Прагляд крыніцы для Пагоня

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.
{{Іншыя значэньні|Пагоня (неадназначнасьць)}}
{{Іншыя значэньні|Герб Беларусі}}
{{Герб
 |назва              = Пагоня
 |лацінка            = Pahonia
 |арыгінал           = 
 |варыянты_назвы     = 
 |выява              = Coat of Arms of Belarus (1991).svg
 |памер_выявы        = 
 |подпіс_выявы       = Герб Пагоня ўзору 1991 году
 |выява2             = 
 |памер_выявы2       = 
 |подпіс_выявы2      = 
 |вэрсіі             = 
 |першыя_згадкі      = XIII ст.
 |дата_прыняцьця     = XIV ст.<br>1918 г.<br>19 верасьня 1991 г.
 |носьбіт            = 
 |роды               = 
 |кляйнод            = 
 |начэльле           = 
 |прылбіца           = 
 |карона             = 
 |тарча              = 
 |пахолак            = 
 |ордэн              = 
 |пастамэнт          = 
 |дэвіз              = 
 |іншыя              = 
 |выкарыстаньне      = [[Вялікае Княства Літоўскае]] <br> [[Беларуская Народная Рэспубліка]] <br> [[Рэспубліка Беларусь]]
 |аўтар              = 
}}

'''Паго́ня''' — герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="Salanda-2005">[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 382.</ref>, які атрымаў статус дзяржаўнага ў час княжаньня [[Вітаўт Вялікі|Вітаўта Вялікага]]{{Зноска|Nasievič|28 сакавіка 1995|Насевіч|старонкі = }}. Традыцыйны [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] [[беларусы|беларусаў]], што ўвасабляе ідэю абароны Бацькаўшчыны<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 31.</ref>. Дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] і [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж. З асноўных колераў Пагоні — нацыянальных колераў беларусаў — утвараецца [[Бел-чырвона-белы сьцяг|беларускі нацыянальны бел-чырвона-белы сьцяг]]<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 342, 346.</ref>.

14 траўня 2007 году [[Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь|афіцыйны ўрад Беларусі]] надаў гербу Пагоні [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|статус нематэрыяльнай гістарычна-культурнай каштоўнасьці]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14 траўня 2007| url = https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578| копія = https://web.archive.org/web/20210208214246/https://pravo.by/document/?guid=3961&p0=C20700578| дата копіі = 8 лютага 2021| загаловак = Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007 г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»| фармат = | назва праекту = | выдавец = Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусі| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. З 10 красавіка 1990 году варыянт Пагоні («[[Герб Летувы|Віціс]]») — дзяржаўны герб [[Летува|Летувы]].

== Паходжаньне ==
{{Галерэя
|Назва            = Вытокі Пагоні
|Памер            = 165
|Пазыцыя          = right
|Файл:Bogislaw-I-Duke-of-Pomerania.png|Пячаць [[Багуслаў I|Багуслава I]], князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.
|Файл:Nicholas_I_Lord_of_Mecklenburg.png|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай I (князь Мэкленбурга)|Мікалая I|ru|Николай I (князь Мекленбурга)}}, валадара [[бодрычы|бодрычаў]], 1189 г.
|Файл:Seal Kazimierz opolski 1226.svg|Пячаць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Казімер I Апольскі|Казімера I Апольскага|uk|Казимир I Опольський}}, 1226 г.
|Файл:Seal of Alexander Nevsky 1236 Avers2.svg|Пячаць [[Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага]]. Асабовы бок, па 1236 г. 
|Файл:Печать Дмитрия-Донского 2 Reverse.svg|Пячаць [[Дзьмітры Данскі|Дзьмітрыя Данскога]], XIV ст.
|Файл:Печать Наримунта (Глеба) Полоцкого, 1330.svg|Пячаць [[Нарымонт Гедзімінавіч|Нарымонта]], [[Полацкае княства|князя полацкага]], 1338 г.
|Файл:Lob Печать Лугвена Ольгердовича.svg|Пячаць [[Лугвен]]а, 1395 г.
|Файл:Lob Погоня Сигизмунда Кейстутовича.svg|Коньнік зь пячаці вялікага князя [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]], 1432 г.
}}

На ўзьнікненьне гербу Пагоні і замацаваньне яго на землях [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ўплывала некалькі чыньнікаў, кожны зь якіх паасобку ня быў вызначальным<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 98.</ref>:

[[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|180пкс|Пагоня XV ст. з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]{{Заўвага|адна з найстаражытнейшых выяваў, найбольш выразны і каштоўны выяўленчы аўтэнтык эпохі<ref name="Tryhubovic">{{артыкул|аўтар = Трыгубовіч В.|загаловак = Сьцяг і герб|арыгінал = |спасылка = http://pahonia-plakat.narod.ru/stvarennie_suczasnaj_pahoni.htm|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210128054605/http://pahonia-plakat.narod.ru/stvarennie_suczasnaj_pahoni.htm|аўтар выданьня = |выданьне = Мастацтва|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 1992|выпуск = |том = |нумар = 8|старонкі = |isbn = }}</ref>}}]]

* Пэўныя ўплывы агульнаэўрапейскай геральдычнай традыцыі адлюстраваньня князя-водцы на пячацях фэўдальных герархаў ([[Польшча]], [[Чэхія]]<ref>Хорошкевич А. Л. «Конные печати» Александра Невского и традиции средневековой сфрагистики // Князь Александр Невский и его эпоха. — С-Пб., 1995.</ref>, рыцарскі ордэн [[тампліеры|тампліераў]], конныя пячаці [[Ноўгарад|наўгародзкага]] князя [[Аляксандар Неўскі|Аляксандра Неўскага]] ды іншае)
* Атаясамленьне гербу Пагоні з постацьцю абаронцы Айчыны і адлюстраваньне жыцьця тагачасных насельнікаў краю, што знаходзіліся пад заўсёднай ваеннай пагрозай.
* Уплыў грэцка-хрысьціянскіх культаў — сьвятых Дзімітрыя Салунскага і [[Сьвяты Юры|Юрыя Пераможцы]], адаптацыя апошніх да мясцовай традыцыі і фармаваньне культу ўласных заступнікаў.
* Спалучэньне і пэрсанафікацыя ў гербе постацяў сьвятых Барыса і Глеба з блізкага мінулага і паганскага [[Ярыла|Ярылы]] з больш глыбокіх пластоў.

Паводле [[Міхась Ткачоў|Міхася Ткачова]], паходжаньне гербу Пагоні сягае ўглыб стагодзьдзяў і мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места<ref name="ehb-391"/>. 

[[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|Вялікі князь літоўскі]] [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году засьведчыў тагачасную назву [[Паспалітае рушэньне|паспалітага рушэньня]] ў мове народу [[Літва|Літвы]] — [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]]<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—78.</ref>:
{{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае паспалітае рушэньне дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''.
{{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}}

Галоўнай прычынай трывалага існаваньня і замацаваньня на землях сучаснай Беларусі старажытнай традыцыі народнай пагоні сталі шматлікія войны, распачатыя пераважна суседнімі народамі і княствамі і абумоўленыя геастратэгічным разьмяшчэньнем [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] на скрыжаваньні найважнейшых гандлёвых шляхоў. Ідэя абароны Бацькаўшчыны стала дзяржаваўтваральнай для жыхароў Вялікага Княства Літоўскага і пад уплывам эўрапейскай геральдыкі і рыцарскіх традыцыяў увасобілася ў дзяржаўны сымбаль — герб Пагоню<ref name="ehb-392">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 392.</ref>.

<gallery caption="Пагоня на княскіх пячацях" class="center" widths="150" heights="150">
Alaksandar Karyjatavič, Pahonia. Аляксандар Карыятавіч, Пагоня (K. Kielisiński, 1375, 1841).jpg|[[Аляксандар Карыятавіч]], 1375 г.
Vitaŭt-Pahonia. Вітаўт-Пагоня (1385).jpg|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]], 1385 г.
Karybut, Pahonia. Карыбут, Пагоня.jpg|[[Карыбут|Карыбут Альгердавіч]], да 1404 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (K. Kielisiński, 1426, 1841).jpg|Вітаўт Вялікі, 1426 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (K. Kielisiński, 1432, 1841).jpg|[[Жыгімонт Кейстутавіч]], да 1440 г.
Alaksandar, Pahonia. Аляксандар, Пагоня (K. Kielisiński, 1501, 1841).jpg|[[Аляксандар Ягелончык|Аляксандар Ягайлавіч]], {{nowrap|1501 г.}}
Žygimont Stary, Pahonia. Жыгімонт Стары, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|[[Жыгімонт Стары]]
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (K. Kielisiński, 1539, 1841).jpg|[[Жыгімонт Аўгуст]], 1539 г.
</gallery>

== Назва ==
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1614).jpg|міні|180пкс|Пагоня зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]] выданьня 1614 г.<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 106.</ref>]]

Беларуская назва ''Пагоня'' замацавалася за гербам у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, што стала вынікам асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4—5}}<ref name="Salanda-2005"/>.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|180пкс|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых краінаў) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]]

Пад гэтай назвай герб апісвалі і тлумачылі ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах першае паловы XVI стагодзьдзя: «''…у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы „пагоня“…''». Назвай ''Пагоня'' карыстаўся і апошні з [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]] — кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]]. У 1562 годзе ён загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''»<ref name="Salanda-2005"/>. Урэшце, дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|5}} і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.</ref> гадоў{{Заўвага|Назва дзяржаўнага гербу шырока бытавала і ў іншых афіцыйных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага, напрыклад, у інструкцыі [[Пасол соймавы|паслам]] на [[Павятовы соймік|соймік]] [[Мельнік|Мельніцкага]] павету 1566 году: «''і [[Харугва (вайсковая адзінка)|харугаў]] кождага [[павет|павету]] пад гербам звыклым Вялікага Княства Літоўскага Пагонею надаваці рачыў''»<ref>Литовская метрика. Отд. 1—2, ч. 3, т. 1. — Юрьев, 1914. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=F7sKAAAAIAAJ&q=%D0%9F%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%8E#v=snippet&q=%D0%9F%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%8E&f=false С. 879].</ref>}}. А ў [[Лацінская мова|лацінскім]] перакладзе Статуту 1566 году адмыслова падкрэсьліваецца, што дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага завецца Пагоняй у народнай мове — [[Ліцьвін#Славянская літоўская мова|мове ліцьвінаў]] ({{мова-la|vulgo Pogonia vocatur|скарочана}})<ref>Archiwum komisji prawniczej. T. 7. — Kraków, 1900. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=mNMMAAAAYAAJ&q=%22vulgo+Pogonia+vocatur%22#v=snippet&q=%22vulgo%20Pogonia%20vocatur%22&f=false S. 80].</ref>. 

