Прагляд зыходнага тэксту старонкі Харчаванне ў Вялікім Княстве Літоўскім

← Харчаванне ў Вялікім Княстве Літоўскім
Вам не дазволена правіць гэту старонку, з-за наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Можна бачыць і капіраваць зыходны тэкст гэтай старонкі:
'''Харчаванне ў [[ВКЛ]]'''. Узаемапранікненне матэрыяльнай культуры [[беларусы|беларусаў]] і [[літоўцы|літоўцаў]], асабліва глыбокае ў гастранамічнай сферы, пачалося яшчэ з часоў усталявання ўлады [[Полацкае княства|Полацкага княства]] над [[Літва|Літвой]] ([[11 ст.]]) і яскрава праявілася ў эпоху [[ВКЛ]]. Са старажытных часоў аснову сельскай гаспадаркі продкаў сучасных беларусаў і літоўцаў складала вытворчасць збожжа. Асноўным прадуктам харчавання быў [[хлеб]] з [[жыта|жытняй]] [[мука|мукі]], часта з дадаткамі [[ячмень|ячнай]], [[пшаніца|пшанічнай]], [[грэчка|грэцкай]], [[авёс|аўсянай]]. Адносна распаўсюджанай была выпечка з грэцкай мукі — [[таўчонік]]і, [[шалтанос]]ы і г.д. Мучныя вырабы з пытляванай пшанічнай мукі ([[пірог|пірагі]], [[бліны]], [[каравай|караваі]]) выпякаліся ў асноўным на святы.

== Збожжа і агародніна ==
{{Змест злева}}
Ва ўмовах [[дэфіцыт]]у мясной ежы важнай крыніцай бялку былі [[струкавыя]] — [[боб]], [[гарох]], [[сачавіца]], з [[18 стагоддзе|18 ст.]] [[фасоля]] («нямецкі гарох»). Улюбёнай стравай многія стагоддзі быў вараны гарох са смажанымі [[шкварка]]мі, гарохавы [[кісель]] (а таксама аўсяны). Самай папулярнай гароднінай была [[капуста]], якую імкнуліся назапасіць на зіму (салёную, квашаную), а таксама [[караняплоды]] ([[рэпа]], [[буракі]], [[морква]], [[бручка]], [[пастарнак]]), [[агуркі]]. [[Бульба]] з'явілася ў першай трэці 18 стагоддзя, але шырока распаўсюджвацца пачала ў апошнія гады існавання ВКЛ. Істотнай рысай кулінарыі ўсіх народаў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] было ўжыванне вялікай колькасці [[часнок|часнаку]] і [[цыбуля|цыбулі]]. [[Грыбы]] (салёныя, сушаныя, у парашку) ўжываліся як неабходны араматычна-смакавы дадатак да [[супы|супоў]], [[соўсы|соусаў]], мясных і рыбных страваў, сезонна як самастойная страва.

== Да 16 ст ==

Да [[16 стагоддзе|16 ст.]] меню [[шляхта|шляхты]], [[мяшчанства]] і [[сялянства]] не паспелі істотна разысціся. Заможныя пласты грамадства ў асноўным спажывалі тыя самыя прадукты харчавання, што і нізы, толькі лепшай якасці і больш рэгулярна; імпартаваныя прадукты ([[віно]], [[цукар]], [[спецыі]]) спажываліся эпізадычна. У далейшым сарматызм спрыяў захаванню ў меню нават [[магнатэрыя|магнатэрыі]] значнай колькасці вельмі простых страў, што забяспечвала пэўную еднасць кулінарных традыцый розных сацыяльных пластоў.

