Antarktida üçün mənbəyə bax

Aşağıdakı səbəbə görə bu səhifəni redaktə etmək hüququnuz yoxdur:
Sizin IP-ünvanınız bütün Vikimedia Fondu vikilərində bloklanmış diapazon daxilindədir.
Blok ‪EPIC‬ tərəfindən tətbiq edilib. Göstərilən səbəb: Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Blokun başlaması: 08:48, 2 iyul 2024
Blokun bitməsi: 08:48, 2 iyul 2025
Cari IP-ünvanınız: 206.189.44.186. Bloklanmış diapazon: 206.189.32.0/20. Zəhmət olmasa, yuxarıda göstərilən bütün məlumatları edəcəyiniz müraciətlərə daxil edin.
Səhvən bloklandığınızı düşünürsünüzsə, əlavə məlumat və təlimatları Açıq proksilərə yox qlobal siyasətində tapa bilərsiniz.
Əks halda bloku müzakirə etmək üçün Meta-Wiki-də sorğu göndərin. Siz həmçinin stüardlar VRT sorğu növbəsinə (stewards@wikimedia.org) yuxarıdakı bütün təfərrüatlar daxil olmaqla e-məktub göndərə bilərsiniz.
Siz bu səhifənin məzmununu görə və köçürə bilərsiniz.
{{səhv salma|Antarktika}}
{{Yaxşı məqalə}}
{{Materik
|ad = Antarktida
|şəkil = [[Fayl:Antarctica (orthographic projection).svg|200 px]]
|Koordinat = 
|ölkə sayı =0 
|dil = 	
|sahə = 14,4 mln km<sup>2</sup>
|ən uzun çayı =[[Oniks çayı]] 	
|ən böyük gölü =[[Vostok gölü|Vostok]] 	
|sahəcə ən böyük ölkəsi = 
|ən hündür nöqtəsi = [[Vinson massivi]] (4892m)
|ən çökək yeri = 	
|iqlimi = subarktik,antarktik
|əhali=1.106|şimal ucqar nöqtəsi=Sifre burnu}}
'''Antarktida''' — [[Yer]]in ən cənub [[materik]]i və [[qitə]]si. Antarktida tamamilə [[Cənub yarımkürəsi]]ndə yerləşir və [[Cənub okeanı]] ilə əhatə olunub. Ərazisi 14,4 milyon kv.km-dir ki, bu da Antarktidanı Yerin ərazisinə görə 5-ci ən böyük materiki edir. Bu ölçüsünə görə o [[Avstraliya (qitə)|Avstraliyadan]] təxminən iki dəfə böyükdür.{{Bax|#Coğrafiyası|1}} Materikin 98%-i orta qalınlığı 1,6 km olan buz layı ilə örtülüb.<ref name="Bedmap2">{{Cite journal|author=British Antarctic Survey|title=Bedmap2: improved ice bed, surface and thickness datasets for Antarctica|journal=The Cryosphere Journal|url=http://www.the-cryosphere.net/7/375/2013/tc-7-375-2013.pdf|accessdate=6 January 2014|archive-date=16 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200216072841/https://www.the-cryosphere.net/7/375/2013/tc-7-375-2013.pdf|url-status=live}}</ref> Bir kvadrat kilometrə 0,00008 nəfər düşən qitə insanların dünyada ən az məskunlaşdığı yerdir.

Antarktida bütün materiklərin ən soyuq, ən quru, ən küləkli və ən yüksək olanıdır və çox az yağıntılar səbəbindən materikin daxili hissəsi texniki cəhətdən dünyanın ən böyük səhrasıdır. Materikə il ərzində 20 santimetr yağıntı düşür{{Bax|#İqlim|1}}.<ref>{{Cite web|title=The World at a Glance: Surprising Facts|url=http://www.worldalmanac.com/blog/2007/01/the_world_at_a_glance_surprisi.html|accessdate=7 February 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090304001123/http://www.worldalmanac.com/blog/2007/01/the_world_at_a_glance_surprisi.html|archivedate=4 March 2009}}</ref> Materik bütün qitələrin ən yüksək orta yüksəkliyinə malikdir.<ref name="dnaclimate">{{Cite web|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161113152357/http://www.dna.gov.ar/la-ant%C3%A1rtida|archivedate=13 November 2016|url=http://www.dna.gov.ar/la-ant%C3%A1rtida|title=La Antártida|publisher=Dirección Nacional del Antártico|language=es|accessdate=13 November 2016}}</ref> Antarktidanın daimi məskunları yoxdur və qədim insan məskənlərinin izlərinə də rast gəlinmir. Yalnız [[pinqvin]] və [[suiti]] kimi soyuğadavamlı canlılar Antarktidanın daimi sakinləridir.

Materikin kəşfindən xeyli əvvəl [[Terra Australis]] (''Cənub torpağı'') və Terra Incognito (''Naməlum torpaq'') haqqında əfsanə və spekulyasiyalar olsa da, Antarktidanı ilk dəfə 1820-ci ildə Rusiya tərəfindən təşkil olunmuş [[Mixail Lazarev]] və [[Faddey Bellinshauzen]]in ekspedisiyası kəşf edib. Lakin, çətin iqlim şəraiti və qitənin qalan dünyadan təcrid olunması sonrakı dövrlərdə onun tədqiq edilməsinə böyük maneələr törədib.{{Bax|#Tarixi|1}}

Bu gün Antarktidanın hüquqi və beynəlxalq statusunu 1959-cu ildə 12 ölkə tərəfindən imzalanmış və indi 50 iştirakçı tərəfə malik olan [[Antarktika haqqında konvensiya]] müəyyən edir. Müqaviləyə əsasən materikdə hərbi sınaqlar keçirmək və faydalı qazıntıların hasilatı ilə məşğul olmaq qadağandır və Antarktida üzərində heç bir ölkə suverenliyə malik ola bilməz. Hal-hazırda müxtəlif ölkələrdən 4 mindən çox tədqiqatçı Antarktida ilə bağlı tədqiqatlara cəlb olunub.{{Bax|#Qoruma|1}}

Antraktidada buz örtüyünün 4 kilometr dərinliyində Şərq gölü yerləşir.

== Etimologiyası ==
Antarktida sözü yunanca ''ἀνταρκτικός'' (antarktikos) sözündən götürülülüb anti-artika — əks arktika, əks-şimal deməkdir.<ref>{{Cite book|title=The Antarctic Dictionary|publisher=CSIRO Publishing|url=https://books.google.com/?id=lJd8_owUxFEC&pg=PA6&lpg=PA6&dq=antarctica+opposite+of+north+greek}}</ref>[[Fayl:Antarctica Location.svg|thumb|Antarktida materiki Dünya xəritəsində]]

Bu addan ilk dəfə e.ə. 350-ci ildə [[Aristotel]] ''Meteorologiya'' adlı kitabında istifadə etmişdir.<ref>Aristotle [http://classics.mit.edu/Aristotle/meteorology.2.ii.html Meteorologica.] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150627200800/http://classics.mit.edu/Aristotle/meteorology.2.ii.html |date=2015-06-27 }} Book II, Part 5. 350 BCE. Translated by E. Webster. Oxford: Clarendon Press, 1923. 140 pp.</ref> Qədim yunan coğrafiyaşünası, kartoqraf və eramızın II əsrində riyaziyyatçı [[Tirli Marin]] bu addan tərtib etdiyi bir dünya xəritəsində istifadə edib. Bu xəritə günümüzə qədər gəlib çıxmamışdır.

Mövcud coğrafi birləşmələri əldə etməzdən əvvəl "Antarktida" sözü və ondan düzəlmiş birləşmələr "şimalın əksinə" mənasında başqa yerləri təyin etmək üçün istifadə edilmişdir. Məsələn, 16-cı əsrdə [[Braziliya]]da qurulan qısa ömürlü Fransız koloniyası " Antarktika Fransa " adlandırılırdı.

1820-ci ildə [[Birinci Rus Antarktika ekspedisiyası]] zamanı materikə ilk ayaq basan rus naviqatorları [[Faddey Bellinshauzen|F. F. Bellinshauzen]] və [[Mixail Lazaryev|M. P. Lazarev]], aşkar edilmiş ərazini "buz qitəsi" adlandırdılar. 1840-cı ildə [[ABŞ Hərbi Donanması|ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin]] kartoqrafiya şöbəsinin müdiri olan Amerika dəniz zabiti və tədqiqatçı [[Çarlz Vilks|Çarlz Uilks]] tərəfindən materik "Antarktika Qitəsi" adlandırılıb . İlk dəfə bütün materik 1886-cı ildə İngilis okeanoqrafı Con Murreyin xəritəsində "Təxmini Antarktida Qitəsi" yazısı ilə təsvir edilmişdir.<ref>{{Cite web |title=Происхождение названия Антарктида |url=http://toponym.ru/materiki/proishozhdenie-nazvaniya-antarktida.html |access-date=2019-09-02 |archive-date=2019-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190902112808/http://toponym.ru/materiki/proishozhdenie-nazvaniya-antarktida.html |url-status=dead }}</ref>

"Antarktida" adının 1890-cı illərdə qitə adı olaraq ilk rəsmi istifadəsi Şotlandiya kartoqrafı Con Corc Bartolomeyə aiddir.<ref>John George Bartholomew and the naming of Antarctica, CAIRT Issue 13, National Library of Scotland, July 2008, ISSN 1477–4186.</ref>

== Tarixi ==
Antarktidada yerli əhali yoxdur və materikin 19-cu əsrə qədər insanlar tərəfindən görüldüyünə dair heç bir dəlil də tapılmayıb. Bununla birlikdə, 1775-ci ilin fevral ayında, ikinci səyahət zamanı [[Ceyms Kuk]] belə bir qitənin mövcudluğunu "ehtimal" adlandırdı və jurnalının başqa bir nüsxəsində belə yazdı:
{{Sitatın əvvəli}}
"Mən buna qəti inanıram və gördüyümüz ehtimaldan daha çoxudur ".<ref>{{Cite book|title=Cook, Journals, vol.2|date=1968|publisher=Hakluyt Society|location=Cambridge|isbn=978-1-4724-5324-2|page=643, n.3}}</ref>
{{Sitatın sonu}}
[[Fayl:Giuseppe Rosaccio, Orbis Terrae Compendiosa Descriptio Publication, Venice, 1598.jpg|thumb|213x213px|''Terra Australis'' — naməlum cənub torpağı qədim xəritələrdə]]
Bununla birlikdə, [[Avropa]]nın, [[Asiya]]nın və [[Şimali Afrika]]nın şimal torpaqlarını "tarazlaşdırmaq" üçün dünyanın ən uzaq bir cənubundakı ''[[Terra Australis Incognita|Terra Australis]]'' -in varlığına inam, eramızın I əsrində [[Ptolemey]] dövründən bəri yayılmışdır.

Hətta 17-ci əsrin sonlarında, tədqiqatçılar Cənubi Amerika və Avstraliyanın "Antarktida" qüsurlu bir hissəsinin olmadığını tapdıqdan sonra, coğrafiyaçılar qitənin həqiqi ölçüsündən qat-qat böyük olduğuna inanırdılar.