Як адзначае [[Аляксей Шаланда]], афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|5}}.

== Выгляд ==
[[Файл:Grunwald Pogoń czerwona.svg|значак|180пкс|Рэканструкцыя выгляду харугвы часоў [[Бітва пад Грунвальдам|бітвы пад Грунвальдам]]]]

Клясычны выгляд гербу Пагоні — гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — белую, чырвоную альбо сінюю [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з залатым [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Зь левага боку ў вершніка ножны мяча, з-пад сядла зьвісае трохканцовая вупраж (у розныя часы яна мяняла свой колер зь сіняга да залаціста-жоўтага<ref name="Razauskas">{{Кніга
|аўтар          = Разаўскас Д.
|частка         = Белы Вершнік з узнятым мячом на чырвоным фоне. Сімволіка герба Вялікага княства Літоўскага
|загаловак      = DRUVIS. Almanach Centru etnakasmalohiji «Kryuja». № 2
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = Пад. рэд. Тодара Кашкурэвіча
|выданьне       = 
|месца          = Менск
|выдавецтва     = 
|год            = 2008
|том            = 
|старонкі       = 137
|старонак       = 242
|сэрыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 299
}}</ref>).

Асноўныя колеры Пагоні — [[Белы колер|белы]] і [[чырвоны колер|чырвоны]] — нацыянальныя колеры [[беларусы|беларусаў]], здабытак беларускай матэрыяльнай і духоўнай культуры<ref>{{Спасылка | аўтар = Снежана Инанец.| прозьвішча = Инанец| імя = Снежана| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 лістапада 2020| url = https://news.tut.by/society/707492.html| копія = https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html| дата копіі = 16 студзеня 2021| загаловак = Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»| фармат = | назва праекту = Общество| выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. З гэтых колераў нацыянальнага гербу, паводле правілаў [[геральдыка|геральдыкі]] і [[вэксілялёгія|вэксілялёгіі]], утварыўся беларускі нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]<ref name="ehb393"/>.

Кампазыцыя гербу не была аднолькавай: сьпярша вершнік глядзеў у левы (геральдычны) бок, але ад першае паловы XV стагодзьдзя, паводле правілаў эўрапейскай геральдыкі, ён павярнуўся ў правы бок. За часамі Вітаўта пашыралася выява на тарчы вершніка гербу [[Калюмны|Калюмнаў]]{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}. Першая выява Пагоні з шасьціканцовым [[крыж]]ам, ідэнтычным [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжу Эўфрасіньні Полацкай]] — сьвятыні [[Полацкае княства|Полацкай зямлі]] — зьявілася на гербавай тарчы надмагільля вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Ягайла|Ягайлы]]<ref name="ehb-392"/>. Хоць пра вытокі гэтага крыжа (так званага «патрыяршага») і выказваліся вельмі супярэчлівыя думкі{{Заўвага|Напрыклад, беларускі геральдыст [[Аляксей Шаланда]] лічыць яго асабістым гербам Ягайлы пад назвай «[[Бойча]]»}}{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}, ён адназначна мае хрысьціянскае (бізантыйскае) паходжаньне. Тым часам тлумачэньне крыжа з Пагоні як сымбалю паганскага бога [[Ярыла|Ярылы]] трэба прызнаць ня толькі бяздовадным, але і ў існасьці немагчымым{{Зноска|Nasievič|28 сакавіка 1995|Насевіч|старонкі = }}.

Увогуле, існавалі пяць варыянтаў<ref name="citou">{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 144.</ref> сярэднявечнай Пагоні:
# Клясычная — у чырвоным полі збройны рыцар на белым кані, дзясьніцаю ўздымае голы меч над галавой, на левым плячы тарчу з падвойным залатым крыжам. Конь накрыты трохканцовай гунькаю. На найбольш старажытных каляровых малюнках конская зброя і тарча рыцара — блакітныя.
# Такі ж яздок, але ва ўзьдзетай руцэ дзіда, якую ён рыхтуецца кінуць у ворага.
# Голы (без засьцерагальнага ўзбраеньня) яздок на кані безь сядла, уздымае над галавою меч. Іканаграфія такога варыянту не сустракаецца, але вядомая падобная вэрсія XVII ст. Маскоўскага гербу.
# Малая Пагоня: на тарчы толькі асноўная дэталь гербу — збройная рука з голым мячом. Колер поля чырвоны або залаты. Існуе дзьве адметныя вэрсіі Малой Пагоні.
# Татарская Пагоня: у зялёным полі яздок, які адстрэльваецца з лука ў сваіх сьцігачоў.

Сучасная эталённая выява Пагоні, распрацаваная ў 1991 годзе адмысловай Камісіяй [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]], мае пэўныя адметнасьці. Найперш гэта белая тарча з залатым рознаканцовым «патрыяршым» крыжам. Такі няроўнаканцовы крыж паходзіць зь некалькіх гістарычных выяваў гербу (у тым ліку часоў [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітвы]] — пэрыяду росквіту Вялікага Княства Літоўскага) і асацыюецца з вобразам [[Эўфрасіньня Полацкая|Сьвятой Эўфрасіньні Полацкай]], нябёснай заступніцы Беларусі. Прытым зьмяшчэньне залатога на белым (мэталу на мэтале, а ня як звычайна, мэталу на эмалі), згодна з правіламі геральдыкі, ёсьць вынятковым і мусіць падкрэсьліваць асаблівую важнасьць гэтага сымбалю<ref name="Tryhubovic"/>. Як зазначае кіраўнік камісіі з распрацоўваньня эталёну дзяржаўнага гербу Беларусі гісторык [[Алег Трусаў]], у старажытных апісаньнях Пагоні ўжываліся толькі два колеры: белы конь і вершнік на чырвоным фоне. Тым часам пра колер тарчы ў старажытных хроніках нічога не гаворыцца. Такім парадкам, камісія пастанавіла зьмясьціць выяву залатога шасціканцовага крыжа на срэбнай (белай) тарчы — як дзеля захаваньня каляровай еднасьці гербу, так і дзеля адпаведнасьці гістарычным крыніцам<ref>[[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Лунай, наш сцяг, ляці, Пагоня! // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 21—22.</ref>.

<gallery caption="Варыянты Пагоні часоў Вялікага Княства Літоўскага" class="center" widths="150" heights="150">
Seal of duke Skirgaila -1386.svg|Зь дзідай і рознаканцовым крыжам на тарчы. [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайла]]<ref>[[Юры Бохан|Бохан Ю. Н.]], [[Сьцяпан Цемушаў|Темушев С. Н.]] История Беларуси» 6-й класс. Ч. 2. — Минск: Изд. центр [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|БГУ]], 2016. [https://www.sb.by/upload/iblock/baa/baa1c03ad6fdf4aeee7854a338c0551e.jpg С. 38].</ref>, 1386 г.
Codex Bergshammar - GDL 2.png|З [[Калюмны|Калюмнамі]] на [[Тарча (дасьпехі)|тарчы]]. Codex Bergshammar, 1440 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (XV).jpg|Зь дзідай і рознаканцовым крыжам на тарчы. Armorial Lyncenich, XV ст.
Pahonia. Пагоня (1544-72).jpg|Бяз тарчы. Касмаграфія {{nowrap|С. Мюнстэра}}, 1544 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, Pahonia. Статут Вялікага Княства Літоўскага, Пагоня (1588).jpg|[[Трэці статут ВКЛ|Трэці Літоўскі Статут]], 1588 г.
Pahonia. Пагоня (1780-89).jpg|Дзяржаўны герб ВКЛ, {{nowrap|1780-я гг.}} 
Pahonia. Пагоня (1764-92).jpg|Вайсковая харугва ВКЛ, 1764—1792 гг.
Pahonia. Пагоня (1794).jpg|Вайсковая харугва ВКЛ з рознаканцовым крыжам на тарчы, 1794 г.
</gallery>

== Гісторыя ==
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1575).jpg|міні|180пкс|Пагоня з гербоўніка Эразма Комніна 1575 г.]]

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Герб Пагоня склаўся ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] — у дзяржаве, дзе сфармавалася [[беларусы|беларуская народнасьць]] і дзе старажытная беларуская культура перажывала ўздым і росквіт{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}. Першы пісьмовы ўпамін пра герб Пагоню сустракаецца ў [[старабеларуская мова|літоўскіх (беларускіх)]] летапісах пад 1278 годам у зьвязку з князем [[Нарымонт]]ам (якога можна атаясаміць з братам або сынам вялікага князя літоўскага [[Трайдзень|Трайдзеня]]):
{{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хроніка Літоўская і Жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}}

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1672) (2).jpg|180пкс|значак|Герб ВКЛ з Маскоўскага тытулярніка 1672 г.]]
[[Густынскі летапіс]] кажа пра ўзьнікненьне гербу Пагоні за часамі вялікага князя літоўскага [[Віцень|Віценя]] (1294—1316)<ref>[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 366.</ref>:
{{Цытата|Віцень нача княжыці над Літвою, ізмысьлі сабе герб і ўсяму княству Літоўскаму пячаць: рыцар збройны на кане зь мечам, ежа ныне нарычуць '''Пагоня'''.|[[Густынскі летапіс]]{{Заўвага|Густынская летопись // [[ПСРЛ]]. Т. 40. — СПб., 2003.}}}}

