Гвінэя-Бісаў

Гвінэя-Бісаў лац. Gvineja-Bisaŭ República da Guiné-Bissau
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: «Unidade, Luta, Progresso» («Адзінства, моц, прагрэс»)
Дзяржаўны гімн: «Esta é a Nossa Pátria Bem Amada»
Афіцыйная мова	партугальская
Сталіца	Бісаў
Найбуйнейшы горад	Бісаў
Форма кіраваньня прэзыдэнт прэм’ер-міністар	рэспубліка Малям Бакаі Саньня Карлуш Гомэш
Плошча  • агульная  • адсотак вады	136-е месца ў сьвеце 36 125 км² 22,4
Насельніцтва  • агульнае (2009)  • шчыльнасьць	148-е месца ў сьвеце 1 611 000 44,1/км²
СУП  • агульны (2008)  • на душу насельніцтва	165 месца ў сьвеце $848 млн $486
Валюта	Франк КФА (XOF)
Часавы пас	GMT (UTC+0)
Незалежнасьць — ад Партугаліі	24 верасьня 1973
Аўтамабільны знак	GNB
Дамэн верхняга ўзроўню	.gw
Тэлефонны код	+245

Гвінэ́я-Біса́ў (па-партугальску: Guiné-Bissau) — краіна ў Заходняй Афрыцы, мае выхад да ўзьбярэжжа Атлянтычнага акіяна. Мяжуе з Сэнэгалам і Гвінэяй. Да Гвінэі-Бісаў належаць таксама і ўзьбярэжныя выспы (архіпэляг Бісагас).

У Сярэднявеччы на тэрыторыі Гвінэі-Бісаў існавала каралеўства Габу, якое зьяўлялася часткай імпэрыі Малі. Каралеўства праіснавала да XVIII стагодзьдзя. Тэрыторыя Гвінэі-Бісаў стала адным зь першых, дзе распачалася эўрапейская калянізацыя Афрыкі. Партугальцы апынуліся тут у 1446 годзе. У XVII стагодзьдзі гэтыя землі сталі цэнтрам гандлю рабамі. Тэрыторыя Гвінэі-Бісаў знаходзілася пад кіраўніцтвам Партугаліі, але паступова да яе рос інтарэс і з боку Францыі і Вялікабрытаніі.

У 1908—1915 гадах тут адбылася паўстаньне мясцовых жыхароў супраць эўрапейцаў. У 1954 годзе Гвінэя-Бісаў атрымала статус заморскай тэрыторыі Партугаліі.

Вызваленчы рух, які дзейнічаў з 1961 году прывёў да абвяшчэньня незалежнасьці ў 1973 годзе. З 1980 да 1984 году ўлада наляжала Рэвалюцыйнаму савету. Першыя шматпартыйныя выбары адбыліся ў 1994 годзе. Вайсковы пераварот, які адбыўся ў 1998 годзе зруйнаваў хісткую стабільнасьць у краіне, і прывёў да грамадзянскай вайны. Наступныя выбары адбыліся ў 2000 годзе. Прэзыдэнтам стаў Кумба Іяла. У 2003 годзе адбыўся путч. Іяла быў арэставаны. Наступныя выбары адбыліся ў 2004 годзе, празь некалькі месяцаў адбыўся наступны пераварот.

Гвінэя-Бісаў — рэспубліка. Прэзыдэнт выбіраецца на ўсеагульных выбарах на пяцігадовы тэрмін. Па ўзгадненьні з асноўнымі партыямі прэзыдэнт назначае прэм’ер-міністра. Заканадаўчая ўлада належыць парлямэнту, які складаецца са ста дэпутатаў.

Гвінэя-Бісаў падзеленая на восем кантынэнтальных і адну выспавую акругі. Сталіца выдзеленая ў асобную акругу.

Складаная ўзьбярэжная лінія разламаная вусьцямі рэк. Выспы Бісагас, разьмешчаныя каля ўзьбярэжжа, утварыліся пры затапленьні старажытнай дэльты ракі Жэба. На паўднёвым усходзе краіны знаходзіцца плято Фута-Джалон, вышынёй да 262 м. Ад яго з усхода на захад цягнецца марская нізіна (месцамі забалочаная).

Існуюць карысныя выкапні баксытаў, фасфарытаў, золата, а на шэльфе нафты і прыроднага газу.

Клімат субэкватарыяльны мусонны зь вільготным летам і сухой зімой. Сярэдняя тэмпэратура паветра + 26°С. Сярэднегадавая колькасьць ападкаў ад 3000 мм на ўзьбярэжжы да 1200 мм на захадзе, дзе часта здараюцца засухі і пылавыя буры.

У краіне ёсьць густая рачная сетка. Асноўныя рэкі гэта Жэба, Кашэў, Карубал, Балана.

Уздоўж узьбярэжжа рас��уць мангравыя лясы, далей ад мора пачынаюцца вечназялёныя лясы. Ня месцы вырубленых лясоў сустракаецца саванна. Лясы займаюць 37% тэрыторыі краіны і штогод зьмяньшаюцца на 1%. З жывёльнага сьвету захаваліся ў асноўным птушкі, млекакормячыя ў асноўным зьнішчаныя чалавекам.

Гвінэя-Бісаў належыць да самых бедных краінаў сьвету. Эканоміка была зруйнаваная пад час грамадзянскай вайны 1998—1999 гадоў. У наш час яна заснаваная на сельскай гаспадарцы і рыбнай лоўлі. Зьнешняя запазычынысьць Гвінэі-Бісаў складае прыкладна мільярд даляраў. Бюджэт краіны складаецца зь міжнароднай дапамогі. Асноўны экспартны прадукт, гэта земляны арэх.

Насельніцтва Гвінэі-Бісаў складаецца зь некалькіх народнасьцяў: фульбэ, малінке, манджак, пепель, балантэ. Каля 1% насельніцтва гэта нашчадкі партугальскіх каляністаў.

45% насельніцтва вызнаюць іслам, 8% — хрысьціянства, астатнія прытрымліваюцца мясцовых вераў.

Сярэдняя працягласьць жыцьця складае прыкладна 50 гадоў.