Руская Праўда
Руская Праўда (стар.-руск. правда роусьская, альбо правда рускаа, тут «праўда» у значэньні лац. Iustitia, грэч. Δικαίωμα) — зборнік прававых нормаў Кіеўскай Русі, датаваны рознымі гадамі, пачынаючы з 1016 году. Зьяўляецца асноўнай пісьмовай крыніцай рускага права. Зьвязаны з Яраславам Мудрым.
Помнік ўкраінскага мовы[1][2]. З усіх вядомых помнікаў ХІ ст. спэцыфічныя рысы ўкраінскага мовы ў найбольшай ступені праявіліся ў «Рускай праўдзе»[3].
Першаадкрывальнікам Рускай Праўды для гістарычнай навукі зьяўляецца Васіль Тацішчаў, які выявіў Кароткую яе рэдакцыю.
Руская Праўда ўтрымлівае нормы крымінальнага, спадчыннага, гандлёвага і працэсуальнага заканадаўства; зьяўляецца галоўнай крыніцай прававых, сацыяльных і эканамічных адносін Старажытнарускай дзяржавы.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Руская праўда — найбольш вядомы зборнік старажытнага рускага права, важная крыніца для дасьледаваньня сярэднявечнай гісторыі права і грамадзкіх адносін Русі і сумежных славянскіх народаў.
Арыгінала Рускай Праўды ня знойдзена, затое захавалася значная колькасьць яе сьпісаў з XIII—XVIII стагодзьдзях да гэтага часу адкрыта іх больш 100. Гісторыя і паходжаньне Рускай праўды і яе сьпісаў, іх падзяляюць на тры рэдакцыі (кароткую, падрабязную і скарочаную), да гэтага часу яшчэ не цалкам дасьледавана. Рускую праўду (кароткую рэдакцыю) адкрыў В. Тацішчаў 1738 ў тэксьце Наўгародзкага летапісу, напісанай у 1440-ых гадах, надрукаваў яе А. Шлецэр (1767). Пасьля адкрыта некалькі сьпісаў кароткай Рускай Праўды, найстарэйшымі зь якіх зьяўляюцца акадэмічны і археаграфічны, абодва з таго самага часу. Сярод сотні сьпісаў падрабязнай Рускай праўды старэйшымі зьяўляюцца Сынадальны (захаваны ў тэксьце Кормчай кнігі з 1282 году) і Троіцкі (знойдзены ў тэксьце юрыдычнага зборніку «Мерка Справядлівая», сьпісанага ў другой палове 14 ст.). Падрабязную рускую праўду ўпершыню апублікаваў 1792 годзе І. Болцін. Ад гэтых двух асноўных сьпісаў Рускай Праўды некалькі адрозьніваюцца сьпісы сярэдняй Рускай Праўды (вядомыя з тэксту Кормчай кнігі з 17 ст.), якая, на думку большасьці дасьледчыкаў, была толькі скарачэньнем вялізнай рэдакцыі (Г. Максімейка, А. Зімін); і адбываецца з 15-17 ст. (М. Ціхаміраў і інш. адносяць сярэднія да другой палове 12 ст.і лічаць яе за аснову для падрабязнай рэдакцыі).
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Васіль Німчук Пам’ятки української мови // Брус М. П. Історична граматика української мови. Частина 3. Хрестоматійні матеріали / У 3 частинах. — Навчально-методичний посібник. — Івано-Франківськ: ПП Голіней О. М., 2016. — C. 8.
- ^ Німчук В. В. Руська правда ХІ — ХІІ ст. за списком 1282 року / Німчук В. Хрестоматія з історії української мови X—XIII ст. // Інститут української мови НАН України|НАН України. Інститут української мови. — Кіеў; Жытомір: Полісся, 2015. — С. 143. — (Зібрання пам’яток української мови найдавнішого періоду (Х—ХІІІ ст.). — Назва обкл.: Історія української мови. Хрестоматія X—XIII ст.
- ^ «Руська Правда» ХІ — ХІІ ст. Давня українська писемна спадщина. Писемні пам’ятки ХІ століття / Брус М. П. Історична граматика української мови. Частина 3. Хрестоматійні матеріали / У 3 частинах. — Навчально-методичний посібник. — Івано-Франківськ: ПП Голіней О. М., 2016. — 92 c. — C. 70.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- БЭ. — Мн.: 2001 Т. 13. — С. Руская праўда. С. 465.
- Вілкул Т. Л. Руська Правда // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2012. — Т. 9 : Прил — С. — С. 391.
- Руська правда ХІ — ХІІ ст. за списком 1282 року // Німчук В. Історія української мови. Хрестоматія Х-ХІІІ ст. — Житомир: Полісся, 2015. — С. 143.
- Падох Ярослав. Руська правда // Енциклопедія українознавства
- Усенко І. Б. Руська правда // Юридична енциклопедія: В 6 т. — Т. 5: П — С. — К.: Укр. Енциклопедія, 2003. — С. 392—394.
- Эверс И. Ф. Г. Древнейшее русское право в историческом его раскрытии / пер. с нем. И. Платонова. — Спб.: Тип. Штаба Отд. корп. вн. Стражи, 1835. — 442 с.
- Максимейко Н. А. Опыт критического изследованія Русской Правды: Выпуск первый. Краткая редакція. — Харьков: Типографія и Литографія М. Зильбербергъ и с-вья, 1914. — 217 с.
- Лащенко Р. М. Лекції по історії українського права. — К.: Україна, 1998. — 254 с.
- Юшков С. В. Русская Правда. Происхождение, источники, значение. — М.: Госюриздат, 1950. — 380 c. (перевидання: М., 2002, 2009)
- Свердлов М. Б. От Закона Русского к Русской Правде. — М.: Юрид. лит., 1988. — 176 с.
- Зимин А. А. Правда русская: монография. — М.: Древлехранилище, 1999. — 427 с.
- Федорова А. Н. Правонарушение и юридическая ответственность по Русской Правде. Дис. … канд. юрид. наук: 12.00.01. — Тольятти, 2005. — 192 c.
- Ярославский список Правды Русской: законодательство Ярослава Мудрого / Н. А. Грязнова, Д. К. Морозов, Яросл. гос. ун-т им. П. Г. Демидова. — Рыбинск: Рыбинский Дом печати, 2010. — 272 с.
- Правда Руська Ярослава Мудрого: початок законодавства Київської Русі: навч. посіб. / НЮУ ім. Я. Мудрого. — Харків: Право, 2014. — 344 с.
- Руська Правда (Академічний список) / Ред. Р. Лащенко. — Прага: Українське Правниче Товариство в Ч. С.Р.; Державна друкарня в Празі, 1927. — 18 с (Пам’ятки українського права — Випуск 1) (link 1, link 2)
- «Правда Руська» Ярослава Мудрого: початок вітчизняного законодавства : навч. посіб. / уклад.: Г. Г. Демиденко, В. М. Єрмолаєв; вст. сл. В. Я. Тація. — 2-е вид, змін та доповн. — Харків: Право, 2017. — 392 с.: іл.
- Київська Русь: пам’ятки права (Х-ХІІІ): тексти, переклади, коментарі : навч. посіб. / уклад. Г. Г. Демиденко, В. М. Єрмолаєв. — Харків: Право, 2020. — 224 с.: іл.