Пагоня ўпершыню зьяўляецца{{Зноска|Юргенсон|2003|Юргенсон|старонкі = }} на пячаці «караля Літвы і Русі» [[Гедзімін]]а (1316—1341){{Зноска|Šałanda|2001|Шаланда|старонкі = }}. Выява гербу крыху адрозьнівалася ад звычайнай: коньнік трымае ў руцэ дзіду, а ня меч. Гэтая пячаць захоўваецца цяпер у гістарычным музэі [[Вільня|Вільні]]. Таксама выява Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя [[Нарымонт|Глеба (Нарымонта)]], датаванай 1330 годам<ref name="ehb-392"/><ref name="citou-2010-99">{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 99.</ref>. Была Пагоня і на пячаці вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а, якой ён змацаваў дамову з польскім каралём Казімерам 1366 году (вакол Пагоні — [[старабеларуская мова|рускі]] надпіс)<ref>Gumowski M. Pieczecie Ksiazat Litewskich // Ateneum Wilenskie. R. VII, Z. 3—4, 1930. S. 709—710.</ref>. На гэтым этапе гербавая пячаць вершніка ўвасабляла сабой сувэрэннага валадара — князя і магла мець пэўныя адрозныя элемэнты: апроч зазначанай вышэй дзіды замест мяча, [[цмок]]а пад капытамі каня і брак [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|4}}.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1720).jpg|міні|180пкс|Дзяржаўны герб ВКЛ. [[Картуш]], 1720-я гг.]]
У XIV стагодзьдзі выява вершніка разьмясьцілася на тарчы і пачала выкарыстоўвацца як герб на пячацях [[Ягайла|Ягайлы]] (1386 і 1387) і [[Вітаўт]]а (1401). Адылі Пагоня стала дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага. У канцы XIV ст. Пагоня таксама ўжывалася як сымбаль [[пінск]]іх і [[Друцак (горад)|друцкіх]] князёў. Апроч таго, як дынастычны герб яна выкарыстоўвалася княскімі родамі, якія выводзілі сябе ад Гедзіміна ([[Гедзімінавічы|Гедзімінавічамі]]): [[Алелькавічы|Алелькавічамі]], [[Бельскія (род)|Бельскімі]], [[Карэцкія|Карэцкімі]], [[Сангушкі|Сангушкамі]], [[Чартарыйскія|Чартарыйскімі]] ды іншымі<ref name="Salanda-2005"/>. Увогуле, пераход дынастычнага гербу Пагоні ў новую якасьць зямельнага і дзяржаўнага гербу абумовіла повязь сымбалю з умовамі жыцьця і традыцыямі мясцовых жыхароў. Гэта выявілася адрозьненьнем ад захоўнеэўрапейскага гербу «Рыцар на кані», які пашырыўся ў XI—XIII стагодзьдзях і застаўся толькі сымбалем прыналежнасьці ўладальніка пэўнай пячаці да вяршыняў фэўдальнай герархіі<ref>{{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)|к}} С. 93.</ref>.

Згодна з Статутамі Вялікага Княства Літоўскага, усе [[места|месты]] і [[мястэчка|мястэчкі]] Літвы мусілі мець пячаць з Пагоняй, якой змацоўваліся гаспадарскія (вялікакняжацкія) позвы да абывацеляў (на [[Жамойць]] гэта правіла не пашыралася). Ніякія іншыя дакумэнты, апрача вялікакняскіх позваў, не маглі змацоўвацца пячацьцю з Пагоняй:
{{Цытата|Тэж мы, гаспадар, даем пад гербам таго паньства нашага, вялікага княства літоўскага, «'''Пагонею'''» пячаць да кождага павету, на каторай ёсьць напісані окала гербу імя таго павету. А тую пячаць пісар земскі прысяжны ў сябе сам, а ня хто іншы, хаваці маець, катораю пячацьцю і пад тытулам нашым позвы маюць быці пячатаваны і выдаваны. А іныя нікаторыя лісты, выпісы і сазнаньня, кромя толька самых позваў, тою пячацьцю ня маець быць пячатаваны.|АРТЫКУЛ 12 // [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]]}}

У XV—XVIII стагодзьдзях Пагоню зьмяшчалі на брамах беларускіх местаў і замкаў<ref name="ehb-392"/>. Гэта знайшло адлюстраваньне ў мескай геральдыцы — сярод іншага, на [[Герб Магілёва|гербе Магілёва]].

Розныя вэрсіі Пагоні сталіся гербамі ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага — [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага]], [[Менскае ваяводзтва|Менскага]], [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскага]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкага]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага]], [[Полацкае ваяводзтва|Полацкага]] ды іншых (апроч [[Жамойць|Жамойці]]). Прытым выявы Пагоні прыпадаюць толькі на [[этнічная тэрыторыя|этнічную тэрыторыю]] [[беларусы|беларусаў]], усе суседнія землі маюць іншыя гербы<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 25—26.</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 100.</ref>.

Пра ўспрыманьне гербу Пагоні сваім сымбалем ня толькі [[шляхта|шляхтай]] і [[Мяшчане|мяшчанамі]], але і [[Ліцьвіны|літоўскімі (беларускімі)]] сялянамі сьведчыць [[Бел-чырвона-белы сьцяг|выкананы ў чырвона-белых колерах]] народны партызанскі сьцяг (харугва) [[Вайна Маскоўска�� дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|змагароў з маскоўскімі акупантамі]] («шышоў») з-пад [[Барысаў|Барысава]], які зьмяшчае элемэнты гербу Пагоні — «руку з палашом»<ref>Бел-чырвона-белы. Сцяг. Нацыя. Ідэнтычнасць. — Warszawa, 2024. С. 58—59.</ref>.

Зь мінімальнымі стылістычнымі зьменамі Пагоня была дзяржаўным гербам Вялікага Княства Літоўскага і часткай гербу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]] да 1795 году, калі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыю Беларусі [[Анэксія|анэксавала]] [[Расейская імпэрыя|Расейская імпэрыя]]. Такім парадкам, больш за 500 гадоў усе этнічна беларускія землі жылі «пад знакам Пагоні», а продкі сучасных беларусаў проста ня ведалі іншай дзяржаўнай эмблемы{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.

<gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|ваяводзтваў Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center" widths="150" heights="150">
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]]
Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]]
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]]
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]]
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]]
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]]
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]]
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]]
</gallery>

=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===
[[Файл:Pahonia. Пагоня (1776-83).jpg|180пкс|міні|Ротны сьцяг Беларускай гусарскай харугвы]]
Яшчэ па [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|захопе ўсходняй часткі Вялікага Княства Літоўскага]] (1772 год) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] пастанавілі стварыць Палявы гусарскі беларускі полк. У 1775 годзе яго ўкамлектавалі выхадцамі зь [[Беларуская губэрня|Беларускай губэрні]]. Гэты полк атрымаў у наступным годзе ўласны штандар з гербам, дзе тарча падзялялася на два полі: у горным, залатым, выява чорнага двухгаловага арла, а ў ''«дольнай чырвонай частцы выява Літоўскага ўзброенага ездака на белым кані з узьдзетай шабляй»''. Прыкладна ў той жа час (1870-я гады) утварыўся і Полацкі Мушкетэрскі полк. Ён атрымаў у якасьці гербу на баявы сьцяг расьсечаную тарчу: у правым залатым полі выява паловы чорнага расейскага арла, у левай, чырвонай, — Пагоня. Згодна з указам ад 19 верасьня 1827 году Пагоняй упрыгожваліся сьцягі лейб-гвардыі Гарадзенскага гусарскага палку<ref>[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 368.</ref>.

[[Файл:Połacak-Viciebsk, Pahonia. Полацак-Віцебск, Пагоня (1857).png|міні|180пкс|«Беларуская» частка ([[Полацак]], [[Віцебск]], [[Амсьціслаў]]) вялікага гербу [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], 1857 г.]]
Герб «Пагоня» знайшоў сваё адлюстраваньне ня толькі на штандарах вайсковых частак, што фармаваліся з ураджэнцаў Беларусі, але і на гербах «беларускіх» ([[Полацкае намесьніцтва]], [[Магілёўскае намесьніцтва]], [[Віцебская губэрня]]) і «літоўскіх» ([[Гарадзенская губэрня]] і [[Віленская губэрня]]) адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Расейскай імпэрыі. Апроч таго, колішні агульнадзяржаўны сымбаль увайшоў у склад гербаў усходніх [[беларусы|беларускіх]] местаў ([[Віцебск]], [[Вяліж]], [[Гарадок]], [[Дзьвінск]], [[Дрыса]], [[Лепель]], [[Магілёў]], [[Невель]], [[Полацак]], [[Себеж]], [[Сураж]], [[Чэрыкаў]]). У кожным з нададзеных расейскімі ўладамі гербаў тарча падзялялася на дзьве часткі: у горнай, паводле геральдычных паняцьцях «панаванай», разьмяшчаўся [[Герб Расеі|двухгаловы арол]], а ў дольнай, «падпарадкаванай» — Пагоня. У канцы 1850-х гадоў Пагоню зьмясьцілі на Вялікім дзяржаўным гербе Расейскай імпэрыі як сымбаль колішніх зямель Вялікага Княства Літоўскага. Увогуле, адлюстраваньне старажытнай Пагоні на беларускіх губэрнскіх, павятовых, мескіх і вайсковых гербах Расейскай імпэрыі канстатавала асэнсаваньне суседнімі народамі тоеснасьці паняцьцяў: геаграфічна-этнічнага — Беларусь, і геральдычнага — Пагоня<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 38.</ref>.

Яшчэ ў 1812 годзе ў адноўленым францускім імпэратарам [[Напалеон I Банапарт|Напалеонам]] Вялікім Княстве Літоўскім гербам Пагоняй карысталася мясцовая адміністрацыя. У час [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] ён выкарыстоўваўся паўстанцамі з колішняга ВКЛ у якасьці сымбалю змаганьня за аднаўленьне страчанай дзяржаўнасьці{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. У час [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|паўстаньня 1863—1864 гадоў]] герб Пагоня ў спалучэньні з польскім «Арлом Белым» стаў сымбалем нацыянальна-вызвольнага змаганьня за дэмакратычную перабудову грамадзтва. Кіраўнік здушэньнем паўстаньня [[Мураўёў-вешальнік]] аддаў распараджэньне аб забароне нашэньня жалобных і рэвалюцыйных знакаў — чорных шапак зь белымі султанамі, спражак з аб’яднаным гербам Польшчы і Літвы.

Такім парадкам, герб Пагоня ў XIX стагодзьдзі з аднаго боку быў афіцыйным сымбалем, а зь іншага — неафіцыйным, рэвалюцыйна-дэмакратычным<ref>[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/БелЭн|11к}} С. 479.</ref>. Але ўва ўсіх выпадках ён атаясамліваўся з канкрэтнай тэрыторыяй — тэрыторыяй сучаснай Беларусі<ref>{{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня|к}} С. 36.</ref>.

<gallery caption="Гербы [[:Шаблён:Губэрні Расейскай імпэрыі на беларускіх землях|«беларускіх» і «літоўскіх» губэрняў і намесьніцтваў Расейскай імпэрыі]]" class="center" widths="150" heights="150">
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1807).jpg|[[Віленская губэрня]], 1807 г.
Coat of arms of Vilna Governorate 1878.svg|Віленская губэрня, 1878 г.
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1800).jpg|[[Віцебская губэрня]], 1800 г.
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1840).jpg|Віцебская губэрня, 1840 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Coat of arms of Vitebsk Governorate 1856.svg|Віцебская губэрня, 1856 г.
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (1802).jpg|[[Гарадзенская губэрня]], да 1845 г.
Mogilev COA (Mogilev Governorate) (1781).png|[[Магілёўская губэрня]], 1781—1796 і 1802—1878 гг.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1781).png|[[Полацкае намесьніцтва]], 1781—1796 гг.
</gallery>

=== Найноўшы час ===
[[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Дзяржаўны герб БНР і гербы беларускіх ваяводзтваў, 1918 г.]]
У пачатку XX стагодзьдзя герб Пагоня актыўна выкарыстоўваўся [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускім нацыянальным рухам]]. Ідэю вяртаньня да гістарычна дзяржаўнага сымбалю ў паэтычнай форме выказаў [[Максім Багдановіч]], які ўвосень 1916 году напісаў верш «[[Пагоня (гімн)|Пагоня]]»:
{{Цытата|<poem>Толькі ў сэрцы трывожным пачую
За краіну радзімую жах,
Успомню [[Вострая брама|Вострую Браму]] сьвятую
І ваякаў на грозных канях.