== 16-19 ст ==

Рэвалюцыя цэн 16 ст. стварыла працяглы попыт на таннае збожжа ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]], што стымулявала запрыгоньванне сялян праз стварэнне [[фальварак|фальваркаў]], валочную памеру, даючы магчымасць пануючаму саслоўю атрымліваць гарантаваную зямельную рэнту, не клапоцячыся пра паляпшэнне агратэхнікі, развіццё прамысловасці і ўнутранага гандлю — нягледзячы на тое, што значная частка прыбытку ад знешняга гандлю асядала ў руках пасярэднікаў (купецтва [[Гданьск]]а і [[Рыга|Рыгі]]). З кан. 16 ст. Рэч Паспалітая, у тым ліку ВКЛ, ператварылася па сутнасці ў рэгіён [[монакультура|монакультуры]]: галоўнай крыніцай нацыянальнага даходу зрабіўся экспарт таннага збожжа праз балтыйскія порты. Узмацненне сацыяльнай дыферэнцыяцыі ў 16 ст. зменшыла магчымасці [[збіральніцтва]], [[паляванне|палявання]] і [[рыбалоўства]] для непрывілеяваных саслоўяў. У выніку штодзённае меню пераважнай большасці насельніцтва — сялян — звялася пераважна да расліннай ежы, у першую чаргу да хлеба і іншых мучных страў, а таксама [[кашы|каш]]. Аднабаковая арыентацыя сельскай гаспадаркі на земляробства, якая захоўвалася да канца [[19 стагоддзе|19 ст.]], закансервавала адсталую, дысбалансаваную структуру грамадства, прычынілася да інтэлектуальнай дэградацыі большасці насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] і [[Літва|Літвы]], збяднення вобразнага шэрагу ды эстэтычнага арсеналу, запаволіла і абцяжарыла адаптацыю да рынкавых дачыненняў.

== Уплыў суседніх краін ==

Кухня шляхты і гарадскога патрыцыяту ВКЛ з 16 ст., асабліва з [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ([[1569]]), трапіла пад уплывы [[польская кухня|польскай кухні]], якая, у сваю чаргу, шмат запазычыла з [[італьянская кухня|італьянскай]] (асабліва [[зеляніна|зеляніну]], [[салаты]]), [[нямецкая кухня|нямецкай]], [[венгерская кухня|венгерскай]], пазней [[французская кухня|французскай]] кулінарыі. У выніку да [[17 стагоддзе|17 ст.]] сфармавалася гэтак званая «старапольская кухня»; асноўны комплекс яе страў, прыёмаў прыгатавання і рытуалаў спажывання быў адзіным на ўсёй культурнай прасторы Рэчы Паспалітай, але ў ВКЛ меў таксама яскрава выражаныя асаблівасці, якія караніліся ў больш архаічным гаспадарчым ладзе ўсходніх славян і літоўцаў, большай даступнасці [[дзічына|дзічыны]] і прадуктаў збіральніцтва, рэгіянальным патрыятызме, часткова ва ўплывах суседняй [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], [[праваслаўная царква|праваслаўнай царквы]], [[беларуска-літоўскія татары|беларуска-літоўскіх татараў]], [[караімы|караімаў]] і г.д. Асобным каналам рэцэпцыі кулінарных інавацый была [[яўрэйская кухня]]. Галоўнымі рысамі «старапольскай кухні» былі: празмерная [[тлустасць]] страў; надзвычай востры ды кіслы смак (праз выкарыстанне вялікай колькасці спецый, [[воцат]]у і г.д.), часта ў спалучэнні з салодкім; імкненне не так да вытанчанага смаку, як да велізарнай колькасці ежы, якая мусіла сведчыць пра сацыяльны статус гаспадара. Нават ніжэйшыя пласты грамадства намагаліся імітаваць гэтыя рысы, прынамсі пад час найбольшых царкоўных ды сямейных святаў, перадусім Божага Нараджэння ([[Каляды|Каляд]]) і [[Вялікдзень|Вялікдню]], а таксама [[вяселле|вяселля]].