Antarktida adının mənşəyinə dair hekayənin ayrılmaz nöqtəsi ''Terra Australis'' adlandırılmasıdır — bu ad daha sonralar [[Avstraliya]]ya verilir, çünki cənubda heç bir əhəmiyyətli quru parçasının mövcud ola bilməyəcəyi fikri geniş yayılır. Xüsusilə tədqiqatçı Matsev Flinders ''[[Terra Australis Incognita|Terra Australis]]'' adının ''[[Avstraliya (qitə)|Avstraliyaya]]'' verilməsi fikrini irəli sürdü. Girişdə yazmaqla " ''Terra Australis a Goyage'' (1814)" adlı kitabının başlığını belə əsaslandırdı: {{sitatın əvvəli}}
Ehtimal yoxdur ki, təxminən eyni canub enliyində hər hansı başqa ayrılmış torpaq parçası daha tapılacaq. Terra Australis adı buna görə bu ölkənin coğrafi əhəmiyyətini və dünyadakı vəziyyətini təsvir edəcək. Bunu tövsiyə etmək üçün keçmiş var və həmçinin bunu iddia edən iki millətin əsalandırmaları yoxdur. Bu digər seçilə biləndən daha az mübahisəlidir.{{oq|en|There is no probability, that any other detached body of land, of nearly equal extent, will ever be found in a more southern latitude; the name Terra Australis will, therefore, remain descriptive of the geographical importance of this country and of its situation on the globe: it has antiquity to recommend it; and, having no reference to either of the two claiming nations, appears to be less objectionable than any other which could have been selected.<ref>{{cite web|url=http://arcane.ucsd.edu/pstat.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060210005949/http://arcane.ucsd.edu/pstat.html|archivedate=10 February 2006|title=Palmer Station|publisher=University of the City of San Diego|accessdate=3 March 2008}}</ref> }}
{{sitatın sonu}}
[[Fayl:Cook in Antarctica.jpg|thumb|226x226px|[[Ceyms Kuk]] Antarktidada]]
Lakin buna baxmayaraq Avropa xəritələri bu naməlum torpağı təsvir etməyə dəvam edirdi. 17 yanvar 1773, 1774-cü ilin dekabrı və yenidən 1774-cü il yanvar ayı olmaqla Ceyms Kukun gəmiləri bir neçə dəfə [[Antarktika|Antraktika]] dairəsinə daxil oldu.<ref>{{Cite web|title=Age of Exploration: John Cook|publisher=The Mariners' Museum|url=http://www.mariner.org/educationalad/ageofex/cook.php|accessdate=12 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060207175624/http://www.mariner.org/educationalad/ageofex/cook.php<!-- Bot retrieved archive -->|archivedate=7 February 2006}}</ref> Ceyms Kuk 1773-cü ilin yanvarında buz qatı qarşısında geri çəkilmədən öncə 75 mil (120 km) materikin içinə doğru irəliləmişdi.<ref>James Cook, ''The Journals'', edited by Philip Edwards. Penguin Books, 2003, p. 250.</ref>

Müxtəlif təşkilatlara görə (National Science Foundation,<ref>{{Cite web|author=U.S. Antarctic Program External Panel of the National Science Foundation|title=Antarctica—Past and Present|url=https://www.nsf.gov/pubs/1997/antpanel/antpan05.pdf|publisher=Government of the United States|accessdate=6 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060217231018/https://www.nsf.gov/pubs/1997/antpanel/antpan05.pdf|archivedate=17 February 2006}}</ref> [[NASA]],<ref>{{Cite web|url=http://quest.arc.nasa.gov/antarctica/background/NSF/palmer.html|title=Nathaniel Brown Palmer, 1799–1877|author=Guthridge, Guy G|publisher=Government of the United States, National Aeronautics and Space Administration|accessdate=6 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060202101525/http://quest.arc.nasa.gov/antarctica/background/NSF/palmer.html|archivedate=2 February 2006}}</ref> [[San-Diyeqo Kaliforniya Universiteti|Kaliforniya Universiteti, San Dieqo]],<ref>{{Cite web|url=http://arcane.ucsd.edu/pstat.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060210005949/http://arcane.ucsd.edu/pstat.html|archivedate=10 February 2006|title=Palmer Station|publisher=University of the City of San Diego|accessdate=3 March 2008}}</ref> Rusiya Dövlət Arktika və Antarktika Muzeyi,<ref>{{Cite web|url=http://www.polarmuseum.ru/expo/expo.html#_expo_3|title=Экспозиции: Антарктика|access-date=2019-09-02|archive-date=2020-07-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200716131716/http://www.polarmuseum.ru/expo/expo.html#_expo_3|url-status=live}}</ref> və başqaları arasında),<ref>{{Cite web|url=http://www.south-pole.com/p0000052.htm|title=An Antarctic Time Line: 1519–1959|accessdate=12 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060210234646/http://www.south-pole.com/p0000052.htm|archivedate=10 February 2006}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://ku-prism.org/polarscientist/timeline/antarcticexplorers1800.html|title=Antarctic Explorers Timeline: Early 1800s|publisher=Polar Radar for Ice Sheet Measurements (PRISM)|accessdate=12 February 2006|archive-date=3 August 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080803205953/http://ku-prism.org/polarscientist/timeline/antarcticexplorers1800.html|url-status=live}}</ref> hazırlanmış gəmi 3 kapitanla: [[Faddey Bellinshauzen]] (Rusiya İmperiya Donamasında kapitan), Edvard Bransfild ([[Krallıq donanması]]nda kapitan), və Natanyel Palmer (Suiti ovçusu) ekspedisiya ilə birlikdə 1820-ci ildə yola düşür. Lakin materik buzlağı onları geri qayıtmağa məcbur edir.

Antarktida 16 yanvar 1820-ci ildə [[Birinci Rus Antarktika ekspedisiyası|rus ekspedisiyasının]] rəhbərləri [[Faddey Bellinshauzen]] və [[Mixail Lazaryev]] tərəfindən kəşf edilib. Onların gəmiləri indiki Bellinşauzen şelf buzlağı adlanan ərazidə Antarktidanı kəşf etdilər. Ondan əvvəl Cənub materikinin ({{lang-la|Terra Australis}}) mövcudluğu hipotetik olaraq qəbul edilirdi, bəzən xəritələrdə onu [[Cənubi Amerika]] və ya [[Avstraliya]] ilə birləşmiş halda göstərirdilər. Lakin məhz Bellinshauzen və Lazaryevin ekspedisiyası Antarktida ətrafında tam dövrə vuraraq ayrıca materikin mövcud olduğunu sübuta yetirdi.<ref name="autogenerated2">{{cite web |url=http://gutenberg.net.au/ebooks12/1202361h.html |title=Antarktidanın Ürəyi |publisher=Project Gutenberg |accessdate= |lang=eng |archive-date=2014-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140226103653/http://www.gutenberg.net.au/ebooks12/1202361h.html |url-status=live }}</ref> Materikə ilk olaraq 7 fevral 1821-ci ildə ABŞ-nin Sesiliya gəmisinin üzvləri ayaq basdılar. Amerikalıların materik ayaq basdığı dəqiq yer məlum deyil, lakin ehtimal edilir ki həmin ərazi Hyuz körfəzində yerləşir.
[[Fayl:Ross Sea, Summer 2016 10.jpg|left|thumb|[[Ross dənizi]] (yay)|192x192px]]
22 yanvar 1840-cı ildə, [[Balleni adaları]]nın qərb sahili kəşf edildikdən iki gün sonra Jül Dumont d'Urville (1837–1840) fransız ekspedisiyasının bəzi heyət üzvləri sahil qayalığının ən yüksək adasına<ref>[http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc "''Proposition de classement du rocher du débarquement dans le cadre des sites et monuments historiques''"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130811130410/http://www.ats.aq/documents/ATCM29/wp/ATCM29_wp019_f.doc |date=2013-08-11 }} {{Fr}}. Antarctic Treaty Consultative meeting 2006, note 4.</ref> çıxdılar. [[Adel Torpağı]]nın sahilində minerallar, yosunlar və heyvan nümunələri götürdükləri yerlərdə Fransa bayrağı qaldırdılar və ərazinin üzərində Fransanın suverenliyini iddia etdilər.<ref>[http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97685c.image.f2.langFR "''Voyage au Pôle sud et dans l'Océanie sur les corvettes "l'Astrolabe" et "la Zélée", exécuté par ordre du Roi pendant les années 1837-1838-1839-1840 sous le commandement de M. J. Dumont-d'Urville, capitaine de vaisseau''"] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20210423034208/http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97685c.image.f2.langFR |date=2021-04-23 }} {{Fr}}. '''Vol. 8'''. Paris: Gide publisher. 1842–1846. pp. 149–152. gallica.bnf.fr, BNF.</ref>

1839-cu ilin dekabrında [[ABŞ Hərbi Donanması|Birləşmiş Ştatların Hərbi Dəniz Qüvvələri]] tərəfindən həyata keçirilən 1838–1842-ci illərin ekspedisiyasının bir hissəsi ("Uilks Tədqiqatı"), [[Sidney]]dən [[Avstraliya]]ya daxil oldu. Antarktika Okeanının əvvəllər məlum olduğu kimi, 25 yanvar 1840-cı ildə "Balleny adalarının qərbindəki Antarktika qitəsinin" kəşf edildiyini bildirdi. Antarktidanın həmin hissəsinə ekspedisiyyanın adına uyğun olaraq" [[Uilks Torpağı]] " adı verildi və bu ad bu günə qədər də qalır.

Tədqiqatçı [[Ceyms Klark Ross]] 1841-ci ildə [[Ross dənizi]] olaraq bilinən ərazidən keçdi və 1841-ci ildə [[Ross adası]]nı (hər ikisi də onun adını aldı) kəşf etdi. Daha sonra [[Ross şelf buzlağı]] adlandırılan nəhəng bir buz divarı boyunca üzdü. [[Erebus vulkanı|Erebus dağı]] və [[Terror (vulkan)|Terror dağı]] onun ekspedisiyasından iki gəminin adını daşıyır: HMS Erebus və Terror.<ref>{{Cite web|title=South-Pole – Exploring Antarctica|work=South-Pole.com|url=http://www.south-pole.com/p0000081.htm|accessdate=12 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060214042438/http://www.south-pole.com/p0000081.htm|archivedate=14 February 2006}}</ref> Merkator Koper 26 yanvar 1853-cü ildə [[Şərqi Antarktida]]ya endi.<ref>{{Cite web|title=Antarctic Circle – Antarctic First|url=http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|accessdate=12 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060208102813/http://www.antarctic-circle.org/firsts.htm|archivedate=8 February 2006}}</ref>

1907-ci ildə [[Ernest Şeklton]]un başçılıq etdiyi [[Britaniya Antarktika ekspedisiyası (1907-1909)|Nimrod ekspedisiyası]] zamanı Edevort Davidin başçılıq etdiyi partiyalar ilk olaraq [[Erebus vulkanı|Erebus dağına]] qalxaraq [[Cənub maqnit qütbü|Cənub Maqnetik]] Qütbünə çatdılar. Maqnetik Qütb partiyasının rəhbərliyinin təhlükəli qayıdışlarını öz üzərinə götürən [[Duqlas Mouson]], 1931-ci ildə təqaüdə çıxana qədər bir neçə ekspedisiyayada iştirak etdi.<ref>{{Cite web|title=Tannatt William Edgeworth David|publisher=Australian Antarctic Division|url=http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/people-of-antarctic-history/tannatt-edgeworth-david|accessdate=27 September 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100929041848/http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/history/people-of-antarctic-history/tannatt-edgeworth-david|archivedate=29 September 2010}}</ref>
[[Fayl:Amundsen Expedition at South Pole.jpg|thumb|[[Roald Amundsen|Amundsenin]] ekspedisiyyası [[cənub qütbü]]ndə (14 dekabr 1911)|227x227px]]
Bundan əlavə, [[Ernest Şeklton|Şeklton]] və ekspedisiyasının digər üç üzvü 1908-ci ilin dekabrında — 1909-cu ilin fevralında bir neçə ilkə imza adılar: onlar [[Ross şelf buzlağı|Ross Buzlağını]] aşan , [[Transantarktika dağları|Transantarktik Dağları]] ([[Birdmor buzlağı]] vasitəsilə) keçən ilk insanlar idi .