У белай пене праносяцца коні,
Рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць,
Старадаўняй Літоўскай Пагоні
Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць!</poem>}}

[[Файл:Udzielniki Biełaruskaj kanferencyi 1918 hodu.jpg|значак|Удзельнікі [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларускай канфэрэнцыі 1918 году]]]]
У гэты ж час зьявіўся эскіз беларускага нацыянальнага [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белага сьцяга]], створаны [[Клаўдзі Дуж-Душэўскі|Клаўдзіем Дуж-Душэўскім]]{{Зноска|Łatyšonak|2009|Латышонак|303—306}}, які прытрымліваўся геральдычнага прынцыпу пераносу колераў гербу на сьцяг і засьведчыў повязь бел-чырвона-белага сьцяга з Пагоняй: «''Беларусы ''[даўней]'' лічылі сваім дзяржаўным сьцягам белую Пагоню на чырвоным полі''»<ref>Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакумэнтах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, У. Міхнюк. — Менск: Энцыклапедыкс, 2001. С. 272.</ref>.

[[Файл:Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1921).jpg|значак|Сьцяг [[Слуцкі збройны чын|Першага Слуцкага палку стральцоў БНР]], 1920 г.]]
7 сьнежня 1917 году ў [[Менск]]у пад бел-чырвона-белымі сьцягамі<ref>{{Спасылка | аўтар = Ляшко М.| прозьвішча = Ляшко| імя = М.| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 сьнежня 2017| url = https://nn.by/?c=ar&i=201664| копія = https://web.archive.org/web/20200505012642/https://nn.by/?c=ar&i=201664| дата копіі = 5 траўня 2020| загаловак = На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref> і гербам Пагоняй распачаў сваю працу [[Першы Ўсебеларускі зьезд]] — найважнейшы дзяржаватворчы форум ў найноўшай гісторыі Беларусі, у час якога 1872 дэлегаты ад усіх беларускіх земляў выказаліся за пільную патрэбу вольнага дзяржаўнага самавызначэньня краіны{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Паводле ўспамінаў [[Кастусь Езавітаў|Кастуся Езавітава]], ''«Адкрыцьцё Першага Ўсебеларускага кангрэсу было дужа ўрачыстае. Пры дзьвярах будынка стаяла варта Першага Менскага беларускага палку, сцэна была ўпрыгожана нацыянальнымі сьцягамі і гербам Пагоняй»''<ref name="50 faktau">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html| загаловак = 50 фактаў за бел-чырвона-белы сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата = 16 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|значак|Шыльда [[Вайскова-дыпляматычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|Вайскова-дыпляматычнай місіі БНР]], 1921 г.]]
У 1918 годзе Пагоня стала дзяржаўным гербам [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]<ref>[[Анатоль Цітоў|Цітоў А.]] Пагоня // {{Літаратура/ЭГБ|5к}} С. 369.</ref>, яе выява разьмяшчалася на пячатках беларускіх дзяржаўных установаў. Заснавальнікі БНР лічылі Вяліка�� Княства Літоўскае адной з гістарычных формаў Беларускай дзяржаўнасьці і такім спосабам працягвалі яго геральдычныя традыцыі ў XX стагодзьдзі{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. У 1920 годзе герб Пагоня як беларускі і дзяржаўны выкарыстоўвала кіраўніцтва [[Слуцкае паўстаньне|Слуцкага паўстаньня]]. Таго ж году яго зьмясьцілі на бел-чырвона-белым сьцягу [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]] ў складзе войска [[Летува|Летувы]] (па далучэньні Летувы да СССР сьцяг канфіскаваў [[НКВД]]<ref name="VexilBNR">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/bnr.htm| загаловак = Сьцягі БНР| фармат = | назва праекту = Vexillographia.ru | выдавец = | дата = 11 верасьня 2010 | мова = ru | камэнтар = }}</ref>). Разам з тым выкарыстаньне беларусамі гербу Пагоні ў Летуве не заўсёды віталася: напрыклад, у сьнежні 1919 году дарогаю з [[Бэрлін]]у ў [[Рыга|Рыгу]] на летувіскай граніцы арыштавалі дыпляматычную дэлегацыю БНР з прычыны, паводле пратаколу затрыманьня, знаходжаньня пры мытным аглядзе «блянкаў пашпартоў невядомай нам Беларускай Рэспублікі зь летувіскім гербам на вокладцы»{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.

[[Файл:Flag of Biełaruski Asoby Bataljon u skladzie vojska Letuvy.svg|значак|Сьцяг [[Беларускі асобны батальён у складзе войска Летувы|Беларускага асобнага батальёну]], 1920 г.]]
[[Файл:Жаўнеры Беларускага асобнага батальёна са сцягам.jpg|значак|Жаўнеры Беларускага асобнага батальёну зь сьцягам, да 1923 г.]]
У 1920 годзе [[летувісы]] ўзялі за герб уласнай незалежнай дзяржавы варыянт гербу Вялікага Княства Літоўскага замест свайго гістарычнага гербу «[[Мядзьведзь (герб)|Мядзьведзя]]». Каб не выкарыстоўваць беларускай гістарычнай назвы Пагоня, яшчэ ў 1845 годзе летувіская эліта (а менавіта [[Сыманас Даўкантас]]) прыдумала новае слова — «[[Герб Летувы|Віціс]]», якім з 1884 году пачала называць герб Вялікага Княства Літоўскага<ref>[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref>. Такім парадкам, прысваеньне літоўскага гербу мусіла падмацаваць прэтэнзіі маладой Летувіскай Рэспублікі на гістарычную пераемнасьць зь Вялікім Княствам Літоўскім. Аднак у 1920—1930-я гады шмат якія дзяржаўныя дзеячы Летувы паказвалі на неадпаведнасьць гэтага гербу менавіта летувіскай гістарычнай традыцыі. У 1935 годзе прэм’ер-міністар Летувіскай Рэспублікі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Тубаліс||lt|Juozas Tūbelis}} афіцыйна прызнаў не-летувіскае паходжаньне Пагоні і паведаміў пра тое, што ідзе праца над стварэньнем новага дзяржаўнага гербу. З усяго відаць, гэтую працу спынілі падзеі 1939—1940 гадоў<ref name="citou155">{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 155.</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = Міхась Скобла.| прозьвішча = Скобла| імя = М.| аўтарlink = Міхась Скобла| суаўтары = | дата публікацыі = 31 студзеня 2008| url = https://www.svaboda.org/a/872644.html| копія = https://web.archive.org/web/20200430215732/https://www.svaboda.org/a/872644.html| дата копіі = 30 красавіка 2020| загаловак = Анатоль Цітоў: «Гербу „Пагоня“ — 730 гадоў»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 373.</ref>.

[[Файл:Horadnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Горадня, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1927).jpg|значак|Сябры гуртка [[Таварыства беларускай школы]] ў Горадні, 1927 г.]]
[[Файл:Mir, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Мір, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1930).jpg|значак|Сябры гуртка ТБШ у [[Мір (Гарадзенская вобласьць)|Міры]], 1930 г.]]
[[Файл:Vilnia, Bieł-čyrvona-bieły ściah-Pahonia. Вільня, Бел-чырвона-белы сьцяг-Пагоня (1931).jpg|значак|Хор [[Беларускі студэнцкі саюз|Беларускага студэнцкага саюзу]] пры [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] на чале з [[Рыгор Шырма|Рыгорам Шырмам]] і з удзелам [[Міхась Забэйда-Суміцкі|Міхася Забэйды-Суміцкага]], 1931 г.]]
У міжваенны час Пагоня ўжывалася ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] на гербах Віленскага, Палескага, Падляскага і Наваградзкага ваяводзтваў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]. Адначасна гэты герб разам зь бел-чырвона-белым сьцягам актыўна выкарыстоўваўся беларускім нацыянальна-вызвольных рухам: як палітычнымі партыямі, так і непалітычнымі арганізацыямі ([[Таварыства беларускай школы]]). Беларуская нацыянальная сымболіка ўжывалася ва ўсіх беларускіх школах і гімназіях, на мітынгах працоўных, беларускім студэнцтвам<ref name="ehb393">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 393.</ref>. Тым часам у [[БССР]] герб Пагоня трапіў пад негалосную забарону, хоць яшчэ ў 1933 годзе азначаўся ў афіцыйным друку разам з вытворным бел-чырвона-белым сьцягам менавіта як ''дзяржаўныя'' герб і сьцяг Беларускай Народнай Рэспублікі (хоць і ў [[«Нацдэмаўшчына»|«антынацдэмаўскім»]] кантэксьце)<ref>Вольскі В. Аб рэцыдывах нацыянал-дэмакратызму ў творчасьці мастака Мініна // Мастацтва і рэвалюцыя. № 1—2, 1933. С. 6.</ref>.

У [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] герб Пагоня разам зь іншымі нацыянальнымі сымбалямі вярнуў да ўжытку калябарацыйны беларускі ўрад ([[Беларуская Цэнтральная Рада]]). Але, як сьведчыць распараджэньне Райхсміністра па акупаваных усходніх тэрыторыях ад 14 чэрвеня 1944 году<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 156.</ref>, гэтае выкарыстаньне было ''неафіцыйным'' да апошніх дзён нямецкае акупацыі. Шырока вядомае распараджэньне, нібы падпісанае гаўляйтэрам Беларусі [[Вільгельм Кубэ|Вільгельмам Кубэ]] і надрукаванае 27 чэрвеня 1942 году ў газэце «[[Раніца (Бэрлін)|Раніца]]», аб дазволе карыстацца гербам Пагоняй і бел-чырвона-белым сьцягам побач зь нямецкай сымболікай «пры сьвяткаваньнях або для абазначэньня беларускай нацыянальнасьці», выявіўся, паводле вынікаў пазьнейшых дасьледаваньняў, тагачаснай дэзынфармацыяй, вінаватых у якой улады [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] так і не знайшлі<ref name="citou155"/>.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1948).jpg|значак|Беларуская паштоўка да [[Дзень Волі|Дня Незалежнасьці (Дня Волі)]], 1948 г.]]

