Славакі: розьніца паміж вэрсіямі

Славакі
	Славакі
	Slováci, адз. лік Slovák, жаноч. Slovenka, жаноч. множн. Slovenky
	Антон Бэрналак, Людавіт Штур, Андрэй Глінка, Штэфан Баніч, Ёзэф Гурбан, Аўрэль Стодала, Адам Францішак Колар, Мілан Годжа, Павал Гвездаслаў, Мілан Штэфанік, Густаў Гусак, Аляксандар Дубчак
Агульная колькасьць	6—7 мільёнаў
Рэгіёны пражываньня	Славаччына: 4 600 000; Злучаныя Штаты: 790 000; Чэхія: 200 000; Канада: 100 000; Сэрбія: 59 021; Украіна: 45 000; Ірляндыя: 30 000; Аўстрыя: 25 000; Нямеччына: 20 200; Вугоршчына: 17 693; Румынія: 17 693; Бэльгія: 4000; Іншыя: 120 000
Мовы	славацкая
Рэлігія	Каталіцтва (68,9%), пратэстантызм (10,8%), грэка-каталіцтва (4,1%), праваслаўе і іншыя цэрквы (3,2%), ня вызначыліся, агнастыцызм альбо атэізм (13%) (перапіс 2001 году)
	Славакі ў Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

← Папярэдняя зьмена

Зьмест выдалены Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразьметка

Лінейны

Цяперашняя вэрсія на 12:36, 12 лістапада 2015

Слава́кі (па-славацку: Slováci) — заходнеславянскі народ, які зьяўляецца асноўным насельніцтвам Славаччыны і размаўляе на славацкай мове.

На сёньняшні дзень большасьць славакаў жыве па-за межамі незалежнай Славаччыны (прыблізна 4 600 000). Славацкія нацыянальныя меншасьці пражываюць ў Чэхіі, Вугоршчыне, Сэрбіі, і даволі значная колькасьць эмігрантаў і іх нашчадкаў у Злучаных Штатах і Канадзе.

Гісторыя

Славяне Сярэднедунайскай нізіны

Першымі вядомымі славянскімі дзяржавамі на тэрыторыі сучаснай Славаччыны былі імпэрыя Сама і Нітранскае княства, заснаванае прыкладна ў VIII стагодзьдзі.

Вялікая Маравія

Вялікая Маравія (833 — 907?) — славянская дзяржава, якая існавала ў IX — пачатку X стст. Сёньняшняя славацкая этналінгвістыка выводзіць корні славацкай нацыі зь Вялікай Маравіі, называючы дадзенае ўтварэньне «першай славацкай дзяржавай»^[8]. Тым ня менш, у культурнай, палітычнай і моўнай сфэрах не існуе пераемнасьці паміж раньняй заходнеславянскай дзяржавай і мадэрновай славацкай нацыяй^[8]. Фармаваньне Вялікай Маравіі і яе багатая культурная спадчына пачалі зьвяртаць на сябе ўвагу толькі з XIX стагодзьдзя. Вялікамараўскі пэрыяд адзначыўся падзеямі, якія значна паўплывалі на разьвіцьцё культуры: місія Кірылы і Мэтодыя, альфабэтная распрацоўка глаголіцы (найранейшай формы кірылічнага альфабэту) і выкарыстаньне стараславянскай у якасьці дзяржаўнай і літаратурнай мовы.

Каралеўства Вугоршчына

Тэрыторыя сучаснай Славаччыны ўвайшла ў склад і знаходзілася пад уладай Каралеўства Вугоршчына з 907 году па пачатак XIV ст. і зьяўлялася часткай адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу вугорскага каралеўства да ўтварэньня Чэхаславачыны ў 1918 годзе^[9]. Тым ня менш, паводле некаторых іншых гісторыкаў, з 895 па 902 гг. тэрыторыя сучаснай Славаччыны ўваходзіла ў Вугорскае княства, якое хутка ўзбуйнялася, і праз адно стагодзьдзе без асаблівага паступовага пераходу стала Каралеўствам Вугоршчына^[10]^[11]^[12]. Славакі ніколі ня мелі палітычнай альбо тэрытарыяльнай аўтаноміі ўнутры Вугоршчыны^[9]. У гэты час асобнае дзяржутварэньне пад назвай Нітранскае княства існавала ў вугорскім каралеўстве, але яго аўтаномнасьць была скасаваная ў 1107 годзе. Тэрыторыя, населеная славакамі ў сучаснай Вугоршчыне, паступова памяншалася^[13].