[[Norveç]]in qütb tədqiqatçısı [[Roald Amundsen]]in rəhbərlik etdiyi ekspedisiya 14 dekabr 1911-ci ildə Fram gəmisi ilə [[Balina buxtası]] və Aksel Heyberq buzlağından bir marşrut kimi istifadə edərək cənub coğrafi qütbünə ilk ayaq basan insanlar oldular.<ref>{{Cite web|title=Roald Amundsen|publisher=South-Pole.com|url=http://www.south-pole.com/p0000101.htm|accessdate=9 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060205054029/http://www.south-pole.com/p0000101.htm|archivedate=5 February 2006}}</ref> 1912-ci ilin yanvar ayının 17-də [[Robert Skott|Robert Skott]] və ekspedisiyası [[cənub qütbü]]nə çatmağa müvəffəq olurlar. Lakin qütbdə [[Norveç|Norveç]] bayrağının dalğalanması onların qütbü fəth etməkdə gecikdiklərini göstərir. Ekspedisiya üzvləri geri qayıdarkən sərt iqlim şəraitində həlak olurlar.

31 oktyabr 1956-cı il tarixinə qədər hər kəs yenidən Cənub Qütbünə ayaq basdı; həmin gün kontr-admiral Corg G. Dufekin rəhbərlik etdiyi ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələri materikə uğurla təyyarə enişi etdi.<ref>{{Cite web|url=http://www.history.navy.mil/wars/datesoct.htm|title=Dates in American Naval History: October|work=Naval History and Heritage Command|publisher=United States Navy|accessdate=12 February 2006|archiveurl=http://webarchive.loc.gov/all/20040626080052/http://www.history.navy.mil/wars/datesoct.htm|archivedate=26 June 2004}}</ref> Cənub qütbünə addım atan ilk qadınlar 1969-cu ildə Pam Yonq, Gin Person, Luis Gons, Eylen MakSaveney, Key Lindsey və Terri Tikill oldu.<ref>{{Cite web|url=http://www.southpolestation.com/trivia/igy2/welch/jones.html|title=First Women at Pole|work=South Pole Station|accessdate=24 August 2016|archive-date=30 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180930090052/http://www.southpolestation.com/trivia/igy2/welch/jones.html|url-status=live}}</ref>

28 noyabr 1979-cu ildə MakDonnell Duqlas DC-10–30 təyyarəsi [[Yeni Zelandiya Hava Yolları reys 901]] ilə uçarkən [[Erebus vulkanı|Erebus dağına]] çırpıldı, göyərtədəki 257 nəfərin hamısı öldü.

== Coğrafiyası ==
[[Fayl:Antarctic Ocean location map.svg|thumb|157x157px|Antarktida]]
[[Cənub qütbü]]nün ətrafında və əsasən [[Antarktika]] Dairəsinin cənubunda asimmetrik olaraq yerləşdirilmiş Antarktida ən cənubda yerləşən qitədir və [[Cənub okeanı|Cənubi Okean]] ilə əhatə olunmuşdur. Alternativ olaraq, o, [[Sakit okean]]ın cənubu, [[Atlantik okean|Atlantik]] və [[Hind okeanı|Hind okeanları]] ilə və ya [[Dünya okeanı|Dünya Okeanının]] cənub suları ilə əhatə olunub. Antarktidada bir sıra uzun çaylar və göllər var. Ən uzun çay [[Oniks çayı]]dır . Ən böyük gölü olan [[Vostok gölü|Vostok]], dünyanın ən böyük sub-buzlaq göllərindən biridir. Antarktida 14 miyon kvadrat kilometrdən çox sahəni əhatə edir və Avropadan təxminən 1,3 qat böyük olan beşinci ən böyük qitədir. Sahil xətti 17,968 kilometrdir və aşağıdakı cədvəldə göstərildiyi kimi əsasən buz qatı ilə xarakterizə olunur:
{| class="wikitable"
|+Antraktida ətrafındakı sahil növləri
!Növü
!Rastgəlmə tezliyi
|-
|Şelf buzlağı (üzən buzlaqlar)
|44%
|-
|Buz divarları (materik buzlağı)
|38%
|-
|Buz axını
|13%
|-
|Qaya
|5%
|-
|Ümumi
|100%
|}
[[Fayl:Antarctica surface.jpg|thumb|Antarktidanın relyefi]]
Antarktida, [[Ross dənizi]] və [[Ueddell dənizi]] arasında yerləşən [[Transantarktika dağları]] tərəfindən ikiyə bölünür. [[Ueddell dənizi]]nin və [[Ross dənizi]]nin qərbində qalan hissə [[Qərbi Antarktida]] , şərqində qalan hissə isə [[Şərqi Antarktida]] adlanır, çünki onlar [[Qrinviç meridianı]]na nisbətən Qərb və Şərq yarımkürələrinə uyğundur.

Antarktida səthinin 98%-ni qalın buz təbəqəsi təşkil edir. Buz təbəqəsinin qalınlığı təxminən {{Convert|1.6|km|mi|1}}-dən çoxdur. Qitədə dünyadakı buzlaqların təxminən 90 -i var (dünyanın [[İçməli su|şirin suyunun]] təxminən 70%-i). Bu buzların hamısı əridilsəydi, [[dəniz səviyyəsi]] təxminən {{Convert|60|m|ft}} qalxacaqdı.<ref name="howstuffworks2">{{Cite web|url=http://science.howstuffworks.com/question473.htm|title=How Stuff Works: polar ice caps|publisher=howstuffworks.com|accessdate=12 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060204205054/http://science.howstuffworks.com/question473.htm|archivedate=4 February 2006|date=2000-09-21}}</ref>

[[Qərbi Antarktida|Qərbi Antarktika]] buz təbəqəsi ilə əhatə olunmuşdur. Buz təbəqəsinin təxminən 10% -ni bir neçə Antarktida buz axını təşkil edir.

[[Şərqi Antarktida]] [[Transantarktika dağları]]nın Hind okeanı tərəfində yerləşir və [[Kots Torpağı]], [[Kraliça Mod Torpağı]], [[Enderbi Torpağı]], [[Mak-Robertson Torpağı]], [[Uilks Torpağı]] və [[Viktoriya Torpağı]]ndan ibarətdir. Bu bölgənin kiçik bir hissəsindən başqa hamısı [[Şərq yarımkürəsi]]ndə yerləşir. Şərqi Antarktida əsasən Şərqi Antarktida Buz təbəqəsi ilə əhatə olunmuşdur.

Antarktidadakı ən yüksək zirvə [[Elsuort dağları]]nda yerləşən [[Vinson massivi|Vinson Massividir]] (4,892 metr). Antarktida, həm əsas qitədə, həm də ətrafdakı adalarda bir çox başqa dağları ehtiva edir. [[Ross adası]]ndakı [[Erebus vulkanı|Erebus dağı]] dünyanın ən cənub aktiv vulkanıdır. 1970-ci ildə nəhəng püskürmə ilə məşhur olan başqa bir tanınmış vulkan, [[Desepşen|Desepşen adasında]] tapıldı. Kiçik püskürmələr tez-tez olur və son illərdə lava axını müşahidə olunur. Digər hərəkətsiz vulkanlar aktiv ola bilər.<ref>{{Cite web|url=http://www.antarctica.ac.uk//about_antarctica/geography/rock/volcanoes.php|title=Volcanoes|author=British Antarctic Survey|publisher=Natural Environment Research Council|accessdate=13 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070711081129/http://www.antarctica.ac.uk/about_antarctica/geography/rock/volcanoes.php|archivedate=11 July 2007}}</ref> 2004-cü ildə Amerika və [[Kanada]] tədqiqatçıları tərəfindən [[Antarktik yarımadası|Antarktida yarımadasında]] potensial aktiv sualtı vulkan tapıldı.<ref>{{Cite web|url=https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=100385|title=Scientists Discover Undersea Volcano Off Antarctica|publisher=United States National Science Foundation|accessdate=13 February 2006|archive-date=24 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161224233843/https://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=100385|url-status=live}}</ref>

Antarktida, materik buzlağının altında yerləşən 70-dən çox gölə ev sahibliyi edir. [[Vostok gölü]] Rusiyanın [[Vostok (Antarktika stansiyası)|Vostok stansiyası]] tərəfindən 1996-cı ildə aşkar edilib və bu göl dünyada ən böyük subbuzlaq göldür. Bir vaxtlar gölün 500,000 ilə milyon il arasında qapandığına inanılırdı, amma son araşdırma, hər bir göldən digərinə tez-tez böyük su axınının olduğunu göstərir.<ref name="Briggs2006">{{Cite news|author=Briggs|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4908292.stm|title=Secret rivers found in Antarctic|publisher=BBC News|accessdate=7 February 2009|archive-date=15 May 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070515115110/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4908292.stm|url-status=live}}</ref>

[[Vostok gölü]]ndə su səthindən təxminən {{Convert|400|m|ft|-2}} yüksəkdə aparılan qazıntılar zamanı bəzi [[mikroorqanizmlər]]in qalıqları aşkarlanmışdır. Alimlər gölün donmuş səthini[[Yupiter (planet)|Yupiterin]] peyki [[Avropa (Yupiterin peyki)|Avropaya]] bənzədirlər. Vostok gölündə həyat kəşf edilsəydi bu, [[Avropa (Yupiterin peyki)|Avropa]] üzərindəki həyatın mümkünlüyünə dair mübahisəni gücləndirərdi.<ref>{{Cite web|url=https://www.nsf.gov/od/lpa/news/02/lvostok.htm|title=Lake Vostok|accessdate=13 February 2006|archive-date=23 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423033353/https://www.nsf.gov/od/lpa/news/02/lvostok.htm|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://astrobiology.nasa.gov/articles/2001/4/13/focus-on-europa/|title=Focus on Europa|date=13 April 2001|last=Abe, Shige|accessdate=12 January 2012|archive-date=19 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141019220940/http://astrobiology.nasa.gov/articles/2001/4/13/focus-on-europa/|url-status=dead}}</ref> 7 fevral 2008-ci ildə NASA komandası yüksək qələvili sularda [[Arxeyalar|arxeya]] tipli ekstrem canlılar axtarmaq üçün Unterse gölündə bir missiyaya başladı. Tapılsa, bu dayanıqlı canlılar, həddindən artıq soyuq, metanla zəngin olan mühitdə yerüstü həyat üçün mübahisəni daha da artıra bilər.<ref name="NASA-CloroxLake">{{Cite web|url=https://science.nasa.gov/headlines/y2008/07feb_cloroxlake.htm|title=Extremophile Hunt Begins|work=Science News|accessdate=22 October 2011|archive-date=23 March 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100323002712/https://science.nasa.gov/headlines/y2008/07feb_cloroxlake.htm|url-status=dead}}</ref>

