Прагляд крыніцы для Дзяржава

Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:
Ваш IP-адрас у дыяпазоне, які быў заблакаваны на ўсіх вікі-праектах Фонда Вікімедыя.
Блакіроўка была зроблена ‪EPIC‬. Названая прычына: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Пачатак блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2024
Канец блакіроўкі: 11:48, 2 ліпеня 2025
Ваш бягучы IP-адрас - 206.189.44.186, а заблакаваны дыяпазон - 206.189.32.0/20. Калі ласка, уключайце ўсе гэтыя падрабязнасці ў свае звароты.
Калі вы лічыце, што былі заблакаваны па памылцы, вы можаце знайсці дадатковую інфармацыю і інструкцыі на старонцы Недапушчальнасць выкарыстання адкрытых проксі-сервераў глабальных правіл.
У адваротным выпадку, каб абмеркаваць блакіроўку, калі ласка, звярніцеся з запытам пра перагляд на МетаВікі або адпраўце электроннае паведамленне ў чаргу VRT stewards па адрасе stewards@wikimedia.org, уключаючы ўсе вышэйпералічаныя дэталі.
Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.
[[Файл:Pyramid of Capitalist System.jpg|міні|upright|справа|Публікацыя Industrial Worker (газэта IWW) 1911 года, якая прапагандуе прамысловыя прафсаюзы і паказвае крытыку капіталізму. Яна заснаваная на ўлётцы «Саюза расейскіх сацыялістаў», якая распаўсюджвалася ў 1900 і 1901 гадах]]
'''Дзяржа́ва, гаспадáрства, пáнства''' — арганізацыя палітычнай улады грамадзтва, што займае пэўную тэрыторыю, мае ўласную [[сыстэма кіраваньня|сыстэму кіраваньня]], а таксама валодае ўнутраным і вонкавым [[сувэрэнітэт]]ам. На цяперашні момант уся сухапутная частка плянэты [[Зямля (плянэта)|Зямля]], за выняткам [[Антарктыда|Антарктыды]], падзеленая паміж прыкладна 200 дзяржавамі. Дзяржава ёсьць палітычнай арганізацыяй з цэнтралізаваным [[урад]]ам, які падтрымлівае [[манаполія|манаполію]] на законнае прымяненьне сілы ў межах пэўнай тэрыторыі. Некаторыя дзяржавы маюць [[фэдэрацыя|фэдэратыўны]] прынцып будовы ці ўдзельнічаюць у [[фэдэральны зьвяз|фэдэральным зьвязе]]. Таксама некаторыя краіны могуць быць суб’ектам вонкавага [[сувэрэнітэт]]у або [[гегемонія|гегемоніі]], калі канчатковы сувэрэнітэт мае іншая дзяржава.

Часьцяком зьвяртаюцца да панятку «[[сувэрэнная дзяржава]]» — тып дзяржавы, які характарызуецца сувэрэнітэтам, увасабляе ў сабе сувэрэнітэт нацыянальнасьцяў і народа. Сувэрэнная дзяржава ёсьць адмысловай палітыка-тэрытарыяльнай арганізацыяй, якая валодае сувэрэнітэтам спэцыяльнага апарата кіраваньня й прымусу й здольная падаваць сваім паводзінам агульнаабавязковы характар.

Тэрмін звычайна выкарыстоўваецца ў [[права]]вым, [[палітыка|палітычным]], а таксама сацыяльным кантэкстах. Адзінага й агульнапрызнанага вызначэньня панятку «дзяржава» не існуе ані ў [[навука|навуцы]], ані ў [[міжнароднае права|міжнародным праве]].

== Вызначэньне дзяржавы ў міжнародным праве ==
На 2005 год не існуе юрыдычнага вызначэньня дзяржавы, прызнанага ўсімі краінамі сьвету. [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў]], хоць і зьяўляецца найбуйнейшай [[міжнародная арганізацыя|міжнароднай арганізацыяй]], ня мае паўнамоцтваў сьцьвярджаць, што штосьці зьяўляецца дзяржавай.