Калі ў 1561 годзе Асманская імпэрыя заваявала большую частку Вугоршчыны, Верхняя Вугоршчына (цяпер тэрыторыя сучаснай Славаччыны) стала новым цэнтрам «зьменшанага» княства^[14], якое засталося спачатку пад вугорскай уладай, а пасьля габсбурскай^[14]. Пэўная колькасьць харватаў асела ў дадзеным раёне і ў сучаснай Браціславе па аднолькавых прычынах. Таксама з XIII па XV стст. у мястэчках Каралеўства Вугоршчына асела шмат немцаў^[14], якія шукалі сябе работу ў якасьці адмыслоўцаў ў горнай справе. Габрэі і цыгане таксама стварылі значную колькасьць ў межах згаданага краю^[14].

Пасьля таго, як у 1700 годзе сілы Асманскай імпэрыі былі вымушаныя адступіць па-за межы сучаснай Вугоршчыны, тысячы славакаў спакваля пачалі засяляць бязьлюдныя часткі новаадноўленага Каралеўства Вугоршчына (сучасныя рэспублікі Вугоршчына, Румынія, Сэрбія і Харватыя) пад уладай Марыі Тэрэзіі. Менавіта такім чынам славацкія анклявы ўзьніклі на тэрыторыі гэтых краінаў.

Пасьля Трансыльваніі Верхняя Вугоршчына стагодзьдзямі была найбольш разьвітай часткай Каралеўства Вугоршчына да ўтварэньня ў XIX ст. новай каралеўскай сталіцы ў Будапэшце. Значнасьць верхневугорскай тэрыторыі, як і іншых раёнаў каралеўства, упала, што спрычыніла фінансавае зьбядненьне славакаў, якія насялялі вышэйзгаданыя раёны. У выніку сотні тысячаў славакаў эмігравалі ў Паўночную Амэрыку, асабліва ў XIX — пачатку XX стст. (паміж 1880—1910).

Славаччына мае вельмі багатую народную культуру. Пэўная частка славацкіх звычаяў і народных абрадаў зьяўляецца агульнай зь іншымі нацыямі былой Габсбурскай манархіі (Каралеўства Вугоршчына знаходзілася ў пэрсанальнай уніі з Габсбурскай манархіяй з 1526 па 1918).

Чэхаславаччына

Славацкі народ правёў большую частку XX стагодзьдзя ў межах Чэхаславацкай рэспублікі — дзяржавы, утворанае пасьля Першай сусьветнай вайны. У гэты пэрыяд мелі месца яскравыя рэформы і дзяржаўная індустрыялізацыя пасьля Другой сусьветнай вайны. Таксама ў гэты пэрыяд на славацкую мову вельмі значна паўплывала чэская мова.

Сучасныя славакі

Палітычныя трансфармацыі 1989 і 1993 гг., уступленьне ў Эўрапейскі Зьвяз у 2004 годзе прыўнесьлі новыя свабоды, якія значна палепшылі віды і пэрспэктывы ўсіх славакаў.

Сучаснае славацкае грамадзтва арганічна спалучае элемэнты як народных традыцый, гэтак і заходнеэўрапейскіх нормаў жыцьця.

Крыніцы

^ ^а ^б ^в ^г ^д (перапіс 2010)
^ CIA.gov
^ Population by Country of Birth & Nationality, Apr 2009 to Mar 2010 (UK)
^ Population by ethnic minorities in Hungary
^ Population by ethnic minorities in Hungary
^ Stanislav J. Kirschbaum A History of Slovakia: The Struggle for Survival (анг.). — New York: March 1995. — С. 25. — ISBN 978-0-312-10403-0
^ John Bagnell Bury The Cambridge Medieval History (анг.). — Cambridge: 1923. — С. 211.
^ ^а ^б Tomasz Kamusella The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe (анг.). — Basingstoke, UK (Foreword by Professor Peter Burke): 2009-01-04. — ISBN 13: 978–0–230–55070
^ ^а ^б Piotr Eberhardt Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis (анг.). — 2003. — С. 105. — ISBN 978-0765606655
^ Kristó, Gyula (1996). Hungarian History in the Ninth Century. Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 229. ISBN 963-482-113-8
^ http://www.historia.hu/archivum/2001/0103gyorffy.htm
^ Kristó, Gyula (1993). A Kárpát-medence és a magyarság régmúltja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians — till 1301)[1] Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 299. ISBN 963-04-2914-4.
^ Vauchez, André; Barrie Dobson, Richard; Lapidge, Michael Encyclopedia of the Middle Ages (анг.). — 2000. — С. 1363. — ISBN 1579582826, ISBN 9781579582821
^ ^а ^б ^в ^г Piotr Eberhardt Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis (анг.). — 2003. — С. 104. — ISBN 978-0765606655

