Ö

	Літара лацінкі O з умляўтам
	Öö
	Выява
	◄ Ò Ó Ô Õ Ö Ø Ù Ú Û ►
Іншыя назвы	O-умляўт (ням. O-umlaut); O з трэмай
Зьвесткі
Тып	пашыраная лацінская літара, альфабэтны;
Гук	[œ] [ɔ̃] [ø]
Назва ў Юнікодзе	latin capital letter o with diaeresis; latin small letter o with diaeresis
Юнікод	Ö: U+00D6; ö: U+00F6
HTML	Ö‎: &#214, Ö ö‎: &#246, &#xf6
UTF-16	Ö‎: 0xD6; ö‎: 0xF6
URL-код	Ö: %C3%96; ö: %C3%B6
Мнэмоніка	Ö: Ö ö: &ouml
Разьвіцьцё
	O o + E e Oͤ oͤ Ö ö ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Іншае
Кірунак пісьма	зьлева направа
	усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога

Ö, ö (o з умяўтам, o з трэмай, o-умляўт^[a]; курсіў: Ö ö) — літара пашыранай лацінкі, створаная зь літары O і ўмляўта ці трэмы.

O з умляўтам

Германскія мовы

Літара O з умляўтам (Ö) сустракаецца ў нямецкім альфабэце. Яна ўяўляе сабой скарочаную форму o, у выніку чаго атрымліваецца [œ] альбо [ø]. У нямецкім альфабэце гэтая літара часта супадае зь літарай o.

У нямецкай мове лімбургіш Ö выкарыстоўваецца для абазначэньня кароткага [ö], аналягічна нямецкай.

Гэтая літара таксама сустракаецца ў некаторых мовах, якія прынялі нямецкія назвы альбо варыянты напісаньня, але звычайна яна не зьяўляецца часткай гэтых альфабэтаў.

Літара ö таксама сустракаецца ў дзьвюх іншых германскіх мовах: швэдзкай і ісьляндзкай, але там яна разглядаецца як асобная літара, а ня як артаграфічная варыяцыя літары o.

У дацкай і нарвэскай мовах «ö» раней выкарыстоўвалася замест «ø» у больш старых тэкстах для адрозьніваньня адкрытага й закрытага гукаў «ö». Яна таксама выкарыстоўваецца, калі можа ўзьнікнуць блытаніна зь іншымі сымбалямі, напрыклад, на картах. Дацка-нарвэскае ø, як і нямецкае ö, зьяўляецца разьвіцьцём oe і можа быць параўнальна з францускім œ. У іншых мовах, у якіх літара не ўваходзіць у звычайны альфабэт, альбо ў абмежаваных наборах сымбаляў, такіх як ASCII, o-umlaut часта замяняецца арфграфам oe. Напрыклад, нямецкае hören (бел. чуць) можна лёгка распазнаць, нават калі яно пішацца як hoeren.

Іншыя мовы

Акрамя германскіх моваў, яна сустракаецца ва ўральскіх мовах, такіх як фінская, карэльская, вэпская, эстонская, паўднёвасаамская й вугорская; у цюрцкіх мовах, такіх як азэрбайджанская, турэцкая, туркмэнская, уйгурская, крымскататарская, казаская, і ў уто-ацтэцкай мове хопі, дзе яна пазначае галосныя гукі [ø] [æ]. Назва Ö на фінскай, швэдзкай, ісьляндзкай, эстонскай, азэрбайджанскай, турэцкай, туркмэнскай, уйгурскай, крымскататарскай, вугорскай, воцкай і валапюцкай мовах гучыць як [øː], а не «o з двума кропкамі», паколькі /ø/ — гэта не варыянт галоснай /o/, а асобная фанэма.

У раманьёльскай мове ö выкарыстоўваецца для абазначэньня [ɔə~ɔː], напрыклад, cöt [kɔət~kɔːt] «прыгатаваны». У горных дыялектах эміліянскай мовы ён выкарыстоўваецца для абазначэньня [ø], напрыклад, tött [tøtː] — «усё».