2018-ci ilin sentyabr ayında Milli Yer Kosmik-Kəşfiyyat Agentliyinin tədqiqatçıları Antarktidanın " Antarktidanın İstinad Yüksəkliyi Modeli " (REMA) adlı yüksək qətnamə ərazi xəritəsini<ref>{{Cite web |title=REMA |url=https://www.pgc.umn.edu/data/rema/ |access-date=2019-09-11 |archive-date=2019-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190816005621/https://www.pgc.umn.edu/data/rema/ |url-status=live }}</ref> açıqladılar.<ref name="NYT-20180907">{{Cite news|last=Stirone|first=Shannon|title=New Antarctica Map Is Like 'Putting on Glasses for the First Time and Seeing 20/20' – A high resolution terrain map of Earth's frozen continent will help researchers better track changes on the ice as the planet warms.|url=https://www.nytimes.com/2018/09/07/science/antarctica-map-rema.html|date=7 September 2018|work=[[The New York Times]]|accessdate=9 September 2018|archive-date=7 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191207134653/https://www.nytimes.com/2018/09/07/science/antarctica-map-rema.html|url-status=live}}</ref>

<gallery>
Fayl:Mount Vinson from NW at Vinson Plateau by Christian Stangl (flickr).jpg|[[Vinson massivi]]- Antarktidanın ən hündür nöqtəsi. Hündürlüyü 4,892 metrdir.
Fayl:Fryxellsee Opt.jpg|[[Friksel gölü]] şirinsulu göldür. 1911-1913-cü illərdə Robert Skott ekspedisiyyası zamanı kəşf edilmişdir.
Fayl:Mount Erebus Aerial 2.jpg|[[Erebus vulkanı|Erebus dağı]] (Fəaliyyətdə olan vulkan). Antraktidanın ən hündür fəaliyyətdə olan vulkandır.
Fayl:Transantarctic mountain hg.jpg|[[Transantarktika dağları]]. Antarktidanı [[Şərqi Antarktida|şərq]] və [[Qərbi Antarktida|qərb]] olmaqla iki yerə ayırır.
Fayl:Wright Valley From Bull Pass.jpg|McMurdo vadisi; Antarktidada buzla örtülü olmayan tək yer. Bu xüsusiyyətinə görə ''McMurdo quru təpələri'' adını almışdır.
</gallery>

== Geologiya ==

=== Geoloji tarixi ===
Artıq 170 milyon il əvvəl Antarktika [[Qondvana]] superqitəsinin bir hissəsi idi. Vaxt keçdikcə Qondvana tədricən parçalandı və Antarktida bu gün bildiyimiz kimi təxminən 25 milyon il əvvəl meydana gəldi. Antarktida həmişə soyuq, quru və buz təbəqələri ilə örtülməmişdi. Uzun tarixində bir vaxtlar daha şimalda idi. Antraktida bu dövrdə tropik və ya mülayim bir iqlim keçirdi, meşələrdə örtüldü və müxtəlif qədim həyat formaları yaşadı.

==== Paleozoy dövrü ====
[[Fayl:Cryolophosaurus skeleton mount FMNH.jpg|thumb|Antarktidada [[Təbaşir dövrü]]ndə geniş yayılmış [[Kriolofozavr|Kriolofozavr dinozavrının]] skeleti. [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-nin [[Çikaqo]] şəhərində yerləşən Təbiət Tarixi Muzeyində yenidən canlandırma.]]
[[Kembri dövrü]]ndə Qondvanada mülayim bir iqlim var idi. [[Qərbi Antarktida]] qismən [[Şimal yarımkürəsi]]ndə idi və bu dövrdə böyük miqdarda qum daşı, [[əhəng daşı]] və [[Şistlər|şist]] yataqlarına sahib idi. [[Şərqi Antarktida]] dəniz səviyyəsində [[onurğasızlar]] və [[trilobitlər]]in tropik dənizlərdə bol olduğu ekvatorda idi. [[Devon dövrü]]nün (416 milyon il əvvəl) başlaması ilə Qondvana daha cənuba doğru irələləməyə başladı və iqlim soyuqlaşdı. Artıq indiki [[Elsuort dağları|Elsuort]] , Horlik və [[Pensakola dağları]] [[Qum (torpaq)|qum]] və daha böyük hissəciklərlə örtülmüşdü. Qondvananın Cənub Qütbündə mərkəzləşməsi və floranın olduğu kimi qalmasına baxmayaraq iqlim soyuduğundan buzlanma [[Devon dövrü]]nün sonunda (360 milyon il əvvəl) başlandı. [[Perm dövrü]]ndə materikdə bataqlıqlaşma başlamışdı. Zamanla bu bataqlıqlar [[Transantarktika dağları|Transantarktik dağlarda]] kömür yatağına çevrildi. Perm dövrünün sonuna doğru davam edən istiləşmə Qondvananın çox hissəsi üzərində quru, isti bir iqlimə səbəb oldu.<ref name="Stonehouse2">{{Cite book|title=Encyclopedia of Antarctica and the Southern Oceans|date=June 2002|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-0-471-98665-2}}</ref>

==== Mezozoy dövrü ====
Davamlı istiləşmə nəticəsində qütblü buz örtükləri əridi və Qondvananın bir hissəsi səhra oldu. Antarktida Yarımadası [[Yura dövrü]]ndə (206–146 mln. il əvvəl) yaranmağa başladı və adalar tədricən okeandan çıxdı. Şərqi Antarktidada [[Təbaşir dövrü]]ndə [[Tayqa|iynəyarpaqlı meşələr]] geniş yayılmışdı. Antarktida ətrafındakı dənizlərdə [[Ammonoidealar|ammonitlər]] çox yayılmışdı və dinozavrlar da mövcud idi. Halbuki bu günə qədər yalnız üç Antarktidalı dinozavr nəsli: ''[[Kriolofozavr]]'', ''Glacialisaurus'',<ref name="SmithPol2007">{{Cite journal|author=Smith|date=2007|title=Anatomy of a basal sauropodomorph dinosaur from the Early Jurassic Hanson Formation of Antarctica|url=http://www.app.pan.pl/archive/published/app52/app52-657.pdf|access-date=2019-09-03|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304195051/http://app.pan.pl/archive/published/app52/app52-657.pdf|url-status=live}}</ref> və ''Antarktopelta'' təsvir edilmişdir.<ref>{{Cite web|author=Leslie, Mitch|title=The Strange Lives of Polar Dinosaurs|url=http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/polar-dinosaurs-200712.html|publisher=[[Smithsonian (magazine)|Smithsonian Magazine]]|date=December 2007|accessdate=24 January 2008|archiveurl=https://archive.today/20080130062646/http://www.smithsonianmag.com/history-archaeology/polar-dinosaurs-200712.html|archivedate=30 January 2008}}</ref> Məhz bu dövrdə Qondvana dağılmağa başladı.

Bununla birlikdə Təbaşir dövründə Cənub dənizinin buzlaşması ilə bağlı bəzi dəlillər mövcuddur.
[[Fayl:Pangea animation 03.gif|left|thumb|169x169px|Pangeyanın parçalanması və ardından Qondvananın dağılması]]

==== Qonvananın dağılması ====
Antraktidanın soyuması yavaş-yavaş baş verir, materik və okeanda temperatur kəskin şəkildə aşağı düşürdü.

Afrika, təxminən 160 milyon il əvvəl, [[Hindistan yarımqitəsi|Hindistan yarımadası]] isə təxminən 125 milyon il əvvəl Antarktidadan ayrıldı. Təbaşir dövrünün sonuna qədər, Antarktida hələ də [[kisəlilər]]dən ibarət bir fauna ilə tamamlanan subtropik iqlimə və floraya sahib idi. [[Paleogen]] dövründə, təxminən 40 milyon il əvvəl Avstraliya — [[Yeni Qvineya]] Antarktidadan ayrıldı, beləliklə enli cərəyanlar Antarktidanı Avstraliyadan ayıra bildi və ilk buzlar görünməyə başladı. Bu dövrdə karbon qazının miqdarı sürətlə azaldı və bu da temperaturun aşağı düşməsinə gətirib çıxardı.

23 milyon il əvvəl Antarktida və Cənubi Amerika arasında [[Dreyk boğazı]] açıldı və nəticədə qitəni tamamilə təcrid edən [[Qərb küləkləri cərəyanı]] meydana gəldi.<ref name="DeContoPollard2003">{{Cite journal|title=Rapid Cenozoic glaciation of Antarctica induced by declining atmospheric CO<sub>2</sub>|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_2003-01-16_421_6920/page/245|journal=Nature|volume=421|pages=245–9|date=16 January 2003|doi=10.1038/nature01290|issue=6920|pmid=12529638|issn=0028-0836}}</ref> Buz örtüyü yayılmağa başladı və daha sonra qitəni əhatə edən meşələri əvəz etdi.

==== Neogen dövrü ====
Təxminən 15 milyon il bundan əvvəldən bəri qitə təmamilə buzla örtülmüşdür.

=== İndiki dövr ===
Antarktidanın geoloji tədqiqatına qitənin təxminən hamısının qalın buz təbəqəsi ilə örtülməsi çox mane oldu.<ref>{{Cite web|url=http://www.discoveringantarctica.org.uk/alevel_1_3.html|title=Antarctica's geology|publisher=Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers) in partnership with the British Antarctic Survey and the Foreign and Commonwealth Office|accessdate=31 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141122142909/http://www.discoveringantarctica.org.uk/alevel_1_3.html|archivedate=22 November 2014}}</ref> Bununla birlikdə, [[Məsafədən zondlama|uzaqdan zondlama]], yerə nüfuz edən radarlar və peyk görüntüləri kimi yeni texnikalar buzun altındakı quruluşları ortaya qoymağa başladı.
[[Fayl:Olivin-mt-erebus hg.jpg|thumb|168x168px|[[Erebus vulkanı]]nda tapılmış [[olivin]] mineralı]]
Geoloji cəhətdən [[Qərbi Antarktida]] Cənubi Amerikanın [[And dağları|And]] dağ silsiləsinə yaxından bənzəyir.<ref name="Stonehouse2"/> [[Antarktik yarımadası|Antarktida yarımadası]] [[paleozoy]] və erkən [[mezozoy]] dövrlərində dəniz yatağı çöküntülərinin qalxması və [[metamorfizm]] nəticəsində yaranmışdır. Bu çöküntü qalxması qarışıq intruziyalar və [[vulkanizm]] ilə müşayiət olundu. Qərbi Antarktidada ən çox yayılmış qayalar [[Yura dövrü]]ndə yaranmış [[andezit]] və [[riolit]] vulkaniklərdir. Buz təbəqəsi meydana gəldikdən sonra da, [[Meri Berd Torpağı]] və [[I Aleksandr Torpağı]]nda vulkanik fəaliyyətə dair bir çox dəlil var. Qərbi Antarktidanın yeganə anomal sahəsi, [[stratiqrafiya]]sı Şərqi Antarktida ilə daha çox oxşar olan [[Elsuort dağları|Elsuort Dağları]] bölgəsidir.