== Уплыў царквы ==

Афіцыйны царкоўны каляндар са складанай сістэмай [[пост|пастоў]] (у [[каталіцкая царква|каталіцкім]] календары поснымі былі да 192 дзён году, з іх 51 складалі сціслыя пасты) а таксама архаічная [[паганства|паганская]] абраднасць накладалі істотныя абмежаванні на структуру харчавання ў канкрэтныя перыяды году і дні тыдня. Праваслаўны пост быў яшчэ больш сціслым, вымагаючы адмову не толькі ад мясных, але і ад малочных прадуктаў і яек. Рацыён істотна вагаўся ў залежнасці ад сезона: найбольш сытным перыядам у годзе быў прамежак паміж Калядамі і [[Масленіца]]й (мясаед), калі спажывалася найбольш мясных прадуктаў. Такі рытм у пэўным сэнсе дапамагаў прыстасавацца да дэфіцыту асноўных прадуктаў харчавання. Вясной запасаў ежы бракавала, тады меню разнастаілі [[шчаўё]]м, [[крапіва|крапівой]], [[лебяда|лебядой]], карэннем [[заячая капуста|заячай капусты]], [[бацвінне]]м, маладымі парасткамі [[хвоя|хвоі]], «мязгой» — яшчэ не зацвярдзелай абалонай [[асіна|асіны]] і [[бяроза|бярозы]]. Голад быў звычайнай з'явай у жыцці прыгоннай вёскі, а ў часы [[неўраджай|неўраджаяў]], [[вайна|войнаў]], [[эпідэмія|эпідэмій]] — таксама ў гарадах.

== Садавіна ==

[[Фрукты]] ды [[ягады]] спажываліся амаль выключна мясцовыя ([[яблык]]і, [[груша|грушы]], [[сліва|слівы]], [[вішня|вішні]], [[парэчка|парэчкі]]), з 17 ст. на сталах магнатэрыі, пазней — сярэдняй і дробнай шляхты, мяшчан — з'явіліся [[цытрусавыя]].

З пач. 18 ст. іх пачалі вырошчваць у мясцовых [[аранжарэя]]х, пачалі вырабляць [[ліманады]], [[аранжады]].

== Малочныя прадукты ==

[[Малочныя прадукты|Малочных прадуктаў]] спажывалася значна меней, чым сёння (менш за 100 л. на чалавека ў год у пераліку на цэльнае [[малако]]). Мясцовая «чырвоная» парода буйной рагатай жывёлы не вызначалася высокімі надоямі, а значную частку статка складалі [[вол|валы]]. Асноўным сродкам кансервацыі і галоўнай формай спажывання малака быў [[сыр]] (толькі [[тварожны сыр|тварожны]]), які елі пераважна ў святы. Сыр высушваўся да крамянасці, яго крышылі нажом або ссалі як [[цукеркі]]. Больш распаўсюджаным, чым сёння, быў сыр з [[каза|казінага]] малака. Ферментаваны (сычужны) сыр быў да 18 ст. экзатычным артыкулам імпарту (з [[Герцагства Прусія|Прусіі]], [[Галандыя (гістарычная вобласць)|Галандыі]], [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]]), мала вядомым нават прывілеяваным саслоўям. Яго мясцовая вытворчасць пачалася толькі ў 19 ст. Яшчэ менш, чым сыру, ужывалася [[смятана|смятаны]] і [[масла]], якімі, як і цэльным малаком, «забельвалі» супы, кашы і іншыя стравы. Больш спажывалася [[раслінныя тлушчы|расліннага тлушчу]] ў форме [[алей|алею]] ([[лён|ільнянога]] і [[каноплі|канаплянага]], у вышэйшых класаў часам і [[аліва|алівы]]). Алеем штодзённа запраўлялі кашы, прыпраўлялі [[селядзец|селядцоў]]. Канаплянае насенне таксама пражылі (у познія часы з бульбай).