[USZZ.sk-1] а ^б ^в ^г ^д (перапіс 2010)

[2] CIA.gov

[3] Population by Country of Birth & Nationality, Apr 2009 to Mar 2010 (UK)

[4] Population by ethnic minorities in Hungary

[5] Population by ethnic minorities in Hungary

[Kirschbaum25-6] Stanislav J. Kirschbaum A History of Slovakia: The Struggle for Survival (анг.). — New York: March 1995. — С. 25. — ISBN 978-0-312-10403-0

[7] John Bagnell Bury The Cambridge Medieval History (анг.). — Cambridge: 1923. — С. 211.

[Kamusella131-8] а ^б Tomasz Kamusella The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe (анг.). — Basingstoke, UK (Foreword by Professor Peter Burke): 2009-01-04. — ISBN 13: 978–0–230–55070

[Eberhardt105-9] а ^б Piotr Eberhardt Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis (анг.). — 2003. — С. 105. — ISBN 978-0765606655

[10] Kristó, Gyula (1996). Hungarian History in the Ninth Century. Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 229. ISBN 963-482-113-8

[11] ttp://www.historia.hu/archivum/2001/0103gyorffy.htm

[12] Kristó, Gyula (1993). A Kárpát-medence és a magyarság régmúltja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians — till 1301)[1] Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 299. ISBN 963-04-2914-4.

[books.google.com-13] Vauchez, André; Barrie Dobson, Richard; Lapidge, Michael Encyclopedia of the Middle Ages (анг.). — 2000. — С. 1363. — ISBN 1579582826, ISBN 9781579582821

[Eberhardt104-14] а ^б ^в ^г Piotr Eberhardt Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis (анг.). — 2003. — С. 104. — ISBN 978-0765606655

[1]