[[Şərqi Antarktida]] geoloji cəhətdən müxtəlifdir. Burada bəzi qayalar 3 milyard il əvvəl meydana gəlmişdir. Antraktida platforması əsasını vulkanik və [[metamorfik süxurlar]] təşkil edir. Bu təməlin üstündə [[Transantarktika dağları|Transantarktik Dağları]] meydana gətirmək üçün [[Devon dövrü|Devon]] və [[Yura dövrü]]ndə yayılmış [[Daş kömür|kömür]] və müasir dövrdə əmələ gəlmiş qumdaşı, [[əhəng daşı]] və [[Şistlər|şist]] kimi süxurlar toplanmışdır.

Qitədə bilinən əsas mineral ehtiyat [[Daş kömür|kömürdür]].<ref name="Trewby2002">{{Cite book|date=September 2002|title=Antarctica: An Encyclopedia from Abbott Ice Shelf to Zooplankton|url=https://archive.org/details/trent_0116404808481|publisher=Firefly Books|isbn=978-1-55297-590-9}}</ref> İlk əvvəl [[Britaniya Antarktika ekspedisiyası (1907-1909)|Nimrod Ekspedisiyasında]] Frank Vayld tərəfindən [[Birdmor buzlağı]]nın yaxınlığında qeydə alınıb və günümüzdə aşağı dərəcəli kömür [[Transantarktika dağları|Transantarktik dağlarının]] bir çox yerində aşkarlanmışdır. [[Şahzadə Çarlz dağları]]nda əhəmiyyətli dərəcədə dəmir filizi var. Antarktidanın ən qiymətli ehtiyatları dənizdə, yəni 1973-cü ildə [[Ross dənizi]]ndə tapılmış [[neft]] və [[təbii qaz]] yataqlarıdır. Antarktika müqaviləsi ilə bütün mineral ehtiyatlarının istismarı 2048-ci ilə qədər qadağandır.

== İqlim ==
[[Fayl:Dgv-surfbal.png|thumb|159x159px|Antarktidada illik yağıntı miqdarı]]
Antarktida [[Yer|Yer kürəsinin]] ən soyuq yeridir. Təxminən 34 milyon il əvvəl buzla örtülənə qədər təmamilə buzsuz idi.<ref>{{Cite journal|title=How Antarctica got its ice|author=Lear|date=10 March 2016}}</ref> Yer kürəsində indiyə qədər qeydə alınan ən soyuq təbii havanın temperaturu 1983-cü il iyulun 21-də [[Rusiya]]nın [[Vostok (Antarktika stansiyası)|Vostok Stansiyasında]] {{Convert|−89.2|C|F|1}} olaraq qeydə alınmışdır.<ref>{{Cite web|url=http://ecolocalizer.com/2008/12/14/the-coldest-inhabited-places-on-earth/|title=The Coldest Inhabited Places on Earth|work=Eco Localizer|date=14 December 2008|author=Hudson, Gavin|accessdate=8 February 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160327115134/http://ecolocalizer.com/2008/12/14/the-coldest-inhabited-places-on-earth/|archivedate=27 March 2016}}</ref> Antarktida az yağışlı donmuş səhradır. Buraya il ərzində orta hesapla 20 santimetrdən az yağıntı düşür. Düşən yağıntı demək olar ki, həmişə qar şəkilndə olur. Temperatur qışda {{Convert|−80|C|F|0}} və {{Convert|−89.2|C|F}} arasıdır. Maksimum temperatur yayda sahil yaxınlığında {{Convert|5|C|F|0}} və {{Convert|15|C|F|0}} arasında qeydə alınır.<ref>{{Cite news|title=Coldest temperature ever recorded on Earth in Antarctica: -94.7C (−135.8F)|url=https://www.theguardian.com/world/2013/dec/10/coldest-temperature-recorded-earth-antarctica-guinness-book|accessdate=12 July 2017|archive-date=20 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160820151314/http://www.theguardian.com/world/2013/dec/10/coldest-temperature-recorded-earth-antarctica-guinness-book|url-status=live}}</ref>

Şərqi Antarktida daha yüksək olduğu üçün qərbdəki torpaqlardan daha soyuqdur. [[Atmosfer cəbhəsi|Hava cəbhələri]] nadir hallarda qitəyə daxil olur və mərkəzini soyuq və quru tərk edir. Qitənin mərkəzi hissəsində yağıntının az olmasına baxmayaraq, oradakı buz uzun müddət davam edir. Qitənin ətrafında daim fırtına gücündə küləklər əsir. Qitənin daxilində isə hava axınları daim mülayimdir.[[Fayl:Paranormal Activity Ii (99524001).jpeg|left|thumb|Qütb parıltısı]]
Antarktida üç səbəbə görə [[Arktika]]dan daha soyuqdur. Birincisi, qitənin çox hissəsi dəniz səviyyəsindən {{Convert|3000|m|ft}} yüksəkdir və [[troposfer]]də yüksəlmə ilə temperatur azalır. İkincisi, Arktika okeanı şimal qütb zonasını əhatə edir: okeanın nisbi istiliyi buz örtüyü vasitəsilə ötürülür və Arktika bölgələrində temperaturun Antarktidanın quru səthinə xas olan həddinə çatmasının qarşısını alır. Üçüncüsü yerin günəş ətafındakı orbitalının qeyri-simmetikliyidir. Beləki, Yer kürəsi iyul ayında [[günəş]]dən ən uzaq məsafədə olur (antraktida günəşdən olduqca uzaq olur və qış sərt keçir), dekabr ayında isə yer günəşə ən yaxın məsafədə olur (Arktika günəşə yaxın olduğu üçün qış sərt keçmir). Lakin ilk iki xüsusiyyət daha böyük rol oynayır.<ref>[http://geography.about.com/od/physicalgeography/a/orbitsun.htm The Earth's Elliptical Orbit Around the Sun – Aphelion and Perihelion] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160804010805/http://geography.about.com/od/physicalgeography/a/orbitsun.htm |date=2016-08-04 }}. Geography.about.com. Retrieved on 21 October 2013.</ref>

Adətən cənub işıqları və ya qütb işıqları kimi tanınan [[qütb parıltısı]], Yerin yanından keçən plazma dolu [[Günəş küləyi|günəş küləkləri]] tərəfindən yaradılan, Cənub qütbünün yaxınlığında gecə səmasında müşahidə olunan bir parıltıdır. Başqa bir bənzərsiz tamaşa, almaz tozudur. Almaz tozu adlana hadisə troposferin aşağı qatlarındakı kiçik buz kristallarından ibarət buludlardır.

== Əhali ==
Bir neçə hökumət qitədə daimi idarə olunan [[Qütb stansiyası|tədqiqat stansiyaları]] saxlayır. Qitədə və ona yaxın adalarda elmi tədqiqatlar və digər işlər aparan insanların sayı qışda təxminən 1000 ilə yayda təxminən 5000 arasında dəyişir və bu zamanlarda [[Əhali sıxlığı|əhalinin sıxlığı]] milyon kvadrat kilometrə 70 ilə 350 nəfər olur. Stansiyaların bir çoxu il boyu işləyir, qış dövrü adətən öz ölkələrindən bir illik tapşırıq üçün gəlirlər. 2004-cü ildə Rusiya [[Bellinshauzen (Antarktika stansiyası)|Bellinshauzen stansiyasında]] açılan bir [[Rus Pravoslav Kilsəsi|Pravoslav kilsəsi]] — [[Müqəddəs Üçlük kilsəsi (Antarktika)|Müqəddəs Üçlük Kilsəsi]], hər il eyni şəkildə dönən bir və ya iki keşiş tərəfindən il boyu idarə olunur.<ref>{{cite web|url=http://www.spc.rs/eng/flock_antarcticas_orthodox_temple_celebrates_holy_trinity_day|title=Flock of Antarctica's Orthodox temple celebrates Holy Trinity Day|publisher=Serbian Orthodox Church|date=24 May 2004|accessdate=7 February 2009|archive-date=26 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160826083133/http://www.spc.rs/eng/flock_antarcticas_orthodox_temple_celebrates_holy_trinity_day|url-status=live}}</ref><ref>(Vladimir Petrakov: "Antarctic is a special world, full of very interesting people"). Interview with Father Vladimir Petrakov, a priest who twice spent a year at the station.</ref>

1966-cı ilə qədər davam edən balina dövründə, qitənin əhalisi yayda 1000-dən (bəzi illərdə 2000-dən çox), qışda 200-ə qədər dəyişdi. Topdan satıcıların əksəriyyəti, [[norveçlilər]], artan nisbətdə [[ingilislər]] idi. Yaşayış məntəqələrindən biri də [[Qryotviken]] idi. Balina stansiyalarının menecerləri və digər yüksəksəviyyəli zabitləri tez-tez ailələri ilə birlikdə burada yaşayırdılar. Bunların arasında [[Qryotviken]]in qurucusu, ailəsi ilə birlikdə 1910-cu ildə İngiltərə vətəndaşlığını qəbul edən məşhur [[Norveç]] balina ovçusu və tədqiqatçısı kapitan Karl Anton Larsen də var idi.
[[Fayl:AmundsenScottSuedpolStation.jpg|thumb|Amundsen-Skott stansiyası (1996)]]
Cənub qütbündə doğulan ilk uşaq, 8 oktyabr 1913-cü ildə [[Qryotviken]] şəhərində anadan olmuş norveçli qız [[Solveyk Qunberq Yakobsen]] idi və doğuşu [[Cənubi Georgiya və Cənubi Sandviç adaları|Cənubi Georgiyanın]] İngilis Magistratı tərəfindən qeydiyyata alındı. O balina stansiyasının meneceri köməkçisi Fridsyof Yakobsen və Klara Olette Yakobsenin qızı idi. Bütün bunlara baxmayaraq bəzi inzibatı mübahisələrlə bağlı olaraq Cənubi Georgiya adasının bəzən Antarktidaya aid olmaması deyilir. Buna görə də bəzi mənbələrdə Antarktidada doğulan ilk şəxsin [[Emilio Markos Palma]] olduğu bildirilir.<ref>{{Cite book|author=Headland, Robert K.|title=The Island of South Georgia|url=https://archive.org/details/islandofsouthgeo0000head|publisher=Cambridge University Press|date=1984|isbn=978-0-521-25274-4|oclc=473919719|pages=[https://archive.org/details/islandofsouthgeo0000head/page/n31 12], 130}}</ref>

[[Emilio Markos Palma|Emilio Marcos Palma]], Antarktida materikində, 1978-ci ildə Antarktida yarımadasının ucundakı Esperanza bazasında, 60-cı cənub paralelindən cənubda doğulan ilk şəxs idi;<ref>{{Cite journal|url=http://www.oaea.net/Volume9,Issue1.pdf|title=missing|access-date=2019-09-03|archive-date=2011-07-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20110723231425/http://www.oaea.net/Volume9%2CIssue1.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/article1973781.ece|title=The power games that threaten world's last pristine wilderness|access-date=2019-09-03|archive-date=2016-07-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20160701105344/http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/article1973781.ece|url-status=live}}</ref> valideynləri qitənin ailə həyatı üçün uyğun olub olmadığını müəyyən etmək üçün Argentina hökuməti tərəfindən digər yeddi ailə ilə birlikdə oraya göndərilmişdi.

