Прагляд крыніцы для Савецкая рэспубліка

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:

Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.

Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025

Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.

Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.

У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.

Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.

{{Формы кіраваньня}}
[[Файл:1936_map_of_The_Union_of_Soviet_Socialist_Republics.jpg|значак|Мапа Саюзу Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік паводле стану на 1936 год]]
'''Саве́цкая рэспу́бліка''' ({{мова-ru|советская республика}}) — [[форма дзяржаўнага кіраваньня]], характэрная для савецкіх рэспублік, якія ўтваралі [[бальшавікі]]. Утварала сабой [[Імітацыйная дэмакратыя|псэўдадэмакратычную]] форму [[Рэспубліка|рэспублікі]] ([[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]], [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Украінская ССР]], [[Грузінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Грузінская ССР]] і іншыя).

Асновай [[Улада|улады]] ў такіх рэспубліках былі ''Саветы''. [[Савецкая ўлада]] паводле [[ленінізм]]а — праўленьне працоўных мас, неабходнае для пабудовы [[сацыялізм]]а {{Пераход|Ленін аб савецкай уладзе|1}}.

Фармальна савецкая рэспубліка характэрызуецца наступнымі прыкметамі:

* з 1905 па 1936 гады Саветы фармаваліся праз працоўныя калектывы (фабрык і заводаў, з 1917 году таксама рот і караблёў), а не паводле тэрытарыяльнага прынцыпу (як у [[парлямэнт]]);
* адзіная сыстэма органаў дзяржаўнай улады ў асобе саветаў, якія дзейнічаюць на непрафэсійнай аснове: ''Саветы рабочых дэпутатаў, Саветы салдацкіх дэпутатаў, Саветы сялянскіх дэпутатаў, Саветы матроскіх дэпутатаў, Саветы парабкавых дэпутатаў; Саветы дэпутатаў працоўных; Саветы народных дэпутатаў'';
* адсутнасьць адрозьненьняў паміж дзяржаўнымі органамі й органамі [[Мясцовае самакіраваньне|мясцовага самакіраваньня]] (''адсутнасьць'' самога паняцьця «мясцовае самакіраваньне»);
* не прызнаецца прынцып падзелу ўладаў: Саветы ажыцьцяўляюць як прадстаўнічую ([[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчую]]), так і [[Выканаўчая ўлада|выканаўчую]] ўладу (непасрэдна або праз свае выканаўча-распарадчыя органы);
* часьцей за ўсё адсутнічаюць аднаасобны [[кіраўнік дзяржавы]] й органы [[Канстытуцыя|канстытуцыйнага]] нагляду;
* [[дэпутат]]ы саветаў фармальна адказныя перад сваімі выбарнікамі, зьвязаныя іх наказамі й могуць быць адкліканыя.

== Характэрыстыка ==
Для дадзенага тыпу праўленьня асноватворнымі (фармальна) зьяўляюцца наступныя рысы:

* Прынцып [[Падзяленьне ўлады|падзяленьня ўлады]] не прызнаецца, так як кіруючая ў грамадзтве [[Марксізм-ленінізм|марксісцка-ленінская]] тэорыя адпрэчвала гэты прынцып, як ігнаруе клясавую прыроду [[Дзяржава|дзяржавы]];
* Дзейнічае прынцып дэмакратычнага [[цэнтралізм]]у;
* Функцыі парлямэнта выконваюць або самі Саветы, або іх палаты;
* Функцыі кіраўніка дзяржавы выконваюць калегіяльныя органы — Прэзыдыюмы саветаў (у [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Саюзе ССР]] — Усесаюзнага й рэспубліканскага ўзроўняў);
* Дзейнічае імпэратыўны дэпутацкі мандат — дэпутаты падсправаздачныя насельніцтву й могуць быць ім адкліканы ў выпадку неапраўданьня даверу;
* Няма адрозьненьня паміж дзяржаўнымі органамі й органамі мясцовага самакіраваньня (у тэорыі й дзяржаўнай практыцы Савецкай Рэспублікі само паняцьце «мясцовае самакіраваньне» не ўжываецца);
* Функцыі кіраўніка ўрада выконваюць калегіяльныя органы — бюро або Прэзыдыюмы Саветаў Народных камісараў, альбо Саветаў міністраў;
* Функцыі кіраўніка заканадаўчай улады выконваюць калегіяльныя сьпікеры — прэзыдыюмы саветаў або Зьездаў Саветаў;
* У Саветы абіраюцца й беспартыйныя, часам іх было больш, чым партыйных.

