Herpes

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Herpes
Dodaqlarda sadə herpesin yerində qabıqcıqlar
Dodaqlarda sadə herpesin yerində qabıqcıqlar
XBT-10 A60., B00., G05.1, P35.2
XBT-9 054.0, 054.1, 054.2, 054.3, 771.2
DiseasesDB 5841
eMedicine med/1006 
MeSH D006560
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Herpes və ya qızdırma qabarcığı kimi tanınan, əsasən dodaqlara təsir edən herpes simplex virusunun infeksiya növü.[1]

Təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Virusun peyvəndi olmasa da, insan orqanizminin immun sistemi və spesifik anticisimlər adətən virusla mübarizə aparır.

Virusa ən çox yoluxur:

Xəstəliyin ağır vəziyyətlərində, herpetik meningit və ensefalitin inkişafı ilə nəticələnən mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi mümkündür.

Bədənin müqavimətinin azalması xəstəliyin inkişafını tezləşdirir. Bədənin həddindən artıq istiləşməsi zamanı herpes isti havada da mümkündür.

İnsanlarda 8 növ herpes virusu olur:

  1. Herpes virusu 1 növ — dodaqlarda qabarcıqlara ("soyuqdəymə") səbəb olan herpes simpleks virusu.
  2. Herpes virusu 2 növ — genital herpesə səbəb olur, əksər hallarda cinsiyyət orqanlarında problemlər yaradır.
  3. Su çiçəyi virusu — Çiçək və şingles (herpes zoster) xəstəliklərinə səbəb olan herpes virusu növ 3.
  4. Epştein-Barr virusu — 4-cü növ virus — infeksion mononükleoza səbəb olur.
  5. Sitomeqalovirus — sitomeqalovirus infeksiyasına səbəb olan 5-ci növ virus.

6, 7 və 8 növlərin səbəbləri tam aydın deyil. Onların xroniki yorğunluq sindromunda, ani döküntüdə rol oynadığı düşünülür.

Simptomları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Herpes labialis dodaqların bütün ətrafına yayılmışdır.

Sadə herpes — Herpes simpleks — iltihablı baza üzərində şəffaf tərkibli sıx vəziküllər qrupu. Herpesdən əvvəl qaşınma, dərinin yanması, bəzən titrəmə, nasazlıq olur.

Herpes zoster — sinir boyunca ağrı, baş ağrısı ilə xarakterizə olunur. Bir neçə gündən sonra sinir boyunca dəri üzərində qruplaşdırılmış qabarcıqlar şəklində əvvəlcə şəffaf, sonra isə irinli qanlı tərkibli səpgilər görünür. Limfa düyünləri böyüyür, bədən istiliyi yüksəlir, ümumi vəziyyət pozulur. Nevroloji ağrılar bir neçə aya qədər davam edə bilər.

Yeniyetmələrdə ilkin herpes infeksiyası yanaqları və diş ətlərini əhatə etməklə özünü göstərir. Bəzi insanlar udmaqda çətinlik çəkirlər (disfagiya). Yetkinlərdə ilkin herpes infeksiyası tez-tez vəzi qızdırma (infeksion mononükleoz) ilə müşahidə olunan faringitlə nəticələnir.[2][3]

Patogenezi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Herpes virusu birbaşa təmasda, eləcə də məişət əşyaları vasitəsilə ötürülür. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, 1-ci növ herpes virusu (HSV-1) əsasən oral yolu ilə ötürülür və HSV-1 virusu ilə soyuqdəymələrdə, tüpürcəkdə, ağızda və ətrafdakı səthlərdə təmas yolu ilə oral herpes infeksiyasına səbəb olur. Bununla belə, genital təmas vasitəsilə HSV-1 cinsiyyət sahəsinə də daxil ola və genital herpes törədə bilər. Digər ötürülmə üsulları (HSV-1) ÜST tərəfindən bildirilməyib.[4]

Hava-damcı yolu ilə də yoluxma mümkündür.