Па вайне ў [[СССР]] працягвала дзеяць фактычная забарона на беларускую нацыянальную сымболіку. 25 сакавіка 1946 году дзеля цырымоніі прыняцьця прысягі сяброў [[Саюз беларускіх патрыётаў|Саюзу беларускіх патрыётаў]] на вернасьць [[Беларусь|Беларусі]] дзяячка нацыянальна-вызвольнага руху [[Алеся Фурс]] намалявала Пагоню, за што савецкія ўлады выраклі яе да 25 гадоў [[ГУЛАГ|савецкіх канцэнтрацыйных лягераў]]. У 1960—1970-я гады гістарычную нацыянальную сымболіку выкарыстоўвалі інтэлектуалы-гуманітары [[Акадэмічны асяродак|Акадэмічнага асяродку]], разгромленага [[КГБ]] у 1974—1975 гадох, і мастакі-дысыдэнты з творчага кола [[На Паддашку]], якія ў 1980 годзе падрыхтавалі і пашырылі паштоўкі і плякат з выявамі Пагоні (адну з гэтых паштовак аўтарства [[Яўген Кулік|Яўгена Куліка]] перавыдалі за мяжой, што стала маніфэстацыяй сьвету беларускага нацыянальна-вызвольнага руху{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}). Тым часам беларускую нацыянальную сымболіку, у тым ліку і Пагоню, актыўна выкарыстоўвала [[беларуская дыяспара]] па-за межамі СССР.

[[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб Пагоня й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]]

З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР выкарыстаньне нацыянальнай гістарычнай сымболікі ў Беларусі пачало набываць масавы характар{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Гэтаму спрыялі моладзевыя нефармальныя гістарычна-культурныя аб’яднаньні і клюбы («[[Талака (Менск)|Талака]]», «Паходня», «Узгор’е» і іншых), [[Беларускі Народны Фронт Адраджэньне|Беларускі Народны Фронт]] і іншыя партыі дэмакратычнага кірунку. А напярэдадні распаду СССР герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі нацыянальнага адраджэньня Беларусі{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}. Тым часам савецкія ўлады працягвалі перасьлед беларусаў (асабліва ў правінцыі) за выкарыстаньне нацыянальных гербу і сьцяга{{Зноска|Lalkoŭ|2002|Лялькоў|98—112}}.

[[Файл:Belarusian Passport (cover).jpg|міні|[[Пашпарт грамадзяніна Рэспублікі Беларусь|Пашпарт грамадзяніна Беларусі]] ўзору 1993—1996 гг.]]

Вяртаньне ў масавую сьвядомасьць жыхароў Беларусі гербу Пагоні і бел-чырвона-белага сьцяга як нацыянальных сымбаляў беларусаў адбылося ў 1990 годзе разам з прыняцьцем [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|Дэклярацыі аб дзяржаўным сувэрэнітэце]]. Тады ж Міністэрства сувязі выдала мільённым накладам паштовы канвэрт з выявай Пагоні на фоне бел-чырвона-белага сьцяга, а кіраўнік [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] ўрачыста асьвяціў беларускі нацыянальны сьцяг у [[Полацак|Полацку]]<ref name="Kupava">{{артыкул|аўтар = Скобла М.|загаловак = Мікола Купава: «Бел-чырвона-белы сцяг непадсудны, гэта прызнаны народам нацыянальны сімвал»|арыгінал = |спасылка = https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210223194338/https://www.nv-online.info/2021/02/02/mikola-kupava-bel-chyrvona-bely-scjag-nepadsudny-gjeta-pryznany-narodam-nacyjanalny-simval.html|аўтар выданьня = |выданьне = [[Народная Воля]]|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2 лютага 2021|выпуск = |том = |нумар = 8|старонкі = 2|isbn = }}</ref>. У 1991 годзе пад беларускай нацыянальнай сымболікай прайшлі красавіцкія і травенскія [[страйк]]і працоўных Беларусі, якія адыгралі важную ролю ў крушэньні [[таталітарызм]]у ў краіне<ref name="ehb393"/>. А 19 верасьня 1991 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]] прыняў законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь». Дзяржаўным гербам Беларусі стаў старажытны беларускі герб Пагоня, Дзяржаўным сьцягам Беларусі — бел-чырвона-белы сьцяг<ref name="ehb393"/>. У заканадаўчым актах аб Дзяржаўнай сымболіцы Беларусі зазначалася, што герб Пагоня ''адлюстроўвае гістарычны шлях беларускага народа, шматвекавое існаваньне і разьвіцьцё яго дзяржаўнасьці''{{Зноска|Шаланда|2019|Шаланда А.|6}}. Распрацоўкай эталёнаў дзяржаўнай сымболікі займалася адмысловая Камісія пры Прэзыдыюме Вярхоўнага Савету, у якую ўвайшло больш за 20 чалавек: вядомыя гісторыкі, мастакі, дызайнэры, мастацтвазнаўцы (кіраўнік — дэпутат [[Алег Трусаў]])<ref name="50 faktau"/>. Неўзабаве герб Пагоню ўпершыню ўзьнялі як сымбаль незалежнай Беларусі над усімі прадстаўніцтвамі краіны за мяжой, а ў 1994 годзе каманда Беларусі ўпершыню выступіла пад нацыянальнымі сымбалямі на [[Зімовыя Алімпійскія гульні 1994 году|Алімпійскіх гульнях]]{{Зноска|Рудак|22—29 жніўня 2020|Рудак А.}}. 20 ліпеня 1994 году пад Пагоняй і бел-чырвона-белым сьцягам адбылася інаўгурацыя першага прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]].

У лютым 1995 году Лукашэнка заявіў пра намер правесьці рэфэрэндум, што стала сьведчаньнем аднаўленьня [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] з мэтай атрымаць падтрымку і грошы [[Расея|Расеі]]<ref name="NN-2020">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 22 лістапада 2020| url = https://nn.by/?c=ar&i=262559| копія = https://web.archive.org/web/20201121225512/https://nashaniva.by/?c=ar&i=262559| дата копіі = 21 лістапада 2020| загаловак = Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ| фармат = | назва праекту = Гісторыя| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Зьмяненьне нацыянальнай гістарычнай сымболікі Беларусі разьлічвалася як мэтанакіраваны ўдар па галоўных палітычных апанэнтах ([[Апазыцыя БНФ]]) і мусіла ўмацаваць яго асабістую ўладу<ref name="Marcinovic">{{Спасылка | аўтар = Мартинович Д.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14.05.2020| url = https://news.tut.by/culture/684354.html| копія = https://web.archive.org/web/20200622200046/https://news.tut.by/culture/684354.html| дата копіі = 22 чэрвеня 2020| загаловак = Без исторической символики, но с русским языком. Как 25 лет назад в Беларуси прошел референдум| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. На думку гісторыка [[Алег Трусаў|Алега Трусава]], дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня, ініцыятыва рэфэрэндуму негалосна ішла ад саміх уладаў Расеі<ref name="Naviny.by">{{Спасылка | аўтар = Гуштын А.| прозьвішча = Гуштын| імя = Адар’я| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 14.05.2015| url = https://naviny.online/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882| копія = https://web.archive.org/web/20210304195235/https://naviny.online/rubrics/society/2015/05/14/ic_articles_116_188882| дата копіі = 4 сакавіка 2021| загаловак = Рэферэндум-1995. Антыгероі беларускай мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Naviny.by]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>, якія імкнуліся рэанімаваць [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]]<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.</ref>. Таксама выказвалася меркаваньне, што правядзеньне рэфэрэндуму абумовіла жаданьне Лукашэнкі набыць папулярнасьць у Расеі з наступнай мэтай стаць прэзыдэнтам Расеі<ref>Олегов А. Лукашенко метит в президенты России // Огонёк. № 43, 27 октября 1996. С. 9.</ref>. Паводле дэпутата Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня [[Сяргей Навумчык|Сяргея Навумчыка]], падобны плян агучваў кіраўнік адміністрацыі Лукашэнкі [[Леанід Сініцын]], [[Расейцы|расеец]] паводле нацыянальнасьці і прыхільнік далучэньня Беларусі да Расеі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 24.</ref>, які меў імаверныя зьвязкі з расейскімі спэцслужбамі<ref name="Navumcyk_18.04.2014">{{Спасылка | аўтар = Навумчык С.| прозьвішча = Навумчык| імя = Сяргей| аўтарlink = Сяргей Навумчык| суаўтары = | дата публікацыі = 18 красавіка 2014| url = https://www.svaboda.org/a/25354832.html| копія = https://web.archive.org/web/20201127203055/https://www.svaboda.org/a/25354832.html| дата копіі = 27 лістапада 2020| загаловак = «Маўр» Лукашэнкі, або той, хто зьмяніў герб і сьцяг| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref> і быў фігурантам дакладу дэпутата [[Сяргей Антончык|Сяргея Антончыка]] пра карупцыю ў атачэньні Лукашэнкі<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 127.</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = Соўсь Г.| прозьвішча = Соўсь| імя = Г.| аўтарlink = Ганна Соўсь| суаўтары = | дата публікацыі = 12 кастрычніка 2019| url = https://www.svaboda.org/a/30211729.html| копія = https://web.archive.org/web/20210127201433/https://www.svaboda.org/a/30211729.html| дата копіі = 27 студзеня 2021| загаловак = Антончык пра антыкарупцыйны даклад Лукашэнкі, фатальную памылку Ганчара і «звышцынізм» апазыцыі| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Ён жа, паводле неаднаразовых уласных прызнаньняў<ref name="Marcinovic"/><ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 65.</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = Толкачева Е.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 12.05.2019| url = https://news.tut.by/economics/637111.html| копія = https://web.archive.org/web/20200412135326/https://news.tut.by/economics/637111.html| дата копіі = 12 красавіка 2020| загаловак = «Сел и нарисовал». Как в 1995 году БЧБ-флаг сменили на красно-зеленый, а «Пагоню» — на герб БССР| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[TUT.BY]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>, стварыў прапанаваныя на рэфэрэндум сымбалі, за аснову якіх узяў [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяг]] і [[герб Беларускай ССР|герб]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Як Сініцын апавядаў беларускаму дэпутату [[Валянцін Голубеў|Валянціну Голубеву]]<ref name="Navumcyk_18.04.2014"/>:
{{Цытата|Справа ж не ў [[Геральдыка|геральдыцы]]. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.}}

Паводле сьведчаньня Сініцына, праца над новай сымболікай вялася з 21 сакавіка, прытым дэпутаты атрымалі эскізы сьцяга і гербу ўжо 23 сакавіка. Як мяркуе Сяргей Навумчык, хуткае (за два дні) стварэньне прапанаванай Лукашэнкам сымболікі сьведчыла пра тое, што галоўнай мэтай рэфэрэндуму было ня столькі ўвядзеньне нейкай канкрэтнай сымболікі (якая разглядалася як часовая — да ліквідацыі незалежнасьці Беларусі), колькі зьнішчэньне дзяржаўнага статусу бел-чырвона-белага сьцяга і Пагоні<ref>{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 66.</ref>.