== Ленін аб савецкай уладзе ==
[[Уладзімер Ленін|Ленін]] аб савецкай уладзе ў прамове ''[https://en.m.wikisource.org/wiki/What_Is_Soviet_Power%3F Што ёсьць савецкая ўлада?]''
<blockquote>''Сутнасьць яе (…) складаецца ў тым, што (…) цяпер кіруюць дзяржавай, прытым у масавым ліку, як раз тыя клясы, якіх капіталізм прыгнятаў.''

''…улада дзяржавы пабудавана ў нас у Расеі такім чынам, што толькі рабочыя, толькі працоўныя сяляне, выключаючы эксплюататараў, складаюць масавыя арґанізацыі — Саветы, і гэтым саветам перадаецца ўся дзяржаўная ўлада.''

''…яна дае магчымасьць пераходзіць да сацыялізму. Савецкая ўлада ёсьць шлях да сацыялізму, знойдзены масамі працоўных і таму — верны, і таму-непераможны.''</blockquote>

== Віды савецкіх рэспублік ==
Савецкія рэспублікі можна падпадзяліць на 3 групы:

# Савецкія рэспублікі, у якіх вышэйшы орган улады — Зьезд саветаў. У прамежках, паміж зьездамі дзейнічаюць [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы камітэт]] (па сутнасьці — Вярхоўны Савет) і Савет народных Камісараў, які фармуецца ЦВК. Дэпутаты Цэнтральнага Выканаўчага камітэта выбіраюцца зь ліку дэлегатаў Зьезда саветаў. Народныя камісары прызначаюцца зь ліку дэпутатаў ЦВК. Такім чынам, сыстэма саветаў фармавалася шляхам шматступеневых выбараў. Прыклады такіх рэспублік: СССР (да 1936 году), БНСР, [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Літбел]], [[Рэспубліка Іскалату]] (Савецкая Латвія)<ref>[http://www.chas-daily.com/win/1999/01/30/l_26.html Першая рэспубліка] {{ref-ru}} </ref> і г. д. Удзельнічаць у выбарах у такіх рэспубліках мог толькі працоўны [[народ]]. Саветы складаліся зь беспартыйнага народа й бальшавікоў.
# Савецкія рэспублікі, у якіх вышэйшы орган улады — Вярхоўны Савет. Ён і Саветы ўсіх узроўняў абіраюцца наўпрост народам (усім народам, так як да 1936 году сацыялізм лічыўся пабудаваным і «шкодных» элемэнтаў ужо не было). Савет Народных Камісараў / Савет Міністраў фармуецца Вярхоўным Саветам. Народныя [[камісар]]ы / [[Міністар|міністры]] прызначаюцца зь ліку дэпутатаў Вярхоўнага Савета. Прыклады такіх савецкіх рэспублік: СССР (1936—1989) і [[Тувінская Народная Рэспубліка]].
# Савецкія рэспублікі, у якіх адзіным вышэйшым органам улады зьяўляліся Саветы. Кіраўніком дзяржавы зьяўляецца ягоная старшыня (або старшыня яго прэзыдыюма), а ўрадам — выканаўчы камітэт. Такая прылада абумоўлена малым тэрытарыяльным памерам. Прыклады такіх савецкіх рэспублік: Рэспубліка Найсаара, Тарнабжэская Рэспубліка, Лабінская Рэспубліка, Савецкі Лімэрык і г. д.