Kolumbiya Universitetinin alimlərinin fikrincə, herpes Altsheymer xəstəliyinin inkişafı üçün stimullaşdırıcı amildir.[5] Altsheymer xəstəliyi olan xəstələrin demək olar ki, 70%-nin beynində herpes simplex virusunun olduğu sübut edilib.[6]

Müalicəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnfeksiyanın törədicisi 1 və ya 2 növ herpes simplex virusudur (HSV 1 və ya HSV 2). Virus hüceyrəyə daxil olduqdan sonra onun ölümünə səbəb olur. Ayrı-ayrı hüceyrələrdə virus uzun müddət qala bilər, lakin virusun sonrakı aktivləşməsi ilə hüceyrə öləcək.

HSV-1-in tez-tez tənəffüs yollarına, HSV-2-nin isə sidik-cinsiyyət sisteminə təsir edildiyi hesab olunur, lakin buna baxmayaraq, genital herpesin inkişafında HSV-1-in rolu böyüktür.

Herpes simplex virusları fiziki və kimyəvi amillərin təsirinə qeyri-sabitdir, ultrabənövşəyi və rentgen şüaları ilə asanlıqla məhv edilir, etil spirtinə və efirə həssasdır. Aşağı temperaturda (-20–70 °C) virus onilliklər ərzində qalır.[7]

Müntəzəm olaraq qəbul edildikdə, virus infeksiyasının simptomlarını, çoxalmasını və inkişafını (yəni xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıran) təsirli şəkildə yatıra bilən dərmanlar bunlardır:

  • Asiklovir (Zovirax) — hüceyrələrdə virusun çoxalmasının qarşısını alan antiviral dərman.[8] Dərman forması — tabletlər, məlhəm, krem və inyeksiya məhlulu. Nisbətən ucuz, əksər xəstələr üçün effektivdir.
  • Valasiklovir — əksər hallarda virusun simptomlarını və onun bioloji aktivliyini tamamilə yatırır, çoxalmasını bloklayır və yüksək ehtimalla virusun təmas yolu ilə digər partnyorlara keçməsinin qarşısını alır. Hazırda Qərbdə bu dərman pensiklovirlə birlikdə herpesin əsas müalicəsidir.[9]
  • Famsiklovir (Famvir) — pensiklovirin peroral forması. Herpes zoster və Herpes simplex virusunun ştammlarına (o cümlədən asiklovirə davamlı və dəyişmiş DNT polimeraza malik olanlar) qarşı təsirlidir. Fəaliyyət prinsipi asiklovirə və valasiklovirə bənzəyir. Yüksək effektivliyə malikdir
  • Dokosanol (Erazaban, Herpanit)[10]. Polikosanolun tərkibində olan polihidrik spirt. Kosmetika sənayesində yumşaldıcı və emulqator kimi istifadə olunur. O, həmçinin antiviral xüsusiyyətlərə malikdir,[11][12] effektivliyi 2000-ci ildə FDA (Qida və Dərman Administrasiyası) tərəfindən plasebo nəzarətli tədqiqatlarla təsdiq edilmişdir.[13]
  • Tromantadin — xarici istifadə üçün antiviral agent. 1-ci və 2-ci tip herpes simplex viruslarına, herpes zosterə qarşı aktivdir. Virusların hüceyrəyə adsorbsiyasına və daxil olmasına maneə törədir.
  • Vitagerpavak — davamlı Vero B hüceyrələrinin qrupunda çoxalma yolu ilə əldə edilən herpes simplex viruslarının (HSV) Ι və ΙΙ serotiplərinin xüsusi təsirsizləşdirilmiş antigenlərini ehtiva edən peyvənd.
  • İnterferon induktorları (asiklovir ilə birlikdə) — effektiv tam terapiya üçün immun cavabın inkişafı zamanı toxunulmazlığı düzəldənlər kimi, prosesin xronikiliyinin və residivinin qarşısını alır.[14]