1984-cü ildə Juan Pablo Camaço Frei Montalva Stansiyasında anadan olub. O Antarktidada doğulan ilk Çilili idi. Artıq bir neçə baza stansiya məktəbə gedən uşaqları olan ailələr üçün evdir.<ref>{{Cite web|url=http://antarcticsun.usap.gov/oldissues2002-2003/answer.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060211123941/http://antarcticsun.usap.gov/oldissues2002-2003/answer.html|archivedate=11 February 2006|title=Questions to the Sun for the 2002–03 season|work=The Antarctic Sun|accessdate=9 February 2006}}</ref>

2009-cu ildə səkkizi Argentinanın Esperanza bazasında<ref>{{Cite web|title=Registro Civil Base Esperanza|url=http://www.ejercito.mil.ar/antartico/RegistroCivil.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100117124815/http://www.ejercito.mil.ar/antartico/RegistroCivil.html|archivedate=17 January 2010}}</ref> və üçü Çili Frei Montalva Stansiyasında olmaqla<ref>{{Cite web|title=Derechos soberanos antárticos de Chile|url=http://www.soberaniachile.cl/derechos_soberanos_antarticos_de_chile.html|accessdate=16 November 2011|archive-date=18 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110718095123/http://www.soberaniachile.cl/derechos_soberanos_antarticos_de_chile.html|url-status=live}}</ref> Antarktidada (60 cənub pralelindən cənubda) 11 uşaq anadan olmuşdur.

== Biomüxtəliflik ==
[[Fayl:Antarctic (js) 18.jpg|thumb|Antarktida şelf buzlağında adeli pinqvini]]

=== Fauna ===
Antarktidada az sayda [[Onurğalılar|onurğalı]] yaşayır və bunlar yalnız Antarktida adaları ilə məhdudlaşır.<ref>{{Cite web|url=http://www.antarctica.ac.uk/about_antarctica/wildlife/land-animals/index.php|title=Land Animals of Antarctica|author=British Antarctic Survey|publisher=Natural Environment Research Council|accessdate=25 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081007225336/http://www.antarctica.ac.uk/about_antarctica/wildlife/land_animals/index.php|archivedate=7 October 2008}}</ref> Antraktidada əsasən [[Lələkyeyənlər|lələkyeyən]], [[yumru qurdlar]], [[ərincəklilər]], [[rotatorilər]] və [[Ayaqquyruqlar|ayaqquyruqlular]] kimi onurğasızlar və mikroorqanizmlər həyat sürür.<ref>{{cite web|url=http://www.birdlife.org/datazone/speciesfactsheet.php?id=3876&m=1|title=Snow Petrel Pagodroma nivea|publisher=BirdLife International|accessdate=20 October 2009|archive-date=3 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160603003235/http://www.birdlife.org/datazone/speciesfactsheet.php?id=3876&m=1|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |title=Genome sequencing of the winged midge, Parochlus steinenii, from the Antarctic Peninsula - NCBI |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28327954 |access-date=2019-09-03 |archive-date=2020-01-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200101155703/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28327954 |url-status=live }}</ref> 

Bəzi dəniz heyvanları növləri birbaşa və ya dolayı yolla [[fitoplankton]]larla qidalanır. Antarktika dəniz həyatına [[pinqvinlər]], [[göy balina]]lar, [[qatil balina]]lar və [[dəniz pişikləri]] daxildir. [[İmperator pinqvini]], Antarktidada qış dövründə bala çıxardan yeganə [[Pinqvinlər|pinqvindir]]. [[Adeli pinqvini|Adeli pinqvinləri]] digər pinqvinlərdən daha cənubda [[Adeli pinqvini|yumurta qoyurlar]] . [[Kəkilli pinqvin]]in göz ətrafında fərqli lələklər var və bunlar incə kirpiklərin görünüşünü verir. [[Kral pinqvini|Kral pinqvinləri]], [[Antarktika pinqvini|antarktika pinqvinləri]] və [[Papua pinqvini|papua pinqvinləri]] də Antarktidada yaşayan pinqvin növlərindəndir.

[[Kergelen dəniz pişiyi]] 18–19-cu əsrlərdə Birləşmiş Ştatlardan və Birləşmiş Krallıqdan gələn satıcılar tərəfindən əridildiyi üçün çox ovlandı. " [[Əsl suitilər|Əsl suiti]] " olan [[Ueddell suitisi]], [[Ueddell dənizi]]ndəki İngilis suiti ovu ekspedisiyalarının komandiri [[Ceyms Ueddell|ser Ceyms Ueddellin]] adını daşıyır.<ref>{{Cite web|url=http://www.knet.co.za/antarctica/fauna_and_flora.htm|title=Creatures of Antarctica|accessdate=6 February 2006|archive-date=14 February 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20050214015049/http://www.knet.co.za/antarctica/fauna_and_flora.htm|url-status=dead}}</ref><gallery>
Fayl:Aptenodytes forsteri -Snow Hill Island, Antarctica -adults and juvenile-8.jpg|[[İmperator pinqvinləri]]
Fayl:Type C Orcas 2.jpg|[[Ross dənizi]]ndə [[Qatil balina]]
Fayl:Manchot Adelie - Adelie Penguin.jpg|[[Adeli pinqvini]]
Fayl:Antarctic, antarctic penguin (js) 65.jpg|[[Antarktika pinqvini]]
Fayl:Falkland Islands Penguins 88.jpg|[[Kəkilli pinqvin]]
Fayl:Antarctic, sea lion (js) 64.jpg|Antarktida dəniz pişiyi
</gallery>

=== Göbələklər ===
Antarktidadan təxminən 1150 növ [[Göbələklər|göbələk]] qeydə alınıb, onlardan təxminən 750-i mitsel olmadan yaşayır, 400-ü isə mitsel əmələ gətirir.<ref name="basplants2">{{Cite web|url=http://www.antarctica.ac.uk/about_antarctica/wildlife/plants/index.php|title=Plants of Antarctica|author=British Antarctic Survey|publisher=Natural Environment Research Council|accessdate=12 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110607115623/http://www.antarctica.ac.uk//about_antarctica/wildlife/plants/index.php|archivedate=7 June 2011}}</ref><ref>{{Cite journal|author=Bridge, Paul D.|title=Non-lichenized fungi from the Antarctic region|url=http://www.cybertruffle.org.uk/cyberliber/59575/0106/0485.htm|accessdate=22 October 2011|archive-date=11 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130811210358/http://www.cybertruffle.org.uk/cyberliber/59575/0106/0485.htm|url-status=dead}}</ref> Bu növlərdən bəziləri ekstremal şəraitdə təkamül nəticəsində qayadaxili yaşayan orqanizmlərdir və Mak -Mardo vadisi və ətraf dağ silsilələrinin təsir edici qaya birləşmələrinin formalaşmasına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə vermişdir. Görünən sadə morfologiya, olduqca fərqli dərəcədə fərqlənən quruluşlar, metabolik sistemlər və fermentlər hələ çox aşağı temperaturda fəaliyyət göstərir və bu cür göbələklərin göstərdiyi həyat dövrləri onları Mak-Mardo Vadisi kimi sərt mühitlərə uyğunlaşdırır. Xüsusilə, qalın divarlı və güclü melanizasiya edilmiş hüceyrələri onları [[Ultrabənövşəyi şüalanma|UB şüalara]] davamlı edir. Bu xüsusiyyətlər yosunlarda və [[Sianobakteriya|sianobakteriyalarda da]] müşahidə oluna bilər ki, bunlar Antarktidada hökm sürən şəraitə uyğunlaşma olduğunu göstərir. Bu kəşf əgər Marsda həyat baş ''verərsə'', buradakı orqanizmlərin ''Cryomyces antarcticus'' və ''Cryomyces minteri'' kimi Antarktida göbələklərinə bənzər ola biləcəyi barədə fərziyyələrə səbəb oldu.<ref>{{Cite web|url=http://blackyeast2010.bf.uni-lj.si/fileadmin/userfiles/Lectures/Onofri.pdf|title=Survival of Black Fungi in Space, Preliminary Results|author=Onofri, S.|accessdate=13 March 2013|archive-date=24 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210224111222/http://blackyeast2010.bf.uni-lj.si/fileadmin/userfiles/Lectures/Onofri.pdf|url-status=dead}}</ref> Bu göbələklərdən bəziləri Antarktida üçün endemikdir.<ref>{{Cite journal|author=de Hoog, G.S.|title=Fungi of the Antarctic: evolution under extreme conditions}}</ref>
[[Fayl:Deschampsia antarctica and Colobanthus quitensis.jpg|thumb|208x208px|''[[Deschampsia antarctica]]'' və ''[[Colobanthus quitensis]]'']]

=== Bitkilər ===
Təxminən 298 milyon il əvvəl meşələr qitəni əhatə etməyə başladı və 15 milyon il əvvəl soyuqlaşan iqlimdə sadacə [[tundra]] bitkiləri sağ qala bildi.<ref>{{Cite web|url=https://telanganatoday.news/antarctica-green-scientists|title=Antarctica was once green: Scientists|date=15 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170423062932/https://telanganatoday.news/antarctica-green-scientists|archivedate=23 April 2017}}</ref> Lakin indiki Antarktida iqlimi geniş bitki örtüyünün yaranmasına imkan vermir. Donma temperaturu, [[Torpaq|torpağın]] keyfiyyətsizliyi, nəmliyin olmaması və günəş işığının olmaması bitki yetişməsinə mane olur. Nəticədə bitki həyatının müxtəlifliyi çox aşağı və paylanması məhduddur. Qitənin [[Flora (botanika)|florası]] əsasən [[mamırkimilər]]dən ibarətdir. Burada 100-ə yaxın növdə [[Mamırlar|mamır]] və 25 növ [[ciyərotu]] bitkisi var. Lakin Antarktida yarımadasında yalnız 3 növ çiçəkli bitki yayılmışdır: ''[[Deschampsia antarctica]]'' , ''[[Colobanthus quitensis]]'' (Antarktida inci çiçəyi) və yerli olmayan ''Poa annua''.<ref>{{Cite journal|title=''Poa annua'' L. in the maritime Antarctic: an overview|url=https://www.researchgate.net/publication/270217066|date=2015|access-date=2019-09-03|archive-date=2021-03-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20210318041919/https://www.researchgate.net/publication/270217066_Poa_annua_L_in_the_maritime_Antarctic_An_overview|url-status=live}}</ref> Böyümə yayda bir neçə həftə ilə məhdudlaşır.<ref name="basplants2"/><ref name="aadplants2">{{Cite web|url=http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/fact-files/plants|title=Antarctic Wildlife|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100828190048/http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/fact-files/plants|archivedate=28 August 2010}}</ref>

=== Digər orqanizmlər ===
Antarktidada yeddi yüz növ yosun var, bunların əksəriyyəti [[fitoplankton]]dur . Rəngli qar yosunları və [[Diatom yosunlar|diatomlar]] yay aylarında sahil bölgələrində xüsusilə çoxdur.<ref name="aadplants2"/> Bakteriyalar buzun altında, soyuq və qaranlıq bir yerdə {{Convert|800|m|mi ft}}-ə qədər dərinlikdə yaşayırlar.<ref name="NYT-201302062">{{cite news|last=Gorman|first=James|title=Bacteria Found Deep Under Antarctic Ice, Scientists Say|url=https://www.nytimes.com/2013/02/07/science/living-bacteria-found-deep-under-antarctic-ice-scientists-say.html|date=6 February 2013|work=[[The New York Times]]|accessdate=6 February 2013|archive-date=1 January 2022|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220101/https://www.nytimes.com/2013/02/07/science/living-bacteria-found-deep-under-antarctic-ice-scientists-say.html|url-status=live}}</ref>