== Мясныя прадукты ==

Сярод мясных прадуктаў асноўнае месца займалі вырабы са [[свініна|свініны]], значна меней (але больш, як сёння) спажывалася [[бараніна|бараніны]], яшчэ менш — [[ялавічына|ялавічыны]]. [[Свіння|Свіней]] забівалі пераважна ў [[лістапад]]зе — [[студзень|студзені]], а таксама вясной; найбольш часта перад Калядамі (старажытны, яшчэ з паганскіх часоў, звычай). З нарэзанага мяса, пазней з мяснога фаршу выраблялі [[кілбасы]], [[Вантрабянка|вантрабянку]]; з [[пячонка|пячонкі]], крыві з дадаткам мукі, [[крупы|крупаў]] — [[кішка|кішку]] ([[літоўская мова|па-літоўску]] — ''vėdaraі'') свіныя страўнікі таксама начынялі [[фарш]]амі (гэтак званымі ''skilándis'' або шкалондза, ці каўбух); выраблялі [[студзень|студні]], [[сальцісон]]ы, [[рулет]]ы, вэндзілі [[шынка|шынкі]] (свіныя лапаткі са скурай), [[кумпяк]]і (лапаткі, з якіх здымалі скуру, каб засаліць разам з [[сала]]м), рэбры, [[Галёнка (ежа)|галёнкі]] (верхнія часткі ног, аддзеленыя ад шынак і кумпякоў), свіныя вушы. Салілі сала, ператаплівалі [[здор]], кішэчны здор меў асобную назву — [[аточыны]]. Вэнджанне было больш распаўсюджана ў этнічнай Літве, асабліва ў [[Жамойць|Жамойці]], для Беларусі больш характэрнай была [[засолка]] ды [[вяленне]] мяса.

== Стравы з птушкі ==

З хатняй птушкі найбольш звыклымі былі [[курыца|куры]], [[качка|качкі]], [[гусь|гусі]]; у 16 стагоддзі з'явіліся [[індык]]і. Асноўнай мэтай гадоўлі птушкі было атрыманне яек. У сялянскім рацыёне птушынае мяса было рэдкасцю, яго спажывалі пераважна як дыетычную ежу пры хваробах, часцей прадавалі на рынку ці выплачвалі ў якасці натуральнай даніны. Традыцыйным далікатэсам былі вэнджаныя «[[паўгускі]]», вяленыя качкі. Гусей было прынята забіваць на пачатак лістапада (асабліва на [[Свята святога Марціна|Святога Марціна]] — [[11 лістапада]], згодна з агульнаеўрапейскім звычаем); вытоплівалі гусіны «[[шмалец]]», які лічыўся найбольш далікатэсным тлушчам. Печаная ці смажаная гусь з грыбамі, ці фаршыраваная кашай — традыцыйная [[беларуская кухня|беларуская]] і [[літоўская кухня|літоўская]] страва, вядомая з многіх літоўскіх крыніц.

== Соль ==

[[Соль]], неабходная для кансервацыі мясных і рыбных прадуктаў, у ВКЛ не выварвалася: у паўночнай і цэнтральнай вобласці дзяржавы яна прывозілася з [[Балтыка|Балтыкі]] па [[Нёман]]е і [[Дзвіна|Дзвіне]], з [[Польшча|Польшчы]]; на поўдзень і захад — з [[Крым]]а і польскай [[Вялічка|Вялічкі]] гэтак званымі «[[чумакі|чумакамі]]».

== Стравы з рыбы ==

Разам з соллю прывозілі селядцоў ([[Нідэрланды|галандскіх]], [[Нарвегія|нарвежскіх]], [[Шатландыя|шатландскіх]]), якія з'яўляліся адным з галоўных артыкулаў імпарту. Як самастойны прадукт увозіўся таксама [[лёк]] (селядцовы [[рассол]]). Селядцы былі ці не адзінай марской рыбай, даступнай, хаця б на святы, усім пластам грамадства. Заможныя жыхары ВКЛ калі-некалі спажывалі таксама [[траска|траску]]. [[Ікра]] («кавіёр»), [[вустрыцы]], [[смаўжы]] і іншыя экзатычныя прадукты распаўсюдзіліся пад французскім уплывам у 18 стагоддзі толькі сярод магнатэрыі. Адносна даступнай была рачная рыба ([[лінь|ліні]], [[асётр|асятры]], [[шчупак]]і, [[мянтуз]]ы, [[лешч|ляшчы]], [[акунь|акуні]] і г.д.), з якой варылі [[юшка|юшку]], рыбныя [[клёцкі]] («галкі»), а таксама вэндзілі, салілі.