«''Прызнаньне новай дзяржавы або ўрада — акт, які могуць зьдзейсьніць або адмовіцца зьдзейсьніць толькі дзяржавы й урады. Як правіла, яно азначае гатоўнасьць усталяваць [[дыпляматычныя адносіны]]. Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў — не дзяржава й не ўрад, і таму яна не валодае ніякімі паўнамоцтвамі прызнаваць тую або іншую дзяржаву або ўрад.''»<ref>[https://archive.is/20120913170722/www.un.org/russian/question/faq/fs2.htm Якім чынам новая дзяржава або ўрад дамагаюцца прызнаньня з боку Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў? Якім чынам тая або іншая краіна ўступае ў ААН у якасьці дзяржавы-сяброўкі?] Неафіцыйны дакумэнт ААН для інфармацыі.</ref>

Адзін зь нешматлікіх дакумэнтаў, што даюць вызначэньне тэрміну «дзяржава» ў міжнародным праве, гэта [[Канвэнцыя Мантэвідэо]], падпісаная ў 1933 годзе некалькімі амэрыканскімі дзяржавамі. [[СССР]] і [[Беларусь]] яе не падпісвалі.

== Функцыі дзяржавы ==
Першапачаткова любая дзяржава выконвала трыадзіную задачу:
* кіраваць [[гаспадарка]]й і грамадзтвам;
* абараняць уладу клясы эксплюататараў і душыць супраціў эксплюатаваных;
* абараняць уласную тэрыторыю і (калі маецца магчымасьць) рабаваць чужую.

Зь цягам разьвіцьця грамадзкіх адносінаў зьявілася магчымасьць больш цывілізаваных паводзінаў дзяржавы. Прырода дзяржавы й ейнае становішча ў палітычнай сыстэме выклікаюць наяўнасьць шэрагу спэцыфічных функцыяў, якія адрозьніваюць яе ад іншых [[палітычны інстытут|палітычных інстытутаў]]. Функцыямі дзяржавы завуцца асноўныя кірункі ейнай дзейнасьці, зьвязаныя з [[сувэрэнітэт]]ам дзяржаўнай улады. Ад функцыяў адрозьніваюцца мэты й задачы дзяржавы, якія адлюстроўваюць асноўныя кірункі абранай тым або іншым урадам або рэжымам палітычнай стратэгіі, сродкі ейнай рэалізацыі.

Функцыі дзяржавы клясыфікуюцца:
* паводле сфэры грамадзкага жыцьця: на ўнутраныя й вонкавыя,
* паводле працягласьці дзеяньня: на сталыя (якія ажыцьцяўляюцца на ўсіх этапах разьвіцьця дзяржавы) і часовыя (якія адлюстроўваюць вызначаны этап разьвіцьця дзяржавы),
* паводле значэньня: на асноўныя й неасноўныя,
* паводле ўплыву на грамадзтва: на ахавальныя й рэгулятыўныя.