Alman Xəstəxana Gigiyena Cəmiyyəti tərəfindən terapevtik üsul kimi herpesə qarşı etanol və efir yağlarının birləşmələri ilə ağız yaxalamaq tövsiyə olunur.[15] Efir yağlarının virus öldürücü təsirləri ilə bağlı əlavə tədqiqatlar aparılır.[16][17]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Herpes // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
  2. ↑ Aslanova M, Ali R, Zito PM. Herpetic Gingivostomatitis // StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. 2021. PMID 30252324. 2021-10-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-26.
  3. ↑ Boros AL. "Understanding Oral Herpes: Primary (acute) Herpetic Gingivostomatitis". Online Dental Programs (ingilis). 2019-04-25. 2021-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-27.
  4. ↑ "Вирус простого герпеса" (rus). www.who.int. 2019-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-16.
  5. ↑ New Evidence Found Linking Herpes And Alzheimer’s Arxivləşdirilib 2008-12-17 at the Wayback Machine (ing.)
  6. ↑ От герпеса до Альцгеймера недалеко
  7. ↑ "Герпетическая инфекция (ТОRСН)". cgon.rospotrebnadzor.ru. 2022-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-30.
  8. ↑ Harmenberg J, Oberg B, Spruance S. "Prevention of ulcerative lesions by episodic treatment of recurrent herpes labialis: A literature review". Acta Dermato-Venereologica. 90 (2). March 2010: 122–30. doi:10.2340/00015555-0806. PMID 20169294.
  9. ↑ Vere Hodge RA, Field HJ. Antiviral agents for herpes simplex virus. // Adv Pharmacol . 67. 2013. 1—38. doi:10.1016/B978-0-12-405880-4.00001-9. PMID 23885997. 2016-11-04 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Drug Name: ABREVA (docosanol) Arxivləşdirilib 2008-10-06 at the Wayback Machine (ing.)
  11. ↑ Chon T., Nguyen L., Elliott T.C. Clinical inquiries. What are the best treatments for herpes labialis? // J Fam Pract . 56 (journal) (ingilis). № 7. — 2007. iyul. — 576—578. PMID 17605952.
  12. ↑ Treister N.S., Woo S.B. Topical n-docosanol for management of recurrent herpes labialis // Expert Opinion on Pharmacotherapy . 11 (journal) (ingilis). № 5. — 2010. aprel. — 853—860. doi:10.1517/14656561003691847. PMID 20210688.
  13. ↑ Sacks, SL; Thisted, RA; Jones, TM; Barbarash, RA; Mikolich, DJ; Ruoff, GE; Jorizzo, JL; Gunnill, LB; Katz, D.H. Clinical efficacy of topical docosanol 10% cream for herpes simplex labialis: A multicenter, randomized, placebo-controlled trial. . 45 (journal) (ingilis). № 2. 2001. 222—230. doi:10.1067/mjd.2001.116215. PMID 11464183.
  14. ↑ "ФАРМАТЕКА » Индуктор интерферона Кагоцел® в комплексной терапии герпесвирусных заболеваний". pharmateca.ru. 2021-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-20.
  15. ↑ Kramer, Axel; Eggers, Maren; Hübner, Nils-Olaf; Steinmann, Eike; Walger, Peter; Exner, Martin. "Viruzides Gurgeln und viruzider Nasenspray" (PDF). Deutsche Gesellschaft für Krankenhaushygiene (PDF) (alman). 2020-12-07: 6. 2022-09-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-27.
  16. ↑ Schnitzler, Paul. "Essential Oils for the Treatment of Herpes Simplex Virus Infections". Chemotherapy. 64 (1). 2019: 1–7. doi:10.1159/000501062. ISSN 1421-9794. PMID 31234166. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-27.
  17. ↑ Koch, C.; Reichling, J.; Schneele, J.; Schnitzler, P. "Inhibitory effect of essential oils against herpes simplex virus type 2". Phytomedicine (journal). 15 (1–2). January 2008: 71–78. doi:10.1016/j.phymed.2007.09.003. ISSN 0944-7113. PMID 17976968. 2022-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-27.

Ədəbiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Herpes&oldid=7869702"