@@ Радок 5: / Радок 5: @@
 |Саманазва       = ''Slováci'', адз. лік ''Slovák'', жаноч. ''Slovenka'', жаноч. множн. ''Slovenky''
 |Колькасьць      = 6—7 мільёнаў
-|Рэгіёны         = {{Сьцяг Славаччыны}} [[Славаччына]]:</br>4 600 000</br>{{Сьцяг ЗША}} [[Злучаныя Штаты]]:</br>790 000<ref name="USZZ.sk">(перапіс 2010)</ref></br>{{Сьцяг Чэхіі}} [[Чэхія]]:</br>200 000<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ez.html CIA.gov]</ref></br>{{Сьцяг Канады}} [[Канада]]:</br>100 000<ref name="USZZ.sk"/></br>{{Сьцяг Сэрбіі}} [[Сэрбія]]:</br> 59 021</br>{{Сьцяг Украіны}} [[Украіна]]:</br>45 000<ref>[http://www.statistics.gov.uk/StatBase/Product.asp?vlnk=15147 Population by Country of Birth & Nationality, Apr 2009 to Mar 2010 (UK)]</ref></br>{{Сьцяг Ірляндыі}} [[Ірляндыя]]:</br>30 000<ref name="USZZ.sk"/></br>{{Сьцяг Аўстрыі}} [[Аўстрыя]]:</br>25 000<ref name="USZZ.sk"/></br>{{Сьцяг Нямеччыны}} [[Нямеччына]]:</br>20 200</br>{{Сьцяг Вугоршчыны}} [[Вугоршчына]]:</br>17 693<ref>[http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/24/tables/load1_4_1.html Population by ethnic minorities in Hungary]</ref></br>{{Сьцяг Румыніі}} [[Румынія]]:</br>17 693<ref>[http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/24/tables/load1_4_1.html Population by ethnic minorities in Hungary]</ref></br>{{Сьцяг Бэльгіі}} [[Бэльгія]]:</br>4000<ref name="USZZ.sk"/></br>Іншыя: 120 000
+|Рэгіёны         = [[Славаччына]]:4 600 000</>[[Злучаныя Штаты]]:790 000<ref name="USZZ.sk">(перапіс 2010)</ref><br>[[Чэхія]]:200 000<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ez.html CIA.gov]</ref></>[[Канада]]:100 000<ref name="USZZ.sk"/></>[[Сэрбія]]: 59 021</>[[Украіна]]:45 000<ref>[http://www.statistics.gov.uk/StatBase/Product.asp?vlnk=15147 Population by Country of Birth & Nationality, Apr 2009 to Mar 2010 (UK)]</ref></>[[Ірляндыя]]:30 000<ref name="USZZ.sk"/></>[[Аўстрыя]]:25 000<ref name="USZZ.sk"/><br>[[Нямеччына]]:20 200</>[[Вугоршчына]]:17 693<ref>[http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/24/tables/load1_4_1.html Population by ethnic minorities in Hungary]</ref></>[[Румынія]]:17 693<ref>[http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/24/tables/load1_4_1.html Population by ethnic minorities in Hungary]</ref><br>[[Бэльгія]]:4000<ref name="USZZ.sk"/><br>Іншыя: 120 000
 |Мовы            = [[славацкая мова|славацкая]]
 |Рэлігія         = [[Каталіцкая Царква|Каталіцтва]] (68,9%), [[пратэстантызм]] (10,8%), грэка-каталіцтва (4,1%), [[праваслаўе]] і іншыя цэрквы (3,2%), [[Тэізм|ня вызначыліся]], агнастыцызм  альбо [[атэізм]] (13%) (перапіс 2001 году)
@@ Радок 22: / Радок 22: @@
 === Вялікая Маравія ===
 [[Файл:Pribina, Nitra (2008).jpg|зьлева|міні|210пкс|[[Прыбіна]], валадар Нітранскага княства<ref name=Kirschbaum25>{{Кніга|аўтар = Stanislav J. Kirschbaum|загаловак = A History of Slovakia: The Struggle for Survival|выдавец = Palgrave Macmillan; St. Martin's Press|год= March 1995|месца = New York|url = http://us.macmillan.com/ahistoryofslovakia|isbn = 978-0-312-10403-0|старонкі = 25|мова=en}}</ref>, які заснаваў і кіраваў княствам Блатэнскім з 839/840 па 861 гг.<ref>{{Кніга|аўтар = John Bagnell Bury|загаловак = The Cambridge Medieval History|выдавец = Macmillan Publishers|год = 1923|месца = Cambridge|url = http://books.google.com/?id=_9IHAAAAIAAJ&q=Balaton+Principality&dq=Balaton+Principality|isbn =|старонкі = 211|мова = en}}</ref>]]
-[[Вялікая Маравія]] (833 — 907?) — славянская дзяржава, якая існавала ў IX — пачатку X стст. Сёньняшняя славацкая [[этналінгвістыка]] выводзіць корні славацкай нацыі зь Вялікай Маравіі, называючы дадзенае ўтварэньне «першай славацкай дзяржавай»<ref name=Kamusella131>{{Кніга |загаловак= The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe|аўтар= Tomasz Kamusella |год= 2009|выдавец=Palgrave Macmillan|месца=Basingstoke, UK (Foreword by Professor Peter Burke) |isbn=13: 978–0–230–55070 |page= |pages= |url= |год=2009-01-04|стронкі=131|мова=en}}</ref>. Тым ня менш, у культурнай, палітычнай і моўнай сфэрах не існуе пераемнасьці паміж раньняй заходнеславянскай дзяржавай і мадэрновай славацкай нацыяй<ref name=Kamusella131/>. Фармаваньне Вялікай Маравіі і яе багатая культурная спадчына пачалі зьвяртаць на сябе ўвагу толькі з XIX стагодзьдзя. Вялікамараўскі пэрыяд адзначыўся падзеямі, якія значна паўплывалі на разьвіцьцё культуры: місія Кірылы і Мэтодыя, альфабэтная распрацоўка [[глаголіца|глаголіцы]] (найранейшай формы [[кірыліца|кірылічнага альфабэту]]) і выкарыстаньне стараславянскай у якасьці дзяржаўнай і літаратурнай мовы.