Асноўнай клясыфікацыяй зьяўляецца падзел функцыяў дзяржавы на ўнутраныя й вонкавыя. Да ўнутраных функцыяў дзяржавы ставяцца:
* [[Права]]вая функцыя — забесьпячэньне [[правапарадак|правапарадку]], усталяваньне прававых нормаў, якія рэгулююць грамадзкія адносіны й паводзіны грамадзянаў, ахова правоў і воляў чалавека і грамадзяніна.
* [[Палітыка|Палітычная]] функцыя — забесьпячэньне палітычнай стабільнасьці, выпрацоўка праграмна-стратэгічных мэтаў і задачаў разьвіцьця грамадзтва.
* Арганізацыйная функцыя — парадкаваньне ўсёй уладнай дзейнасьці, ажыцьцяўленьне кантролю за выкананьнем законаў, каардынацыя дзейнасьці ўсіх суб’ектаў палітычнай сыстэмы.
* [[Эканоміка|Эканамічная]] функцыя — арганізацыя, каардынацыя й рэгуляваньне эканамічных працэсаў з дапамогай [[падатак]]овай і [[крэдыт]]най палітыкі, плянаваньня, стварэньня стымулаў эканамічнай актыўнасьці, ажыцьцяўленьня санкцыяў.
* Сацыяльная функцыя — забесьпячэньне салідарных адносінаў у грамадзтве, супрацоўніцтва розных плястоў грамадзтва, рэалізацыі прынцыпу сацыяльнай справядлівасьці, абарона інтэрасаў тых катэгорыяў грамадзян, якія ў сілу аб’ектыўных чыньнікаў ня могуць самастойна забясьпечыць годны ўзровень жыцьця (інваліды, пэнсіянэры, маці, дзеці), падтрымка жыльлёвага будаўніцтва, аховы здароўя, сыстэмы грамадзкага транспарта.
* [[Экалёгія|Экалягічная]] функцыя — гарантаваньне чалавеку здаровага асяродзьдзя пасяленьня, усталяваньне рэжыму прыродакарыстаньня.
* [[Культура|Культурная]] функцыя — стварэньне ўмоваў для задавальненьня культурных запытаў людзей, фармаваньне высокай духоўнасьці, грамадзянскасьці, гарантаваньне адчыненай інфармацыйнай прасторы.
* [[Адукацыя|Адукацыйная]] функцыя — дзейнасьць па забесьпячэньні дэмакратызацыі адукацыі, ейнай бесьперапыннасьці й якаснасьці, падаваньне людзям роўных магчымасьцяў атрыманьня адукацыі.

Да вонкавых функцыяў дзяржавы ставяцца:
* Функцыя забесьпячэньня [[нацыянальная бясьпека|нацыянальнай бясьпекі]] — падтрыманьне дастатковага ўзроўню абараназдольнасьці грамадзтва, абарона тэрытарыяльнай цэласнасьці, [[сувэрэнітэт]]а дзяржавы.
* Функцыя падтрыманьня сусьветнага парадку — удзел у разьвіцьці сыстэмы [[міжнародныя адносіны|міжнародных адносінаў]], дзейнасьць па прадухіленьні войнаў, скарачэньню ўзбраеньняў, удзел у вырашэньнях глябальных праблемаў чалавецтва.
* Функцыя ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва ў эканамічнай, палітычнай, культурнай і іншых сфэрах зь іншымі дзяржавамі.

Таксама праводзіцца падзел паміж дзейнасьцю па выпрацоўцы палітычных рашэньняў і дзейнасьцю па выкананьні гэтых рашэньняў, то бок [[дзяржаўнае кіраваньне|дзяржаўнаму кіраваньню]].

== Дзяржавы сьвету ==
[[Файл:United Nations (Member States and Territories).svg|міні|upright=1.5|справа|Дзяржавы-сяброўкі ААН, а таксама залежныя тэрыторыі, на мапе сьвету]]
На ліпень 2011 году ў сьвеце існавала 194 дзяржавы, прызнаных абсалютнай большасьцю (больш за 2/3) іншых дзяржаваў. Зь іх у [[ААН]] ўваходзіць 193 дзяржавы-сяброўкі.

[[Ватыкан]] як сувэрэнная тэрыторыя [[Сьвяты Пасад|Сьвятога Пасаду]] мае палітычную сыстэму, падобную дзяржаве, але дзяржавай у поўным разуменьні дадзенага тэрміна не зьяўляецца. Ён афіцыйна прызнаны большасьцю дзяржаваў як сувэрэнная тэрыторыя, але не зьяўляецца сяброўкай [[ААН]]. Сталым назіральнікам у ААН зьяўляецца Сьвяты Пасад — унікальны сувэрэнны пэрсона ({{мова-la|Persona Sui Generis|скарочана}}) у [[міжнароднае права|міжнародным праве]]. Дыпляматычныя адносіны дзяржаваў усталёўваюцца не з Ватыканам, а са Сьвятым Пасадам, і ўсе замежныя дыпляматычныя місіі акрэдытаваныя пры Дзяржаўным сакратарыяце Сьвятога Стальцу.