== Спецыі ==

Істотнай рысай магнацкай і шляхецкай кухні 17 — 18 стагоддзяў было ўжыванне вялікай колькасці разнастайных спецыяў, — [[перац|перцу]], [[шафран]]у, [[маяран]]у, [[базілік]]у, [[цынамон]]у, [[кардамон]]у, [[аніс]]у, [[мігдалы|мігдалаў]]. Частка спецый ды прыпраў мясцовага паходжання была даступнай і адносна шырокім пластам грамадства — [[кмен]], [[каландра]], [[бабкі]] (лаўровае лісце), [[муштарда]], [[ядловец]], вішнёвае ды [[дуб]]овае лісце і г.д.

== Салодкія прадукты ==

З салодкіх прадуктаў з глыбокай старажытнасці быў шырока распаўсюджаны [[мёд]]. Трысняговы цукар пачалі імпартаваць ў 16 стагоддзі з Заходняй Еўропы («канар») і [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]] («кандыс»), ён быў значна даражэй за мёд і недаступны абсалютнай большасці. У сялян у якасці дэсертных ужываліся [[саладуха]], [[кулага]], [[Мурза (страва)|мурза]] — стравы з [[солад]]у, мукі, ягад, часам з дадаткам мёду.

== Напоі ==
=== Піва ===

Самымі старажытнымі алкагольнымі напоямі і славян, і балтаў былі [[піва]] і [[пітны мёд|мёд]]. Піва выраблялася толькі верхняй [[ферментацыя|ферментацыі]], звычайна малога мацунку (2 — 3 аб.%), але спажывалася ў значнай колькасці, замяняючы шляхце і мяшчанам [[прахаладжальныя напоі]] (што тлумачылася і недаверам да пітной вады, якая ва ўмовах нізкай [[гігіена|гігіены]] часта служыла крыніцай захворванняў). Піва было нетрывалым, але яго варылі (асабліва ў фальварках) досыць часта, таму натуральным лічылася мець вялікія запасы [[солад]]у. У параўнанні з сучаснасцю значна больш распаўсюджаным было піва цалкам ці часткова з пшанічнага соладу («[[белае піва|белае]]»). Піўныя [[поліўкі]] (з жаўткамі, [[тварог|тварагом]], смятанай) да 19 стагоддзя замянялі сярэдняму класу [[кава|каву]] і [[гарбата|гарбату]]. Пітны мёд, у залежнасці ад прапорцыі [[мёд]]у і вады ды ступені [[перагонка|перагонкі]] ([[паўтарак]], [[двайняк]], [[трайняк]]) меў мацун��к ад 12 % да 50 %; асабліва цаніўся мёд, які «сыцілі» ў [[Коўна|Коўне]]. У адрозненне ад Расійскай дзяржавы, вытворчасць і спажыванне алкагольных напояў былі істотна дэцэнтралізаваныя. Хаця сяляне мусілі набываць іх толькі ў [[карчма|корчмах]], што належалі іх панам (глядзіце [[Прапінацыя]]), яны маглі вырабляць пэўную колькасць самастойна на галоўныя царкоўныя святы або на вяселле; [[магдэбургскае права|магдэбургскія]] гарады мелі прывілеі ад вялікіх князёў на выключнае права вытворчасці і продаж напояў у корчмах, што належалі [[магістрат]]ам; існавалі таксама адмысловыя мядовыя брацтвы, сябры якіх мелі права самастойнага вырабу пэўнай колькасці напояў у [[канун]]ы вялікіх святаў.