== Крытыка рэалізацыі савецкіх рэспублік у СССР ==
Выбарчае заканадаўства СССР меркавала спаборны характар выбараў у Саветы: абмежаваньні колькасьці вылучаемых кандыдатаў у адной акрузе не існавала, быў вызначаны парадак правядзеньня перабалатаваньня двух кандыдатаў, якія набралі найбольшую, але не абсалютную большасьць галасоў, для ўдзелу ў паўторным галасаваньні. Аднак да 1989 году выбары былі, як правіла, безальтэрнатыўнымі. Па некаторых высновах, рады не валодалі рэальнай уладай<ref>''Джылас М.'' [https://web.archive.org/web/20100514185908/http://antology.igrunov.ru/authors/jilas/new_class.html Новый класс] {{ref-ru}}</ref> і што манаполія на ўладу ў краіне фактычна належала наменклатуры. Разам з тым, ва ўмовах аднапартыйнай сыстэмы ў СССР, абірацца ў Саветы мелі права ''ВЛКСМ'', прафсаюзы, а таксама любыя грамадзкія арґанізацыі. А да сярэдзіны 1918 году (''да бунту Левых эсэраў, гэта значыць задоўга да абмяркоўванага тут СССР'') існавала шматпартыйная сыстэма.

Існавала таксама тэндэнцыя павелічэньня колькасьці беспартыйных дэпутатаў. Так напрыклад на I Зьезьдзе Саветаў СССР беспартыйных было ўсяго 5,7%, а ўжо на III Зьезьдзе Саветаў СССР беспартыйных было 20,4%<ref>{{Cite web|url=http://www.rusempire.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=923&Itemid=368|title=Расейская імпэрыя — Параўнальны аналіз дэлегатаў I, II, III Усезьвязнага зьездаў|access-date=2009-09-20|archive-date=2012-11-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20121126091945/http://www.rusempire.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=923&Itemid=368|deadlink=no}} {{ref-ru}} </ref>; у Вярхоўным Савеце СССР I скліканьня беспартыйных было менш 1/5, а ў Вярхоўным Савеце СССР VIII скліканьня — ужо 54% беспартыйных.

== Гісторыя ==

=== [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўская рэвалюцыя]] ===
У [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] наступіла крыза. Бальшавікі гэтым скарысталіся, і пачалі паўстаньне, у выніку якога Расея была падзелена на [[Расейская рэспубліка|Расейскую рэспубліку]], а бальшавікі пачалі рыхтавацца да зьмены ўлады.

=== [[Кастрычніцкі пераварот]] ===
25 кастрычніка (7 лістапада) 1917 году прайшоў пераварот, у выніку якога была абвешчана [[РСФСР]]. У 1918 годзе бальшавіцкія рэспублікі былі ўтвораны на тэрыторыі [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], [[Украінская Народная Рэспубліка|УНР]] і краін [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]]. Гэтыя рэспублікі праіснавалі да 1991 году за межамі СССР.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* У. І. Ленін, ''[[:en:s:What Is Soviet Power?|Што ёсьць савецкая ўлада?]]'' {{ref-en}} ў «[[Вікікрыніцы|Вікікрыніцах]]»

{{Парады артыкулу|артаграфія|пераклад}}

[[Катэгорыя:Савецкія рэспублікі]]
[[Катэгорыя: Формы дзяржаўнага кіраваньня]]
[[Катэгорыя:Сацыялізм]]
[[Катэгорыя:Тэорыя права]]
[[Катэгорыя:Палітычныя сыстэмы]]
[[Катэгорыя:Паліталёгія]]

Шаблёны, якія ўжываюцца на гэтай старонцы:

Вярнуцца да старонкі «Савецкая рэспубліка».

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Савецкая_рэспубліка»