Каля дзясятка дзяржаўных утварэньняў зьяўляюцца фактычна самастойнымі дзяржавамі, але альбо не прызнанымі іншымі дзяржавамі, альбо прызнанымі недастатковай колькасьцю іншых дзяржаваў, і іхны статут з-за гэтага спрэчны. Зь іншага боку, дзьве краіны (а таксама адно квазі-дзяржаўнае ўтварэньне) прызнаныя вельмі шматлікімі дзяржавамі, але фактычна не зьяўляюцца незалежнымі. Іхны статус не ўрэгуляваны. У шматлікіх частках сьвету існуюць і іншыя рэгіёны, насельніцтва якіх змагаецца за прызнаньне іхнай самастойнай дзяржаўнасьці.

Нарэшце, асобнымі асобамі або групамі людзей абвешчаныя таксама [[віртуальныя дзяржавы]], якія ня маюць этнічнай, тэрытарыяльнай і гістарычнай легітымнасьці, а часьцяком — і тэрыторыі. Статус і катэгорыя некаторых тэрыторыяў і ўтварэньняў ня могуць быць адназначна ідэнтыфікаваныя. Таксама [[Эўразьвяз]] і [[Саюзная дзяржава Расеі і Беларусі]] маюць прыкметы дзяржавы й [[канфэдэрацыя|канфэдэрацыі]], аднак у міжнародным праве не разглядаюцца як дзяржава або [[суб'ект міжнароднага права]].

Дзяржавы, якія маюць вельмі малую тэрыторыю або колькасьць насельніцтва, мянуюць [[карлікавая дзяржава|карлікавымі дзяржавамі]]. Моцныя незалежныя дзяржавы, якія валодаюць значнай перавагай над іншымі дзяржавамі, а таксама сталых сябраў [[Савет бясьпекі ААН|Савета Бясьпекі]] ААН называюць [[вялікая дзяржава|вялікімі дзяржавамі]]. Вялікія дзяржавы, якія валодаюць значнай перавагай над іншымі дзяржавамі, мянуюць [[звышдзяржава]]мі. Дзяржавы, якія валодаюць [[ядзерная зброя|ядзернай зброяй]], мянуюць [[ядзерная дзяржава|ядзернымі дзяржавамі]].

У апошнія гады ў міжнароднай палітычнай практыцы ўжываецца тэрмін «недзеяздольныя дзяржавы» ({{мова-en|Failed States|скарочана}}), якім абазначаюцца дзяржавы, улады якіх ня здольныя кантраляваць цэласнасьць тэрыторыі, палітычную, эканамічную, крымінагенную, дэмаграфічную сытуацыю ў краіне. Да іх адносяць, у прыватнасьці, [[Самалі]], [[Зымбабвэ]], [[Чад]], [[Ірак]]. Фактычна, размова ідзе ў такіх выпадках аб адсутнасьці дзяржавы.

== Глядзіце таксама ==
* [[Дзяржаўная закупка]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://slounik.org/155384.html Дзяржава] на slounik.org
* [http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=72&Itemid=1&mosmsg=%D3%F1%EF%E5%F8%ED%EE+%F1%EE%F5%F0%E0%ED%B8%ED%21 Лёгіка эвалюцыі палітычнай арганізацыі дзяржаваў]
* [http://www.marxists.org/russkij/lenin/works/lenin007.htm «Дзяржава й рэвалюцыя»]. Ленін

{{Тэорыя дзяржавы і права}}

[[Катэгорыя:Дзяржава| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
Вярнуцца да старонкі «Дзяржава».
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Дзяржава»