
 | [[2009]] || align="right" | 3 728
 |}

{| class="wikitable" align=center <!--style="clear:right"-->
! colspan=5|15 буйнейшых вытворцаў абрыкосаў (тысяч тон)
|-
! Краіна || [[1985]] || [[1995]] || [[2005]] || [[2009]]
|-
| {{TUR}} || 202 || 281 || 894 || 695
|-
| {{IRN}} || 100 || 193 || 275 || 397
|-
| {{UZB}} || н/д || 55 || 170 || 290
|-
| {{ITA}} || 195 || 104 || 232 || 233
|-
| {{ALG}} || 42 || 41 || 145 || 202
|-
| {{PAK}} || 53 || 190 || 197 || 193
|-
| {{FRA}} || —<ref>{{Cite web |url=http://faostat.fao.org/site/613/DesktopDefault.aspx?PageID=613#ancor |title=FAOSTAT database |access-date=19 лютага 2014 |archive-date=6 студзеня 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140106174539/http://faostat.fao.org/site/613/DesktopDefault.aspx?PageID=613#ancor |url-status=dead }}</ref> || 110 || 162 || 175
|-
| {{MAR}} || 73 || 78 || 103 || 122
|-
| {{UKR}} || н/д || 97 || 74 || 115
|-
| {{JPN}} || н/д || н/д || 123 || 115
|-
| {{EGY}} || 23 || 54 || 73 || 100
|-
| {{SYR}} || 80 || 30 || 65 || 99
|-
| {{ESP}} || 150 || 138 || 137 || 97
|-
| {{CHN}} || н/д || 48 || 91 || 90
|-
| {{GRC}} || 131 || 42 || 73 || 77
|-
|colspan=7 style="font-size:.7em"| Крыніца: {{нп3|Харчовая і сельскагаспадарчая арганізацыя ААН||ru|Продовольственная и сельскохозяйственная организация ООН}}''
|}

== У выяўленчым мастацтве ==
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:23em; max-width: 25%;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |
''Злуецца часамі вясновы мароз,''<br />
''Хай трохі яшчэ паблукае,''<br />
''Не ў змозе чакаць i цвіце абрыкос,''<br />
''I вішня вясну сустракае.''<br />
|-
| style="text-align: left;" | ''Анатоль Балуценка. «Вясновы мароз»''.<ref>[http://ab24b.narod.ru/f20_1.htm Анатоль Балуценка. «Вясновы мароз»]</ref>
|}
Абрыкос малявалі такія мастакі, як [[Адрыян Кортэ]], [[Луіс Мелендэс]], {{нп3|Канстанцін Даніэль Стахі||en|Constantin Daniel Stahi}}, {{нп3|П'ер Дзюпуа||en|Pierre Dupuis}}, {{нп3|Эмілі Прэер||de|Emilie Preyer}}, {{нп3|Георг Флегель||ru|Флегель, Георг}}, {{нп3|Ян Д��відс дэ Хем||ru|Хем, Ян Давидс де}}, {{нп3|Ян ван Хёйсум||ru|Хёйсум, Ян ван}}, {{нп3|Ісаак Саро||de|Isaak Soreau}}, {{нп3|Якаб ван Эс||ru|Jacob van Es}}, {{нп3|Ёзеф Плеп||de|Joseph Plepp}}, [[Любен Бажэн]], [[Луіза Муаён]], [[Асіяс Берт Старэйшы]] і іншыя.

<gallery mode="packed">
(Agen) Nature mort aux branches d'abricots et de prunes - Pierre Dupuis - Musée des Beaux-Arts d'Agen.jpg|{{нп3|П'ер Дзюпуа||en|Pierre Dupuis}}. «Нацюрморт са слівамі і абрыкосамі»
Выява:Emilie Preyer - Pflaumen und Aprikosen.jpg|{{нп3|Эмілі Прэер||de|Emilie Preyer}}. «Сліва і абрыкос»
Выява:Louise Moillon - Basket of Apricots - WGA16078.jpg|[[Луіза Муаён]]. «Кошык абрыкосаў»
File:Theodor Aman - Crenguta cu caise.jpg|[[Асіяс Берт Старэйшы]]. «Кампазіцыя з галінкай абрыкоса»
</gallery>

{{зноскі}}

== Літаратура ==

* Советы по ведению приусадебного хозяйства / Ф.&nbsp;Я.&nbsp;Попович, Б.&nbsp;К.&nbsp;Гапоненко, Н.&nbsp;М.&nbsp;Коваль и др.; Под ред. Ф.&nbsp;Я.&nbsp;Поповича.&nbsp;— Киев : Урожай, 1985.— с.664, ил.
* Єлін Ю. Я., Оляніцька Л. Г., Івченко С.&nbsp;Г.&nbsp;Шкільний визначник рослин.&nbsp;— К.: «Радянська школа», 1988
* Сорта плодових и ягодных культур. М., 1953.
* ''Жучков Н. Г.'' Частное плодоводство. М., 1954.
* {{З ВСЭ|Абрикос|1}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Абрикос}}
* {{ФлораСССР|аўтар=Костина, К. Ф.|частка=Род 768. Абрикос — Armeniaca Mill.|том=10|стар=584—600|ref=Флора СССР}}
* {{кніга|аўтар=Вульф Е. В., Малеева О. Ф.|загаловак=Мировые ресурсы полезных растений:  Справочник|адказны=Отв. ред. Ф. Х. Бахтеев|выданне=АН СССР—БИН им. В. Л. Комарова|месца=Л|выдавецтва=Изд-во «Наука», Ленингр. отд-е|год=1969|старонкі=|старонак=566|тыраж=7500|ref=Вульф}}
* {{кніга|аўтар= Тийна Орасмяэ-Медер, Оксана Шатрова|загаловак= Наука красоты: Из чего на самом деле состоит косметика|арыгінал= |выдавецтва= [[Альпина Паблишер]]|год= 2016
|месца = М.|серыя= |старонак= 376|isbn= 978-5-9614-5457-4|ref= Тийна Орасмяэ-Медер}}

{{Сімвалы Арменіі}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Дрэвы]]
[[Катэгорыя:Пладовыя дрэвы]]
[[Катэгорыя:Садавіна]]
[[Катэгорыя:Сліва]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]
Шаблоны на гэтай старонцы:
Вярнуцца да Абрыкос.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Абрыкос"