Монар көпшәһе

Монар көпшәһе
Бөрсөклө монар көпшәһе. Ырыуҙың өлгө күренеше . Сәскә атҡан үҫемлектең дөйөм күренеше
Фәнни классификация
Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Тәртип:  Сатыр сәскәлеләр Ғаилә:  Сатырлылар Ырыу:  Болиголов
Халыҡ-ара фәнни исеме
Conium L.
Төр өлгөһө
Conium maculatum L. — Болиголов пятнистый
Төрҙәр
См. текст
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр GRIN   g:2878 IPNI   ???

Монар көпшәһе (рус. Болиголов, лат. Cónium)^[1] — сатыр һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты.

4 төрө билдәле, Евразияла һәм Төньяҡ Африкала таралған. Башҡортостанда бөрсөклө монар көпшәһе үҫә. Ике йыллыҡ үлән. Урман ситтәрендә, ташландыҡ ерҙәрҙә, баҫыуҙарҙа, торлаҡ янында үҫә; республиканың бөтә биләмәһендә осрай. Ҡый үләне, ҡырҡыу сысҡан еҫе аңҡытҡан ағыулы үҫемлек. Составында алкалоидтар бар.

Бөрсөклө монар көпшәһенең сәскә атҡан осоро

Һабағы нескә бураҙналы, төҙ, тармаҡлы, буҙ төҫтәге ҡуныҡ һәм ҡыҙғылт‑көрән төҫтәге таптар менән ҡаплпнған, бейеклеге 60—200 см. Аҫҡы япраҡтары ҡыуыш һаплы өс ҡауырһынлы; урта һәм өҫкөләре — вағыраҡ, ултырма тиерлек, тар еңсәле. Сәскәләре аҡ төҫтә, сәскәлеге — урамалары һәм ваҡ урамалары булған овал‑ланцет формалағы ҡатмарлы сатыр. Июнь—августа сәскә ата. Емеше — боролмалы ҡырлы һалынҡы емеш, июль — сентябрҙә өлгөрә.

Ағыуланғанда дөйөм хәлһеҙлек күҙәтелә, кәүҙә торошо тотороҡһоҙлана, аяҡ-ҡулдар тартыша, ауыр тын алыу ауырлаша. Ҡайһы бер сығанаҡтар буйынса, Сократ тап ошо үҫемлек менән ағыуланған^[2].

Ырыуҙың 4 төрө иҫәпкә алынған^[3] , шуларҙың ҡайһы берҙәре^[4]:

• Conium chaerophylloides (Thunb.) Sond. — Болиголов бутеневидный
• Conium maculatum L. — Бөрсөклө монар көпшәһе
• Conium sphaerocarpum Hilliard & B.L.Burtt

• Род 1423. Омег, Болиголов — Conium L. // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1950. — Т. XVI. — С. 225—229. — 648 с. — 3500 экз.
• * Ҡалып:Анненков
• Болиголов // Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.]; vol. 1969—1978, вып. 3).
• Род 1423. Омег, Болиголов — Conium L. // Флора СССР. В 30-ти томах / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Редактор тома Б. К. Шишкин. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1950. — Т. XVI. — С. 225—229. — 648 с. — 3500 экз.

• Монар көпшәһе — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә  (Тикшерелеү көнө: 20 июнь 2010)