Праведзены 14 траўня 1995 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]] супярэчыў [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі]] і заканадаўству Беларусі, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня<ref name="Navumcyk">{{Спасылка | аўтар = Навумчык С.| прозьвішча = Навумчык| імя = С.| аўтарlink = Сяргей Навумчык| суаўтары = | дата публікацыі = 12 траўня 2019| url = https://www.svaboda.org/a/27734568.html| копія = https://web.archive.org/web/20210126205154/https://www.svaboda.org/a/27734568.html| дата копіі = 26 студзеня 2021| загаловак = Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Перад ім ��дбылося [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|зьбіцьцё дэпутатаў у будынку парлямэнту]], якое выявілася сілавой дэманстрацыяй усталяваньня [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму ў Беларусі]].

7 чэрвеня 1995 году Лукашэнка выдаў указы № 213 «Аб зацьверджаньні эталёну Дзяржаўнага гербу Рэспублікі Беларусь і Палажэньня аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 7 чэрвеня 1995| url = http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num2/1d2088.html| копія = https://web.archive.org/web/20210117194500/http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num2/1d2088.html| дата копіі = 17 студзеня 2021| загаловак = Об утверждении эталона Государственного герба Республики Беларусь и Положения о Государственном гербе Республики Беларусь| фармат = | назва праекту = Право. Законодательство Республики Беларусь| выдавец = Валер Леванеўскі| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> і № 214 «Аб зацьверджаньні Палажэньня аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 7 чэрвеня 1995| url = https://geraldika.ru/s/9223| копія = https://web.archive.org/web/20200804165356/https://geraldika.ru/s/9223| дата копіі = 4 жніўня 2020| загаловак = Об утверждении Положения о Государственном флаге Республики Беларусь| фармат = | назва праекту = Геральдика.Ру| выдавец = | дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> дзеля фармальнага замацаваньня сымболікі рэжыму на заканадаўчым узроўні. Тым часам герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам трапіў пад негалосную забарону{{Зноска|Łatyšonak|2009|Латышонак|303—306}}. Нягледзячы на яе, у Беларусі гэтым гербам як нацыянальным працягвалі карыстацца апазыцыйныя да рэжыму Лукашэнкі беларускія арганізацыі. Апроч таго, герб Пагоня актыўна выкарыстоўваўся ў спартовых і культурных імпрэзах па-за межамі краіны<ref>{{Спасылка | аўтар = Зьміцер Панкавец.| прозьвішча = Панкавец| імя = Зьміцер| аўтарlink = Зьміцер Панкавец| суаўтары = | дата публікацыі = 8 верасьня 2008| url = https://nn.by/index.php?c=ar&i=19755| копія = https://web.archive.org/web/20201128084414/https://nn.by/index.php?c=ar&i=19755| дата копіі = 28 лістапада 2020| загаловак = «Тры чарапахі» замест «Кацюшы»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = Марина Рахлей.| прозьвішча = Рахлей| імя = Марина| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 27.08.2007| url = http://naviny.by/rubrics/culture/2007/08/27/ic_articles_117_152457/| копія = https://web.archive.org/web/20210225075249/https://naviny.online/rubrics/culture/2007/08/27/ic_articles_117_152457| дата копіі = 25 лютага 2021| загаловак = Слушать хорошую музыку стоит вместе!| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://naviny.by Белорусские новости]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>, а таксама беларускімі эмігранцкімі арганізацыямі.

У 2007 годзе герб Пагоню ўлучылі ў [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|дзяржаўны сьпіс нематэрыяльных гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі]], а ў 2009 годзе Пагоня стала афіцыйным гербам [[Віцебская вобласьць|Віцебскай вобласьці]].

[[Файл:Flag of Belarus (1918, 1991–1995) with historic coat of arms.png|значак|Бел-чырвона-белы сьцяг з гербам Пагоняй, які выкарыстоўваўся ў час [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|пратэстаў 2020—2022 гадоў]]]]

У 2020 годзе герб Пагоня разам зь бел-чырвона-белым сьцягам сталі сымбалямі [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|пратэстаў супраць фальсыфікацыяў выбараў, гвалту і беззаконьня ў Беларусі]]<ref>{{артыкул|аўтар = [[Андрэй Катлярчук|Kotljarchuk A.]]|загаловак = The Flag Revolution. Understanding the political symbols of Belarus|арыгінал = |спасылка = http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/|архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20201225192118/http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/|аўтар выданьня = |выданьне = Baltic Worlds|тып = |месца = |выдавецтва = |год = 2020|выпуск = |том = |нумар = 4|старонкі = |isbn = }}</ref>. У гэты ж час адзначаюцца шматлікія выпадкі рэпрэсіяў (арыштаў і штрафаў) з боку рэжыму Лукашэнкі да грамадзянаў Беларусі за выкарыстаньне гербу Пагоні<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 18 лютага 2021| url = https://nn.by/?c=ar&i=268598| копія = https://web.archive.org/web/20210619051328/https://nn.by/?c=ar&i=268598| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = Праваабаронцу арыштавалі на 12 сутак. Барэльеф з «Пагоняй» на яго доме, які вісеў там 8 год, сёння палічылі пікетам| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 26 сакавіка 2021| url = https://www.svaboda.org/a/31171051.html| копія = https://web.archive.org/web/20210619051310/https://www.svaboda.org/a/31171051.html| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = Жанчыну арыштавалі, бо на машыне, якая яе падвозіла, была налепка «Пагоні»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 29 сакавіка 2021| url = https://nn.by/?c=ar&i=270564| копія = https://web.archive.org/web/20210619051458/https://nn.by/?c=ar&i=270564| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = У аграгарадку Малеч за «Пагоню» на балконе затрымалі кіроўцу саўгаса| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 30 сакавіка 2021| url = https://nn.by/?c=ar&i=270642| копія = https://web.archive.org/web/20210619051358/https://nn.by/?c=ar&i=270642| дата копіі = 19 чэрвеня 2021| загаловак = Жыхар Бабруйска, якому далі 15 сутак за налепку з «Пагоняй» на аўто, чацвёрты дзень трымае галадоўку| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Наша Ніва]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 17 красавіка 2021| url = https://www.svaboda.org/a/31208796.html| копія = https://web.archive.org/web/20210421191758/https://www.svaboda.org/a/31208796.html| дата копіі = 21 красавіка 2021| загаловак = Жыхара Шчомысьліцы затрымалі за флюгер з «Пагоняй»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 23 сакавіка 2021| url = https://www.svaboda.org/a/31165174.html| копія = https://web.archive.org/web/20210614180847/https://www.svaboda.org/a/31165174.html| дата копіі = 14 чэрвеня 2021| загаловак = Шматдзетную маці аштрафавалі на 2900 рублёў за Пагоню на акне| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Радыё Свабода]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref><ref>{{Спасылка | аўтар = Тацяна Смоткіна.| прозьвішча = Смоткіна| імя = Тацяна| аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 1 красавіка 2021| url = https://www.racyja.com/hramadstva/glybachanina-alyaksandra-shelepenya-asht/| копія = https://web.archive.org/web/20210614182355/https://www.racyja.com/hramadstva/glybachanina-alyaksandra-shelepenya-asht/| дата копіі = 14 чэрвеня 2021| загаловак = Глыбачаніна Аляксандра Шэлепня аштрафавалі за герб „Пагоня” на балконе| фармат = | назва праекту = Грамадства| выдавец = [[Беларускае Радыё Рацыя]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2021 | мова = | камэнтар = }}</ref>.

8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]] выдаліла артыкул пра герб Пагоню (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]<ref>{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}</ref>.

[[Файл:Полк Каліноўскага. Сьцяг.png|значак|Сьцяг [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]]]]

За часамі [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (з 2022)|адкрытага расейскага ўварваньня ва Ўкраіну]] герб Пагоня і бел-чырвона-белы сьцяг сталі сымбалямі [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|беларускага палку імя Кастуся Каліноўскага]]. Увогуле, беларускія добраахвотнікі ([[Пагоня (аддзел)|аддзел «Пагоня»]] і [[тактычная група «Беларусь»]]) баранілі Ўкраіну пад нацыянальнай беларускай сымболікай ад [[Расейска-ўкраінская вайна|пачатку расейскай гібрыднай агрэсіі ў 2014 годзе]].

== Сучаснае афіцыйнае выкарыстаньне ==
Пагоня зьмяшчаецца на эмблемах некалькіх беларускіх грамадзкіх аб’яднаньняў:
* [[Партыя БНФ]];
* [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ]];
* [[Згуртаваньне Беларусаў Сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне Беларусаў Сьвету «Бацькаўшчына»]];
* [[Беларускі Хельсынскі камітэт]].

[[Файл:COA Pahonia in Fürstenzug.jpg|міні|Выява Пагоні часоў ВКЛ на пано «[[Шэсьце князёў]]» у [[Дрэздэн]]е]]
Пагоню маюць у сваім складзе сучасныя гербы наступных населеных пунктаў:
* [[Файл:POL Białystok COA.svg|20пкс]] [[Беласток]]
* [[Файл:POL Brańsk COA.svg|20пкс]] [[Бранск (Польшча)|Бранск]]
* [[Файл:Coat of Arms of Velizh.png|20пкс]] [[Вяліж]]
* [[Файл:Coat of Arms of Vierchniadzvinsk, Belarus.svg|20пкс]] [[Дрыса]]
* [[Файл:Coat of arms of Iziaslav.png|20пкс]] [[Заслаў (Украіна)|Заслаў]]
* [[Файл:Coat of Arms of Lepiel, Belarus.svg|20пкс]] [[Лепель]]
* [[Файл:BIA Lipniszki COA.png|20пкс]] [[Ліпнішкі]]
* [[Файл:Coat of Arms of Mahiloŭ.svg|20пкс]] [[Магілёў]]
* [[Файл:Coat of Arms of Nevel (Pskov oblast).png|20пкс]] [[Невель]]
* [[Файл:Puławy herb.svg|20пкс]] [[Пулавы]]
* [[Файл:Coat of Arms of Rečyca, Belarus.svg|20пкс]] [[Рэчыца]]
* [[Файл:Coat of Arms of Sebezh.png|20пкс]] [[Себеж]]
* [[Файл:Herb Siedlce.svg|20пкс]] [[Седльцы]]

Наступныя адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі маюць Пагоню ў складзе сваіх сучасных гербаў:
* [[Файл:Bialski_pow.png|20пкс]] [[Бельскі павет (Люблінскае ваяводзтва)|Бельскі павет]]
* [[Файл:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20пкс]] [[Віцебская вобласьць]]
* [[Файл:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20пкс]] [[Гомельская вобласьць]]
* [[Файл:POL województwo podlaskie COA.svg|20пкс]] [[Падляскае ваяводзтва]]
* [[Файл:Coat of Arms of Zhytomyr Oblast.svg|20пкс]] [[Жытомірская вобласьць]]
* [[Файл:POL powiat siemiatycki COA.svg|20пкс]] [[Сямяціцкі павет]]

Таксама вэрсія Пагоні ёсьць [[Герб Летувы|гербам Летувы]].