+[[Вялікая Маравія]] (833 — 907?) — славянская дзяржава, якая існавала ў IX — пачатку X стст. Сёньняшняя славацкая [[этналінгвістыка]] выводзіць корні славацкай нацыі зь Вялікай Маравіі, называючы дадзенае ўтварэньне «першай славацкай дзяржавай»<ref name=Kamusella131>{{Кніга |загаловак= The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe|аўтар= Tomasz Kamusella |выдавец=Palgrave Macmillan|месца=Basingstoke, UK (Foreword by Professor Peter Burke) |isbn=13: 978–0–230–55070 |page= |pages= |url= |год=2009-01-04|стронкі=131|мова=en}}</ref>. Тым ня менш, у культурнай, палітычнай і моўнай сфэрах не існуе пераемнасьці паміж раньняй заходнеславянскай дзяржавай і мадэрновай славацкай нацыяй<ref name=Kamusella131/>. Фармаваньне Вялікай Маравіі і яе багатая культурная спадчына пачалі зьвяртаць на сябе ўвагу толькі з XIX стагодзьдзя. Вялікамараўскі пэрыяд адзначыўся падзеямі, якія значна паўплывалі на разьвіцьцё культуры: місія Кірылы і Мэтодыя, альфабэтная распрацоўка [[глаголіца|глаголіцы]] (найранейшай формы [[кірыліца|кірылічнага альфабэту]]) і выкарыстаньне стараславянскай у якасьці дзяржаўнай і літаратурнай мовы.
 === Каралеўства Вугоршчына ===
 {{Асноўны артыкул|Гісторыя Вугоршчыны}}
 [[Файл:Slovak Celebrities 1863.jpg|міні|Галерэя выбітных асобаў Славаччыны, якія праявілі сябе ў розных сфэрах (гісторыя, літаратура, адукацыя, рэлігія, навука). Апублікавана з нагоды заснаваньня [[Славацкая маціца|Славацкай маціцы]].]]
-[[Файл:Štúrovci.jpg|зьлева|міні|Пакаленьне «[[штураўцы|штураўцаў]]»: (Вільям Паўліны-Тоўт, Андрэй Сладковіч, Сама Тамашык, Сама Хапулка, Міхал Міласлаў Годжа, Янка Матушка, Янка Краль, Ян Калінчак, Ян Бота, Ёзэф Міласлаў Гурбан)]]
 [[Файл:Ludovit Stur.jpg|міні|210пкс|[[Людавіт Штур]] — галоўная постаць славацкага адраджэньня — палітык, паэт, журналіст, выдавец, навуковец, філёзаф і лінгвіст]]
 Тэрыторыя сучаснай Славаччыны ўвайшла ў склад і знаходзілася пад уладай [[Каралеўства Вугоршчына]] з [[907]] году па пачатак XIV ст. і зьяўлялася часткай адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу вугорскага каралеўства да ўтварэньня [[Чэхаславаччына|Чэхаславачыны]] ў [[1918]] годзе<ref name=Eberhardt105>{{Кніга|аўтар = Piotr Eberhardt|загаловак = Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe: History, Data, Analysis|выдавец = M.E. Sharpe|год = 2003|isbn = 978-0765606655|старонкі = 105|мова=en}}</ref>. Тым ня менш, паводле некаторых іншых гісторыкаў, з [[895]] па [[902]] гг. тэрыторыя сучаснай Славаччыны ўваходзіла ў Вугорскае княства, якое хутка ўзбуйнялася, і праз адно стагодзьдзе без асаблівага паступовага пераходу стала Каралеўствам Вугоршчына<ref> Kristó, Gyula (1996). Hungarian History in the Ninth Century. Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 229. ISBN 963-482-113-8</ref><ref> http://www.historia.hu/archivum/2001/0103gyorffy.htm</ref><ref>Kristó, Gyula (1993). A Kárpát-medence és a magyarság régmúltja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians — till 1301)[http://www.antikvarium.hu/ant/book.php?konyv-cim=a-karpat-medence-es-a-magyarsag-regmultja&ID=39250] Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. p. 299. ISBN 963-04-2914-4.</ref>. Славакі ніколі ня мелі палітычнай альбо тэрытарыяльнай аўтаноміі ўнутры Вугоршчыны<ref name=Eberhardt105/>. У гэты час асобнае дзяржутварэньне пад назвай [[Нітранскае княства]] існавала ў вугорскім каралеўстве, але яго аўтаномнасьць была скасаваная ў [[1107]] годзе. Тэрыторыя, населеная славакамі ў сучаснай Вугоршчыне, паступова памяншалася<ref name="books.google.com">{{Кніга|аўтар=Vauchez, André; Barrie Dobson, Richard; Lapidge, Michael|загаловак= Encyclopedia of the Middle Ages|год=2000|выдавец=Routledge |мова= en|isbn=1579582826, 9781579582821|старонкі= 1363|url=http://books.google.com/?id=om4olQhrE84C&pg=PA1363&dq=slovakia+history+slavs&cd=8#v=onepage&q=slovakia%20history%20slavs&f=false}}</ref>.
@@ Радок 48: / Радок 47: @@
 == Крыніцы ==
-{{Зноскі}}
+{{}}
 [[Катэгорыя:Этнасы Эўропы]]