У мове сэнэка ö выкарыстоўваецца для абазначэньня [ɔ].

O з трэмай

У некаторых мовах літара ўяўляе сабой звычайную літару O, і вымаўленьне не зьмяняецца (напрыклад, у нідэрляндзкім/афрыкаансскім слове coöperatief).

У ангельскай мове

Некаторыя аўтары й выданьні, такія як The New Yorker, выкарыстоўваюць Ö у ангельскіх словах, такіх як zoölogy і coöperate, каб паказаць, што другая галосная вымаўляецца асобна. Ён таксама выкарыстоўваецца ў такіх словах, як Laocoön, Coös, Boötes^[1].

У фанэтычных альфабэтах

У Райнскім дакумэнце, фанэтычным альфабэце шматлікіх заходне-цэнтральнагерманскіх, ніжнярэйнскіх і некалькіх роднасных ім мясцовых мовах, ö [ø].

Уральскі фанэтычны альфабэт выкарыстоўвае ö, як і ў фінскай, для абазначэньня пярэдняй галоснай [ø].

Перадаваньне Ö у беларускую мову

Ö перадаецца ў беларускую мову паводле беларускага клясычнага правапісу^[2]:

29 § 84
а) у галіцызмах на -eur:
пасьля к, л — празь ё: бракёр, кіяскёр;

пасьля іншых літараў — праз э: антрэпрэнэр, банітэр.

б) у іншых выпадках:

пасьля зубных д, т і зацьвярдзелых ж, ш, дж, ч, р ды не пад націскам — праз э: фрэ́кен (fröken), Дэ́ніц (Dönitz), Інэню́ (Inönű);

пасьля заднеязычных г (ґ), к, х не пад націскам — празь е: пэ́нге (pengö);

у астатніх пазыцыях пад націскам, а таксама на канцы ўласных назоваў не пад націскам — празь ё: бёміт (böhmit), гёз (geuzen), гётыт (goethit).

Цікавыя факты

У некаторых мовах літара ö ня можа быць напісана як «oe», напрыклад у фінскай мове eläinkö «жывёла?» супраць eläinkoe «выпрабаваньне на жывёл».
У швэдзкай мове літара ö таксама выкарыстоўваецца як адналітарнае слова для абазначэньня вострава. Ö у гэтым сэнсе таксама зьяўляецца прозьвішчам на швэдзкай мове^[3].

Заўвагі

^ Зь ням. «O-umlaut» ці «Umlaut Ö»

Крыніцы

^ Mary Norris (26 красавіка 2012) The Curse of the Diaeresis (анг.). The New Yorker. Праверана 17 кастрычніка 2023 г.
^ Бушлякоў Ю., Вячорка В., Санько З., Саўка З. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Вільня—Менск, 2005. — 160 с.
^ Turunen Petri (4 верасьня 2016) Rikulla on Suomen lyhyin sukunimi — nimenmuutokselle perusteet äidin suvussa (фін.). Ilta-Sanomat. Праверана 4 верасьня 2016 г.

Вонкавыя спасылкі

Unicode Character «LATIN CAPITAL LETTER O WITH DIAERESIS» (U+00D6) (анг.). FileFormat.Info. Праверана 17 кастрычніка 2023 г.

[1] Зь ням. «O-umlaut» ці «Umlaut Ö»

[2] Mary Norris (26 красавіка 2012) The Curse of the Diaeresis (анг.). The New Yorker. Праверана 17 кастрычніка 2023 г.

[3] Бушлякоў Ю., Вячорка В., Санько З., Саўка З. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Вільня—Менск, 2005. — 160 с.

[4] Turunen Petri (4 верасьня 2016) Rikulla on Suomen lyhyin sukunimi — nimenmuutokselle perusteet äidin suvussa (фін.). Ilta-Sanomat. Праверана 4 верасьня 2016 г.

[a]