Апроч гэтага, стылізаваная выява Пагоні як гербу [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] зьмяшчаецца на найбольшым у сьвеце парцалянавым [[пано]] «[[Шэсьце князёў]]» у [[Дрэздэн]]е.

== Галерэя ==

=== XIV—XV стагодзьдзі ===
<gallery caption="Пагоня ў XIV—XV стагодзьдзях" class="center" widths="150" heights="150">
Kobrynski, Pahonia. Кобрынскі, Пагоня (1387).jpg|Пячатка князёў Кобрынскіх, 1387 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1841).jpg|Пячаткі Вітаўта Вялікага
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1416).jpg|Герб Вітаўта, 1416 г. 
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (1416).jpg|Герб Ягайлы, 1416 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1443).jpg|Пахаваньне Вітаўта Вялікага, 1443 г.
Žygimont Karybutavič, Pahonia. Жыгімонт Карыбутавіч, Пагоня.jpg|Уваход Жыгімонта Карыбутавіча ў Прагу, {{nowrap|1443 г.}}
Pahonia. Пагоня (1460-64).jpg|Chronik des Konstanzer Konzils, 1460—1464 гг.
Lithuanian Vytis (Waykimas) from the Bavarian State Library (1475).jpg|Wappen besonders von deutschen Geshlchtern, {{nowrap|1475 г.}}
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1475).jpg|Wernigeroder Wappenbuch, 1475 г.
Pahonia. Пагоня (1480) (2).jpg|Das Wappenbuch Conrads von Grünenberg, 1480 г.
Pahonia. Пагоня (1480).jpg|Das Wappenbuch Conrads von Grünenberg, 1480 г.
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1483) (3).jpg|Герб Вітаўта, 1483 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (1483).jpg|Герб Вітаўта, 1483 г.
Bona Sforza, Pahonia. Бона Сфорца, Пагоня (1492) (2).jpg|З вокладкі малітоўніка [[Бона Сфорца|Боны Сфорцы]], 1492 г.
Bona Sforza, Pahonia. Бона Сфорца, Пагоня (1492).jpg |З вокладкі малітоўніка Боны Сфорцы, 1492 г.
Pahonia. Пагоня (1401-1500).jpg|Armorial général, XV ст.
</gallery>

=== XVI стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XVI стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1530).jpg|Sammelband mehrerer Wappenbücher, 1530 г.
Pahonia. Пагоня (1530) (3).jpg|Sammelband mehrerer Wappenbücher, 1530 г.
Pahonia. Пагоня (1531).jpg|З Лаўрэнцьеўскага сьпісу Літоўскага Статуту, 1531 г.
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (1552).jpg|Герб вялікага князя Жыгімонта Аўгуста. Пруская хроніка, 1552 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1555) (2).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (1).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (3).jpg|З габэлену, 1555 г.
Pahonia. Пагоня (1555) (4).jpg|З габэлену, 1555 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1555).jpg|1555 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1555).jpg|Герб Віленскай зямлі, {{nowrap|1555 г.}}
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1555).jpg|Герб Троцкай зямлі, 1555 г.
Jan z knižataŭ litoŭskich, Pahonia. Ян з княжатаў літоўскіх, Пагоня (1555).jpg|Герб [[Ян з княжатаў літоўскіх|Яна з княжатаў літоўскіх]], 1555 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pavał Halšanski, Pahonia. Павал Гальшанскі, Пагоня (1555).jpg|Герб [[Павал Гальшанскі|Паўла Гальшанскага]], 1555 г.
Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня (1571).jpg|Герб Жыгімонта Аўгуста, 1571 г.
Pahonia. Пагоня (1572).jpg|1572 г.
Pahonia. Пагоня (1574).jpg|Goniec cnothy, 1574 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1579).jpg|1579 г.
Stefan Batory, Pahonia. Стэфан Баторы, Пагоня (1583).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]], 1583 г.
Pahonia. Пагоня (1586).jpg|Großes Wappenbuch, 1586 г.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1586).jpg|Герб Полацкага ваяводзтва, 1586 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1586).jpg|Герб Падляскага ваяводзтва, 1586 г.
Volyn, Pahonia. Волинь, Пагоня (1586).jpg|Герб Валынскага ваяводзтва, 1586 г.
Pahonia. Пагоня (1593).jpg|З казаньня на пахаваньні [[Ян Сямён Алелькавіч|Яна Сямёна Алелькавіча]], 1593 г.
Pahonia. Пагоня (1600).jpg|1600 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (XVI) (3).jpg|Зь нямецкага рукапіснага гербоўніка
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (XVI).jpg|Троцкая харугва
Pahonia. Пагоня (XVI).jpg|З Прускай хронікі
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (XVI).jpg|Герб Віцебскага ваяводзтва
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (XVI).jpg|Пячатка Віленскага ўнівэрсытэту
Vitaŭt Vialiki, Pahonia. Вітаўт Вялікі, Пагоня (XVI).jpg|Герб Вітаўта Вялікага
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (XVI).jpg|Герб Ягайлы 
Žygimont Stary. Жыгімонт Стары (XVI).jpg|Жыгімонт Стары
</gallery>

=== XVII стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XVII стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1604).jpg|Le blason des armoiries, {{nowrap|1604 г.}}
Mahiloŭ, Pahonia. Магілёў, Пагоня (1661, 1780-89).jpg|Герб Магілёва, 1661 г.
Pahonia. Пагоня (1672).jpg|Герб ВКЛ з Маскоўскага Тытулярніка, 1672 г.
Pahonia. Пагоня (1672) (5).jpg|Герб ВКЛ з Маскоўскага Тытулярніка, 1672 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672).jpg|Герб Амсьціслаўскага княства, 1672 г.
Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1672) (2).jpg|Герб Амсьціслаўскага княства, 1672 г. 
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672).jpg|Герб Віцебскага княства, 1672 г.
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1672) .jpg|Герб Віцебскага княства, 1672 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672).jpg|Герб Полацкага княства, 1672 г.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1672) (2).jpg|Герб Полацкага княства, 1672 г.
Alaksandra Tyškievič (Čartaryjskaja), Pahonia. Аляксандра Тышкевіч (Чартарыйская), Пагоня (1670-79).jpg|Фрагмэнт партрэта Аляксандры Тышкевіч з князёў Чартарыйскіх, {{nowrap|1670-я гг.}}
Jan Sabieski, Pahonia. Ян Сабескі, Пагоня (1677).jpg|З дакумэнта Яна Сабескага, 1677 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (XVII).jpg|Гарадзенская харугва
Raman Sanguška, Pahonia. Раман Сангушка, Пагоня (XVII) (2).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Раман Сангушка|Рамана Сангушкі]]
Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (XVII).jpg|Фрагмэнт партрэта Ягайлы
Fiodar Karyjatavič, Pahonia. Фёдар Карыятавіч, Пагоня (1799).jpg|Фёдар Карыятавіч у вобразе вершніка
</gallery>

=== XVIII стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XVIII стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Aŭgust Mocny, Pahonia. Аўгуст Моцны, Пагоня (1702).jpg|Харугва [[Аўгуст Моцны|Аўгуста Моцнага]], 1702 г.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1707).jpg|Герб [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], 1707 г.
Pahonia. Пагоня (1715).jpg|1715 г.
Pahonia. Пагоня (1718).jpg|Штандар пяхоты ВКЛ, {{nowrap|1718 г.}}
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Słonim, Pahonia. Слонім, Пагоня (1747).jpg|[[Слонімскі павет|Слонімская]] харугва, 1747 г.
Michał Servacy Višniaviecki, Pahonia. Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, Пагоня (1750).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Сэрвацыя Вішнявецкага]], 1750 г.
Pahonia. Пагоня (1760).jpg|Kuryer Litewski, 1760 г.
Vasil Tyškievič, Laliva-Pahonia. Васіль Тышкевіч, Ляліва-Пагоня (1794).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Васіль Тышкевіч|Васіля Тышкевіча]], 1760 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1764).jpg|Газэта Віленская, 1764 г.
Sanguška, Pahonia. Сангушка, Пагоня (1780).jpg|З сэрвізу князёў [[Сангушкі|Сангушак]], 1780 г.
Pahonia. Пагоня (1780-89) (2).jpg|Расейская выява з [[Васьміканцовы крыж|укосным крыжам]], 1780-я гг.
Čartaryjski, Pahonia. Чартарыйскі, Пагоня (1785).jpg|З дакумэнта князёў [[Чартарыйскія|Чартарыйскіх]], 1785 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (F. Reilly, 1793).jpg|Дзяржаўны герб, 1793 г.
Lipniški, Pahonia. Ліпнішкі, Пагоня (1792).jpg|[[Герб Ліпнішак]], 1792 г.
Ašmiany, Pahonia. Ашмяны, Пагоня (1796).jpg|Пячатка [[Ашмянскі павет|Ашмянскага павету]], 1796 г.
Słonim, Pahonia. Слонім, Пагоня (XVIII).jpg|Знак Слонімскай паштовай станцыі
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Raman Sanguška, Pahonia. Раман Сангушка, Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта [[Раман Сангушка|Рамана Сангушкі]] (з рознаканцовым крыжам на трачы)
Vasil Tyškievič, Laliva-Pahonia. Васіль Тышкевіч, Ляліва-Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта Васіля Тышкевіча
Vasil Tyškievič, Pahonia. Васіль Тышкевіч, Пагоня (XVIII).jpg|Фрагмэнт партрэта Васіля Тышкевіча
Pahonia - Пагоня, Lithuanian (Belarusian) Coat of Arms.jpg|кан. XVIII ст.
</gallery>