=== Віно ===

Віно ўжывалася ў [[літургія|літургічнай]] практыцы праваслаўнай і каталіцкай царквы, а таксама было артыкулам раскошы. Яно імпартавалася з [[Малдова|Малдовы]] (царкоўныя [[кагор]]ы), з [[Грэцыя|Грэцыі]] ([[мальвазія]]), з 16 стагоддзя найбольшую папулярнасць сярод шляхты набыло венгерскае віно (асабліва [[такай]]). У 17 — 18 ст. пашырылася мода на рэйнскія (якія ў Рэчы Паспалітай пілі з цукрам) і французскія віны.

=== Гарэлка ===

[[Гарэлка]] (вино горелое) з'явілася ў ВКЛ ў канцы [[15 стагоддзе|15 ст.]] і па меры змяншэння выдаткаў на яе вытворчасць паступова выцясняла піва і асабліва мёд, з кан. 17 — пач. 18 ст. заняўшы месца асноўнага алкагольнага напою. У залежнасці ад ступені [[дыстыляцыя|дыстыляцыі]] яе мацунак вагаўся ад 15 — 20 % (гэтак званая простая) да «[[акавіта|акавіты]]» (каля 70 %). Папулярнымі напоямі шляхты былі розныя [[лікёры]], [[настойкі]] і [[наліўкі]] на аснове гарэлкі, з дадаткам [[зёлкі|зёлак]], мёду, спецый, ягад, цукру — [[зуброўка]], [[крупнік]], [[крамбамбуля (напой)|крамбамбуля]], [[траянка]] і г.д. Такія напоі, а таксама цукар, кава, гарбата, спецыі і г.д. звычайна захоўваліся ў гэтак званай «[[аптэчка прыемная|прыемнай аптэчцы]]» — адмысловай шафе, ключы ад якой мела толькі гаспадыня заможнага дому.

=== Неалкагольныя напоі ===

З неалкагольных напояў для ВКЛ былі характэрныя [[бярозавы сок|бярозавы]] і [[кляновы сок]]і, якія нарыхтоўвалі ў [[сакавік]]у, спажывалі не толькі ў свежым, але і ў зброджаным выглядзе: злівалі ў кадку, дадавалі [[дрожджы]], некалькі галінак парэчак для паляпшэння смаку і насыпалі авёс, які, прарастаючы на паверхні, ахоўваў сок ад пылу. Такі напой мог захоўвацца да сенакосу; у Польшчы «бярозавая юшка» служыла аб'ектам сталых кпінаў над літоўцамі і беларусамі. Іншым традыцыйным напоем быў [[хлебны квас]], які ў ВКЛ выраблялі досыць салодкім. І квас, і бярозавы сок летам выкарыстоўвалі для прыгатавання [[халаднікі|халаднікоў]]. Папулярнымі былі адвары розных зёлак (ліпавага квецця, дзіванны, [[збіцень]] і іншых), узвары з яблыкаў, груш.

=== Кава і гарбата ===

[[Кава]] распаўсюдзілася ў Рэчы Паспалітай з канца 17 ст. (традыцыйна лічыцца, што першая буйная партыя трапіла як трафей пры перамозе над [[туркі|туркамі]] ў [[Венская бітва|Венскай бітве]] ([[1683]]). Вельмі хутка кава набыла вялікую папулярнасць сярод шляхты і мяшчан і пачала лічыцца адным з «сармацкіх» нацыянальных сімвалаў; ніжэйшыя саслоўі імітавалі каву з пражаных [[жолуд|жалудоў]], [[ячмень|ячменю]], [[цыкорый|цыкорыі]]. З [[гарбата]]й шляхта пазнаёмілася ў сяр. 18 ст., але да падзелаў дзяржавы яна так і не набыла папулярнасці, маючы рэпутацыю толькі аптэчнага сродку.

== Кулінарныя кнігі ==

Беларускія і літоўскія кулінарныя традыцыі не былі паслядоўна асэнсаваныя і стандартызаваныя. Асноўнымі сродкамі перадачы традыцыі была карчомная, дваровая ды хатняя практыка. На працягу стагоддзяў каралям польскім і вялікім князям літоўскім пад час іх побыту ў [[Горадня|Горадні]] гатавалі кухары-сяляне з вёсак Гарадзенскай эканоміі, чые вольнасці і абавязкі былі спадчыннымі. У ВКЛ амаль не выдаваліся практычныя дараднікі па гаспадарцы, былі распаўсюджаныя польскія выданні («Эканоміка» [[Ян Гаўр|Яна Гаўра]] вытрымала некалькі выданняў у 17 — 18 ст.), у [[1673]] у [[Слуцк]]у выдадзены «Гаспадар Інфляцкі», які змяшчаў элементарныя звесткі пра піваварства і іншыя. Першыя польскія кулінарныя кнігі — ''Compendium ferculorum'' кухмістра Ст. Чарнецкага ([[1682]]), «[[Кухар дасканалы]]» [[Войцех Вялёндка|Войцеха Вялёндкі]] ([[1786]]) — атрымалі адносна шырокае распаўсюджанне і ў ВКЛ. Развіццю прафесійнай кулінарыі перашкаджала вузасць унутранага рынку. Абсалютная большасць сялян купляла на рынку мінімум прадуктаў (соль, селядцоў), гараджане — таксама мясцовыя вырабы, якія рэдка набывалі агульнакраёвую вядомасць (як [[Смаргонь|смаргонскія]] «абаранкі» і г.д). Мала было рамесных цэхаў па вытворчасці харчовых прадуктаў (за выключэннем [[рэзнік]]аў, [[саладоўнік]]аў, [[алейнік]]аў, [[пекар]]аў). Спробы зафіксаваць і сістэматызаваць традыцыі прыгатавання, захоўвання і спажывання ежы і пітва ў ВКЛ пачаліся толькі ў 19 ст. — «[[Літоўская гаспадыня]]» [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] ([[1848]]), «[[Кухарка літоўская]]» В. Завадскай ([[1874]]).

== 19 — 21 ст ==

Аднак многія стравы ВКЛ, якія пачаткова лічыліся ў Польскім каралеўстве «варварскімі», у 18 — 19 ст. заваявалі высокую рэпутацыю ў польскай кулінарыі і такім чынам набылі больш шырокую міжнародную вядомасць (халаднікі, [[калдуны]], моцна вэнджаная [[шынка]] «па-літоўску» і г.д.). Пад час змагання з расійскім акупацыйным рэжымам у 19 ст. маніфестацыя вернасці традыцыйнай кулінарыі была адным са сродкаў захавання культурнай ідэнтычнасці адукаваных пластоў грамадства. Нягледзячы на істотную блізкасць кулінарыі традыцый Літвы і Беларусі, якая ў асноўным захоўвалася да пачатку [[20 стагоддзе|20 ст.]], у сучаснай Беларусі пад уплывам татальнай [[саветызацыя|саветызацыі]] і [[русіфікацыя|русіфікацыі]] традыцыі ВКЛ амаль не праяўляюцца. У Літве многія традыцыйныя стравы і напоі захоўваюць камерцыйнае значэнне і паспяхова супрацьстаяць [[глабалізацыя|глабалізацыі]].

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=87-91|артыкул=Матэрыяльныя ўмовы жыцця: Харчаванне|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]}}
* {{Крыніцы/НашаЕжа|Белы|Харчаванне ў перыяд ВКЛ}}
* Алена Мікульчык - "Найлепшыя стравы беларускай кухні"

[[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]]
[[Катэгорыя:Беларуская кухня]]
Вярнуцца да Харчаванне ў Вялікім Княстве Літоўскім.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Харчаванне_ў_Вялікім_Княстве_Літоўскім"