=== XIX стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XIX стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Ašmiany, Pahonia. Ашмяны, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Ашмянаў, 1840-я гг.
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Вільні, 1840-я гг.
Lida, Pahonia. Ліда, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Ліды, 1840-я гг.
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1840).png|Герб Полацку, 1840-я гг.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Rečyca, Pahonia. Рэчыца, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Рэчыцы, 1840-я гг.
Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Слуцку, 1840-я гг.
Śvianciany, Pahonia. Сьвянцяны, Пагоня (1840-49).jpg|Герб Сьвянцянаў, 1840-я гг.
Biełastok, Pahonia. Беласток, Пагоня (1843).jpg|Герб Беластоцкай вобласьці, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1843).jpg|Герб Віцебску, 1843 г.
Vialiž, Pahonia. Вяліж, Пагоня (1843).jpg|Герб Вяліжу, 1843 г.
Horadnia, Pahonia. Горадня, Пагоня (1843).jpg|Герб Гарадзенскай губэрні, 1843 г.
Haradok, Pahonia. Гарадок, Пагоня (1843).jpg|Герб Гарадку, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Drysa, Pahonia. Дрыса, Пагоня (1843).jpg|Герб Дрысы, 1843 г.
Dynaburg, Pahonia. Дынабург, Пагоня (1843).jpg|Герб Дынабургу, 1843 г.
Lucyn, Pahonia. Люцын, Пагоня (1843).jpg|Герб Люцына, 1843 г. 
Mahiloŭ, Pahonia. Магілёў, Пагоня (1843).jpg|Герб Магілёва, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Nieviel, Pahonia. Невель, Пагоня (1843).jpg|Герб Невелю, 1843 г. 
Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1843).jpg|Герб Полацку, 1843 г.
Režyca, Pahonia. Рэжыца, Пагоня (1843).jpg|Герб Рэжыцы, 1843 г.
Siebiež, Pahonia. Себеж, Пагоня (1843).jpg|Герб Себежу, 1843 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Słucak, Pahonia. Слуцак, Пагоня (1843).jpg|Герб Слуцку, 1843 г. 
Suraž, Pahonia. Сураж, Пагоня (1843).jpg|Герб Суражу, 1843 г. 
Čerykaŭ, Pahonia. Чэрыкаў, Пагоня (1843).jpg|Герб Чэрыкава, 1843 г.
Vialejka, Pahonia. Вялейка, Пагоня (1846).jpg|Герб Вялейкі, 1846
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Dzisna, Pahonia. Дзісна, Пагоня (1846).jpg|Герб Дзісны, 1846 г. 
Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1846).jpg|Герб Трокаў, 1846 г. 
Vilenski albom, Pahonia. Віленскі альбом, Пагоня (E. Hauger, 1848).jpg|Вокладка Віленскага альбома, 1850 г. 
Lepiel, Pahonia. Лепель, Пагоня (1850).jpg|Герб Лепеля, 1850 г. 
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Sapieha, Pahonia. Сапега, Пагоня (1858).jpg|Вялікі герб Сапегаў, 1858 г. 
Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1858-60).jpg|Зь Віленскага альбома, {{nowrap|1858 г.}}
Čerykaŭ, Pahonia. Чэрыкаў, Пагоня (1862).jpg|Герб Чэрыкава, 1862 г. 
Stefan Batory, Pahonia. Стэфан Баторы, Пагоня (XIX).jpg|Росьпіс капліцы Стэфана Баторыя
</gallery>

=== XX стагодзьдзе ===
<gallery caption="Пагоня ў XX стагодзьдзі" class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia, BNR. Пагоня, БНР (1918-20).jpg|Вокладка пашпарту грамадзяніна [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918—1920 гг.
Pahonia (25 Hrošaŭ, Orange), Stamp of Belarusian People's Republic.jpg|Марка БНР, 1918 г.
Pahonia. Пагоня (1920).jpg|З часопісу [[Рунь (1920)|Рунь]], 1920 г.
Pahonia. Пагоня (1921).jpg|З кнігі «Родны край», 1921 г.
</gallery>
<gallery class="center" widths="150" heights="150">
Pahonia. Пагоня (1929).jpg|З часопісу [[Шлях моладзі (1929)|Шлях моладзі]], 1929 г.
Studenckaja dumka, Pahonia. Студэнцкая думка, Пагоня (1929).jpg|Вокладка «[[Студэнцкая думка (Вільня)|Студэнцкай думкі]]», 1929 г.
Pahonia. Пагоня (1930-39).jpg|Праект дзяржаўнага гербу, створаны беларусамі [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]], 1930-я гг.
Pahonia. Пагоня (1948).jpg|Налепка да [[Дзень Волі|Дня Незалежнасьці]], 1948 г.
</gallery>

== Глядзіце таксама ==
[[Файл:Bar "Pahonia", Vilnia 2022.jpg|значак|Беларускі бар «Pahonia» ў [[Вільня|Вільні]] (''[[Праспэкт Гедзіміна (Вільня)|праспэкт Гедзіміна]], 20'')]]

* [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]
* [[Герб Беларусі]]
* [[Сьцяг Беларусі]]
* [[Жыве Беларусь!]]
* [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне]]
* [[Ліцьвіны]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі|2}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БелЭн|11}}
* {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Алег Латышонак|Латышонак А.]]
| загаловак         = Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі
| арыгінал          = 
| спасылка          = https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20201125114031/https://news.arche.by/by/page/science/historya-navuka/1530
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = Жаўнеры БНР
| тып               = 
| месца             = Беласток — Вільня
| выдавецтва        = 
| год               = 2009
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 
| старонкі          = 303—306
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Łatyšonak
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]]
| загаловак         = Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан
| спасылка          = http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121043828/http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[ARCHE Пачатак]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 2002
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 1 (21)
| старонкі          = 98—112
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Lalkoŭ
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]]
| загаловак         = Сімвал Вялікага княства
| спасылка          = https://vln.by/node/48
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210506211203/https://vln.by/node/48
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Чырвоная Змена]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 28 сакавіка 1995
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 33 (13891)
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Nasievič
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = Рудак А.
| загаловак         = Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі
| спасылка          = https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210121235356/https://budzma.by/news/minu-shchyna-i-suchasnasts-gistarychnay-simvoliki.html
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Культура (газэта)|Культура]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 22—29 жніўня 2020
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 34 (1473)
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Рудак
}}
* [[Алег Трусаў|Трусаў А.]] Лунай, наш сцяг, ляці, Пагоня! // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}}
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}}
* {{Літаратура/Геральдыка Беларусі (2010)}}
* {{Літаратура/Наш сымбаль — Пагоня}}
* {{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]
| загаловак         = Генезіс «Пагоні» — дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага
| арыгінал          = 
| спасылка          = https://kamunikat.org/usie_czasopisy.html?pubid=2178
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20081119044008/http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/bzh/16/16kom_szalanda.htm
| мова              = 
| адказны           = Mironowicz Eugeniusz
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Białoruskie Zeszyty Historyczne|Беларускі Гістарычны Зборнік — Białoruskie Zeszyty Historyczne]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 2001
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 16
| старонкі          = 152—158
| isbn              = 
| issn              = 1232-7468
| ref               = Šałanda
}}
* {{Артыкул
| аўтар          = [[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]]
| загаловак      = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі
| арыгінал       = 
| спасылка       = 
| мова           = 
| адказны        = 
| аўтар выданьня = 
| выданьне       = Герольд Litherland
| тып            = 
| месца          = 
| выдавецтва     = 
| год            = 2019
| выпуск         = 
| том            = 
| нумар          = 21
| старонкі       = 3—10
| isbn           = 
| issn           = 
| ref            = Шаланда
}}
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|5}}
* {{Артыкул
| аўтар             = Юргенсон У.
| загаловак         = Эвалюцыя дзяржаўнага герба Вялікага княства Літоўскага па дадзеных сфрагістыкі і нумізматыкі
| арыгінал          = 
| спасылка          = http://belcoins.com/numinfo.phtml?art=61
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210505180915/http://www.belcoins.com/numinfo.phtml?art=61
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Беларускі гістарычны часопіс]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 2003
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 8
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Юргенсон
}}
* {{Артыкул
| аўтар             = [[Міхась Ткачоў|Ткачев М.]]
| загаловак         = Национальные символы: народ и история
| арыгінал          = 
| спасылка          = https://naviny.online/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915
| архіўная спасылка = https://web.archive.org/web/20210304220343/https://naviny.online/rubrics/society/2009/10/12/ic_articles_116_164915
| мова              = 
| адказны           = 
| аўтар выданьня    = 
| выданьне          = [[Советская Белоруссия]]
| тып               = 
| месца             = 
| выдавецтва        = 
| год               = 11.10.1989, 12.10.1989
| выпуск            = 
| том               = 
| нумар             = 235 (17716), 236 (17717)
| старонкі          = 
| isbn              = 
| issn              = 
| ref               = Ткачоў
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Гісторыка-культурная каштоўнасьць Рэспублікі Беларусь|73БЛ000004}}
* {{Спасылка|аўтар = |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://www.radabnr.org/symbali/| загаловак = Дзяржаўныя сымбалі Беларускай Народнай Рэспублікі| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]]| дата = 19 сакавіка 2021 | мова = | камэнтар = }}
* {{Спасылка | аўтар = Сяргей Мікулевіч | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 3 сакавіка 2012 | url = http://nn.by/?c=ar&i=69322 | загаловак = Сапраўдныя беларускія сімвалы | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]] | дата = 3 сакавіка 2012 | мова = | камэнтар = }}
* {{Спасылка|аўтар = [[Віктар Ляхар|Ляхар В.]] |прозьвішча = |імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = https://euroradio.fm/lyahar-pagonya-i-bel-chyrvona-bely-scyag-simvaly-yakiya-nas-abyadnouvayuc | загаловак = Ляхар: "Пагоня" і бел-чырвона-белы сцяг — сімвалы, якія нас аб’ядноўваюць | фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Эўрапейскае радыё для Беларусі]] | дата = 21 студзеня 2021 | мова = | камэнтар = }}
* {{YouTube|fnK8hZJPFgg|«Пагоня» працягласцю восем вякоў / Загадкі беларускай гісторыі}}
* {{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lyczkowski.net/be/hierby-bielaruskaj-slachty/litary-p-r.html | загаловак = Гербы беларускай шляхты: герб Пагоня і яго карыстальнікі | фармат = | назва праекту = Генэалёгія Лычкоўскіх | выдавец = | дата = 20 сакавіка 2021 | мова = | камэнтар = }}

{{Беларусь у тэмах}}
{{Беларуская Народная Рэспубліка ў тэмах}}
{{Палітычны крызіс у Беларусі}}
{{Абраны артыкул}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Пагоня (герб)| ]]
Шаблёны, якія ўжываюцца на гэтай старонцы:
Вярнуцца да старонкі «Пагоня».
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Пагоня»