== Qoruma ==
Antarktika Müqaviləsinə Ətraf Mühitin Mühafizəsi Protokolu (Ətraf Mühit Protokolu və ya Madrid Protokolu da deyilir) 1998-ci ildə qüvvəyə minmişdir və Antarktidada [[Bioloji müxtəliflik|biomüxtəlifliyin]] qorunması və idarə edilməsi ilə əlaqəli əsas vasitədir. Bu komitə daxilində böyük bir narahatlıq Antarktida üçün bölgədən kənarda yerli olmayan növlərin təsadüfən gətirilməsi riskidir.<ref name="BridgeHughes73">{{Cite journal|date=2010|title=Conservation issues for Antarctic fungi|journal=Mycologia Balcanica|volume=7|issue=1|pages=73–76|url=http://www.cybertruffle.org.uk/cyberliber/59687/0007/001/0073.htm|access-date=2019-09-03|archive-date=2013-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20130811211330/http://www.cybertruffle.org.uk/cyberliber/59687/0007/001/0073.htm|url-status=dead}}</ref> Antarktika Qoruma Qanununun (1978) ABŞ-də qəbul edilməsi ABŞ-nin Antarktidadakı fəaliyyətinə bir sıra məhdudiyyətlər gətirdi. [[Adventiv növlər|Adventiv]] bitkilərin və ya heyvanların tətbiqi, flora və faunannın pozulmasına gətirib çıxara bilər. 1980-ci ildə qüvvəyə minən müqavilə olan Antarktik Dəniz Yaşayış Resurslarının Mühafizəsi Konvensiyası (CCAMLR), bütün Cənubi Okean balıqçılığını idarə edən qaydaların bütün Antarktida ekosisteminə təsirini nəzərə almağı tələb etdi. Bu yeni hərəkətlərə baxmayaraq, tənzimlənməmiş və qanunsuz balıq ovu xüsusilə də ''Dissostichus eleginoides (''Patagonya dişbalığı)-nın ovu ciddi problem olaraq qalır.<ref name="KirbyBBC-2001">{{Cite news|last1=Kirby|first1=Alex|date=15 August 2001|title=Toothfish at risk from illegal catches|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/1492380.stm|access-date=22 October 2011|archive-date=17 April 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160417002439/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/1492380.stm|url-status=live}}</ref><ref name="AUgovAntartica-toothfish">{{Cite web|title=Toothfish|url=http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/fact-files/animals/fish/toothfish|access-date=2019-09-03|archive-date=2010-09-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20100925104829/http://www.antarctica.gov.au/about-antarctica/fact-files/animals/fish/toothfish|url-status=live}}</ref>

== Siyasət ==
[[Fayl:Antarctica, territorial claims.svg|thumb|233x233px|{{Legenda|#ffd200|Argentina}}{{Legenda|#f88c19|Avstraliya}}{{Legenda|#45bfe2|Çili}}{{Legenda|#0e38b4|Fransa}}{{Legenda|#049e62|Yeni Zellandiya}}{{Legenda|#b73db7|Norveç}}{{Legenda|#ec1111|Birləşmiş Krallıq}}]]
Bir sıra ölkələr müəyyən bölgələrdə suverenliklərini iddia edirlər. Bu ölkələrin bir neçəsi bir-birinin iddialarını qarşılıqlı olaraq tanıdıqları halda, bu iddiaların etibarlılığı ümumiyyətlə qəbul edilmir.<ref name="mutualrecog2">{{cite book |last=Rogan-Finnemore |first=Michelle |title=International Law Issues in the South Pacific |date=2005 |publisher=Ashgate Publishing |isbn=978-0-7546-4419-4 |editor-last=Von Tigerstrom |editor-first=Barbara |page=204 |contribution=What Bioprospecting Means for Antarctica and the Southern Ocean}} "Australia, New Zealand, [[France]], [[Norway]] and the [[United Kingdom]] reciprocally recognize the validity of each other's claims." – Google Books link:</ref> 

Antarktida ilə bağlı yeni iddialar 1959-cu ildən bəri dayandırıldı, baxmayaraq ki, 2015-ci ildə Norveç [[Kraliça Mod Torpağı]]nı rəsmi olaraq onunla Cənub qütbü arasındakı ərazini də əhatə etməmiş olaraq təyin etdi. Antarktidanın vəziyyəti 1959-cu il [[Antarktika haqqında konvensiya|Antarktika Müqaviləsi]] və digər əlaqəli müqavilələrlə tənzimlənir. Müqavilə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqının]] (və sonra Rusiya), Böyük Britaniya, [[Argentina]], [[Çili]], [[Avstraliya]], və [[Amerika Birləşmiş Ştatları]] daxil olmaqla, on iki ölkə tərəfindən imzalanıb. Bu müqavilə Antarktidanı elmi qoruq olaraq bir kənara qoymuş, elmi araşdırma və ətraf mühitin qorunması azadlığını qurmuş və Antarktidada hərbi fəaliyyətə qadağan qoymuşdur. Bu, [[Soyuq müharibə|Soyuq Müharibə]] dövründə qurulan ilk silah nəzarəti müqaviləsi idi.

1983-cü ildə Antarktika Müqaviləsi Tərəfləri Antarktidada mədən işlərini tənzimləmək üçün bir konvensiyaya dair danışıqlara başladı. 1988-ci ildə Antarktida mineral ehtiyatlarının tənzimlənməsi haqqında Konvensiya (CRAMRA) qəbul edildi. Növbəti il, [[Avstraliya]] və [[Fransa]] Antarktika mühitini qorumaq üçün əhatəli bir rejimin yerində müzakirə edilməsini təklif etdilər. Antarktika Müqaviləsinin Ətraf Mühitin Mühafizəsi Protokolu ("Madrid Protokolu") digər ölkələrin davranışlarına uyğun olaraq müzakirə edildi və 14 yanvar 1998-ci ildə qüvvəyə mindi. Madrid Protokolu Antarktidada "sülh və elmə həsr olunmuş təbii qoruq" təyin edərək Antarktidada bütün mədən işlərini qadağan edir.

Antarktida Müqaviləsi Antarktidada hər hansı bir hərbi fəaliyyətə, o cümlədən hərbi bazalar və istehkamların qurulmasına, hərbi manevrlərə və silah sınaqlarına qadağa qoyur. Hərbi heyət və ya avadanlıq yalnız elmi tədqiqat və ya digər dinc məqsədlər üçün icazə verilir.<ref>{{Cite web|url=http://www.scar.org/treaty/|title=''Antarctic Treaty''|publisher=[[Scientific Committee on Antarctic Research]]|accessdate=9 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060206193457/http://www.scar.org/treaty/|archivedate=6 February 2006}}</ref> Yeganə sənədləşdirilmiş hərbi quru manevri 1965-ci ildə Argentina hərbçiləri tərəfindən kiçik NINETY əməliyyatı olmuşdur.<ref>{{Cite web|url=http://www.dna.gov.ar/INGLES/DIVULGAC/ARGANT.HTM|title=Argentina in Antarctica|publisher=[[Antarctica Institute of Argentina]]|accessdate=9 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060306211514/http://www.dna.gov.ar/INGLES/DIVULGAC/ARGANT.HTM|archivedate=6 March 2006}}</ref>
{| class="wikitable"
|+
Antraktida əraziləri
!Tarix
!Ölkə
!Ərazi
!Sərhədlər
!Xəritə
|-
|1840
|{{Bayraq|Fransa}} [[Fransa]]
|[[Fayl:Flag of the French Southern and Antarctic Lands.svg|frameless|26x26px]] [[Adel Torpağı]]
|data-sort-value="+136.11"| 142°02′ ş.u.-dan 136°11′ ş.u.-na
|[[Fayl:Antarctica, France territorial claim.svg|90px]]
|-
|1908
|{{Bayraq|Böyük Britaniya}} [[Birləşmiş Krallıq]]
|[[Fayl:Flag of the British Antarctic Territory.svg|frameless|35x35px]] [[Böyük Britaniyanın Antarktika əraziləri]]
|data-sort-value="-080.00"| 80°00′ q.u.-dan 20°00′ q.u.-na. Kəsişmələr daxil olmaqla:

* 80°00′ q.u.-dan 74°00′ q.u.-na Çili (1940)
* 74°00′ q.u.-dan 53°00′ q.u.-na Çili (1940) və Argentina (1943)
* 53°00′ q.u.-dan 25°00′ q.u.-na Argentina (1943)

</small>
|[[Fayl:Antarctica, United Kingdom territorial claim.svg|90px]]
|-
|1923
|[[Fayl:Flag of New Zealand.svg|frameless|23x23px]] [[Yeni Zelandiya]]
|[[Fayl:Flag of New Zealand.svg|frameless|28x28px]] [[Ross ərazisi]]
|data-sort-value="+160.00"| 160°00′ ş.u.-dan 150°00′ q.u.-na
|[[Fayl:Antarctica, New Zealand territorial claim.svg|90px]]
|-
|1929
|{{Flagicon|Norveç}}
|{{Bayraq|Norveç}} [[I Pyotr adası]]
|data-sort-value="-090.35"| {{Coord|68|50|S|90|35|W|type:isle|name=Peter I Island}}
|[[Fayl:Antarctica, Norway territorial claim (Peter I Island).svg|90px]]
|-
|1933
|{{Flagicon|Avstraliya}}
|{{Bayraq|Avstraliya}} [[Avstraliyanın Antarktika ərazisi]]
|data-sort-value="+044.38"| 44°38′ ş.u.-dan 136°11′ ş.u.-na və 142°02′ ş.u.-dan 160°00′ ş.u.-na
|[[Fayl:Antarctica, Australia territorial claim.svg|90px]]
|-
|1939
|{{Flagicon|Norveç}}
|{{Bayraq|Norveç}} [[Kraliça Mod Torpağı]]
|data-sort-value="-020.00"| 20°00′ ş.u.-dan 44°38 ′ş.u.-na
|[[Fayl:Antarctica, Norway territorial claim (Queen Maud Land, 2015).svg|90px]]
|-
|1940
|{{Flagicon|Çili}}
|[[Fayl:Flag of Magallanes y la Antártica Chilena, Chile.svg|frameless|28x28px]] [[Çilinin Antarktika Bölgəsi]]
|data-sort-value="-090.00"| 90°00′ q.u.-dan 53°00′ q.u.-na. Kəsişmələr də daxil olmaqla:

* 90°00′ q.u.-dan 74°00′ q.u.-na Birləşmiş Krallıq (1908)
* 74°00′ q.u.-dan 53°00′ q.u.-naBirləşmiş Krallıq (1908) və

Argentina (1943)
|[[Fayl:Antarctica, Chile territorial claim.svg|90px]]
|-
|1943
|{{Flagicon|Argentina}}
|[[Fayl:Bandera de la Provincia de Tierra del Fuego.svg|frameless|28x28px]] [[Argentina Antarktikası]]
|data-sort-value="-074.00"| 74°00′ q.u.-dan 25°00′ q.u.-na. Kəsişmələr daxil olmaqla:

* 74°00′ q.u.-dan 53°00′ q.u.-na Birləşmiş Krallıq (1908) və Çili (1940)
* 53°00′ q, u.-dan 25°00′ q.u.-na Birləşmiş Krallıq (1908)</small>
|[[Fayl:Antarctica, Argentina territorial claim.svg|90px]]
|-
|–
|–
|    [[Meri Berd Torpağı]] (Sərbəst bölgə)
|150°00′ q.u.-dan 90°00′ q.u.-na ([[I Pyotr adası]] istisna olmaqla)
|[[Fayl:Antarctica, unclaimed.svg|frameless|91x91px]]
|-
|}
Argentina, İngilis və Çili iddiaları üst-üstə düşür və mübahisələrə səbəb olurdu. 18 dekabr 2012-ci ildə İngiltərə, [[II Elizabet|II Kraliça Elizabetin]] 60 illik yubileyi şərəfinə əvvəllər açıqlanmayan bir ərazini [[Kraliça Elizabet Torpağı]] adlandırdı.<ref name="Foreign & Commonwealth Office Press Release">{{Cite web|title=The Foreign Secretary has announced that the southern part of British Antarctic Territory has been named Queen Elizabeth Land|url=https://www.gov.uk/government/news/queen-elizabeth-land|work=Foreign & Commonwealth Office|publisher=HM Government|accessdate=22 December 2012|date=18 December 2012|archive-date=7 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130707184550/https://www.gov.uk/government/news/queen-elizabeth-land|url-status=live}}</ref> 22 dekabr 2012-ci ildə İngiltərənin Argentinadakı səfiri Con Frimen, iddiaya etiraz olaraq Argentina hökumətinə çağrıldı.<ref name="BBC News: Argentine Protest Against Queen Elizabeth Land">{{Cite web|title=Argentina angry after Antarctic territory named after Queen|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-20822582|work=BBC News|publisher=British Broadcasting Corporation|accessdate=22 December 2012|date=22 December 2012|archive-date=15 January 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130115192632/https://www.bbc.co.uk/news/uk-20822582|url-status=live}}</ref> Argentina-İngiltərə münasibətləri əvvəllər 2012-ci ildə yaxınlıqdakı [[Folklend adaları]]nın suverenliyi və [[Folklend müharibəsi]]nin 30-cu ildönümü ilə əlaqədar mübahisələrə görə pozulmuşdu.

[[Avstraliya]] və [[Yeni Zelandiya]]nın iddiaları olaraq göstərilən ərazilər, ölkələrin müstəqillik əldə etdikdən sonra təhvil alınana qədər Britaniya ərazisi idi. Avstraliya hazırda antarktidada ən böyük əraziyə sahibdir. İngiltərə, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Fransa və Norveçin iddiaları hamısı bir-biri tərəfindən tanınır.

Antarktika Müqaviləsinin üzvü kimi iştirak edən digər ölkələrin də Antarktidada ərazi iddiaları var, lakin Müqavilənin müddəaları qüvvədə olduğu müddətdə tələblərini vermələri mümkün deyil.<ref name="peecug1">{{Cite web|url=http://library.jid.org/en/mono38/nieto.htm|title=La Antartica|publisher=Library.jid.org|accessdate=4 November 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081007084832/http://library.jid.org/en/mono38/nieto.htm|archivedate=7 October 2008}}</ref>

* {{Flagicon|Braziliya}} [[Braziliya Antarktikası]] adlı ərazi iddiası irəli sürmüşdür. Ama bu rəsmi olaraq qeydə alınmamış, plan olaraq da qalmışdır.
* {{Flagicon|Peru}} iddia vermək hüququnu rəsmi olaraq qorumuşdur.<ref name="peecug13">{{cite web|url=http://library.jid.org/en/mono38/nieto.htm|title=La Antartica|publisher=Library.jid.org|accessdate=4 November 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081007084832/http://library.jid.org/en/mono38/nieto.htm|archivedate=7 October 2008|deadurl=yes}}</ref><ref name="peecug22">[http://www.afese.com/img/revistas/revista40/laantartida.pdf Afese.com] {{Wayback|url=http://www.afese.com/img/revistas/revista40/laantartida.pdf |date=20200427054811 }} {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707092226/http://www.afese.com/img/revistas/revista40/laantartida.pdf|date=7 July 2011}}. (PDF) . Retrieved on 19 July 2011.</ref>
* {{Flagicon|Rusiya}} Antarktidada ərazi iddiası hüququnu [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet İttifaqından]] miras almışdır.
* {{Flagicon|CAR}} Ərazi iddiası hüququnu rəsmi olaraq qorudu.<ref name="peecug13"/><ref name="peecug23">[http://www.afese.com/img/revistas/revista40/laantartida.pdf Afese.com] {{Wayback|url=http://www.afese.com/img/revistas/revista40/laantartida.pdf |date=20200427054811 }} {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110707092226/http://www.afese.com/img/revistas/revista40/laantartida.pdf|date=7 July 2011}}. (PDF) . Retrieved on 19 July 2011.</ref>
* {{Flagicon|ABŞ}} Antarktida müqaviləsində ərazi iddiası hüququnu rəsmi olaraq qorudu.<ref name="CIAfactbook-US-RusClaim2">{{cite web|title=Disputes – international|date=2011|work=The World Factbook|publisher=United States Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/print_2070.html|accessdate=22 October 2011|quote=... the US and Russia reserve the right to make claims ...|archive-date=15 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200915211616/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/print_2070.html|url-status=dead}}</ref>

== İqtisadiyyat ==
[[Fayl:Blood Falls by Peter Rejcek.jpg|thumb|[[Qanlı şəlalə]]. Taylor buzlağından Mak-Medro vadisinə axan şəlalə dəmir oksidi ilə zəngin olduğundan suyun rəngi qan-qırmızıdır.]]
Hazırda Antarktidada sahildən balıq ovu və Antarktida xaricində yerləşən kiçik miqyaslı turizm istisna olmaqla heç bir iqtisadi fəaliyyət yoxdur.

[[Daş kömür|Kömür]], [[karbohidrogenlər]], [[Dəmir|dəmir filizi]], [[platin]], [[mis]], [[xrom]], [[nikel]], [[qızıl]] və digər minerallar tapılsa da, istismar üçün kifayət qədər miqdarda olmamışdır.<ref>{{Cite web|title=Natural Resources|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/print_2111.html|work=The World Factbook|publisher=CIA|accessdate=30 October 2016|archive-date=27 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161227182016/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/print_2111.html|url-status=dead}}</ref> Antarktika Müqaviləsi ilə Ətraf Mühitin Mühafizəsi haqqında 1991-ci il Protokolu da qaynaqlar uğrunda mübarizəni məhdudlaşdırır. 1998-ci ildə, 2048-ci ildə yenidən nəzərdən keçiriləcək, iqtisadi inkişafı və istismarı daha da məhdudlaşdıran mədən işinə qeyri-müəyyən qadağa qoyulması üçün kompromis razılaşma əldə edildi. Əsas iqtisadi fəaliyyət balıqların tutulması və dəniz ticarətidir. Antarktika balıqçılığının 2000–01-ci illərdə 112.934 ton endiyi bildirilir.<ref>{{Cite web|title=Fisheries News|url=http://en.mercopress.com/2003/11/30/fisheries-news|publisher=mecropress|accessdate=30 October 2016|archive-date=20 December 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161220073733/http://en.mercopress.com/2003/11/30/fisheries-news|url-status=live}}</ref>

Kiçik miqyaslı "ekspedisiya turizmi" 1957-ci ildən bəri mövcuddur və hazırda Antarktika Müqaviləsi və Ətraf Mühit Protokolunun müddəalarına tabedir, lakin beynəlxalq Antarktika Tur Operatorları Birliyi (IAATO) tərəfindən tənzimlənir. Antarktika turizmi ilə əlaqəli bütün gəmilər IAATO-nun üzvü deyil, lakin IAATO üzvləri turizm fəaliyyətinin 95% -ni təşkil edir. Səyahət, əsasən, kiçik və ya orta gəmi ilə, əlamətdar vəhşi təbiətin əlçatan konsentrasiyaları olan xüsusi mənzərəli yerlərə yönəldilir. 2006–2007-ci illərdə cənub qütbünü 37,506 turist ziyarət etmişdir. 2015–2016-cı illərdə bu rəqəm 38,478 olaraq qeydə alınmışdır.<ref>{{Cite web|url=http://30atcm.ats.aq/30atcm/Documents/Docs/fr/Atcm30_fr001_e.doc|title=Final Report, 30th Antarctic Treaty Consultative Meeting|publisher=[[Antarctic Treaty Secretariat]]|accessdate=2 August 2007|archive-date=8 August 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070808034540/http://30atcm.ats.aq/30atcm/Documents/Docs/fr/Atcm30_fr001_e.doc|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.knet.co.za/antarctica/political.htm|title=Politics of Antarctica|accessdate=5 February 2006|archive-date=14 February 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20050214014631/http://www.knet.co.za/antarctica/political.htm|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://iaato.org/documents/10157/1444539/2015-2016+Tourists+by+Nationality+(Total)/9a4fe29b-1c44-45cc-96b2-246e93137b2f|title=2015–2016 Tourists by Nationality Total|publisher=IAATO|accessdate=30 January 2017|archive-date=10 November 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161110194025/http://iaato.org/documents/10157/1444539/2015-2016+Tourists+by+Nationality+(Total)/9a4fe29b-1c44-45cc-96b2-246e93137b2f|url-status=dead}}</ref> Antarktidada hal-hazırda 2 bank fəaliyyət göstərir.<ref>{{Cite web|url=https://mentalfloss.com/article/63741/worlds-loneliest-atm-antarctica|title=The World's Loneliest ATM is in Antarctica|work=mentalfloss.com|accessdate=2019-08-30|archive-date=2021-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20210309043156/https://www.mentalfloss.com/article/63741/worlds-loneliest-atm-antarctica|url-status=live}}</ref>

Ziyarətçilərin axınının yaratdığı potensial mənfi ekoloji və ekosistem təsirləri cəmiyyətdə narahatlıq yaradır. Bəzi ekoloq və alimlər gəmilər üçün sərt qaydalar və turizm sənədləşməsi tələb edir.<ref>{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/travel/734551/Tourism-%27threatens-Antarctic%27.html|title=''Tourism threatens Antarctic''|publisher=Telegraph UK|accessdate=5 February 2006|location=London|first=Mark|last=Rowe|date=11 February 2006|archive-date=26 January 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090126082101/http://www.telegraph.co.uk/travel/734551/Tourism-%27threatens-Antarctic%27.html|url-status=dead}}</ref> Antarktidanın görməli yerləri ilə uçuşlar (enməyən) Avstraliya və Yeni Zelandiyadan kənarda, 1979-cu ildə Yeni Zelandiya 901 Hva Uçuşunun Erebus dağında 257 nəfərin hamısının ölümünə səbəb olan ölümcül qəzasına qədər işləmişdir.

Otuza yaxın ölkə, təxminən yayda 4000, qışda 1000 nəfər əhalisi olan Antarktidada təxminən yetmiş tədqiqat stansiyasını (il boyu və ya daimi 40 və yalnız yayda 30) saxlayır.

== Tədqiqatlar ==
Hər il 28 fərqli xalqın alimləri dünyanın heç bir yerində təkrarlanmayan [[Eksperiment|təcrübələr]] keçirirlər. Yaz aylarında [[Qütb stansiyası|tədqiqat stansiyalarında]] 4 mindən çox alim fəaliyyət göstərir; bu rəqəm yalnız qışda 1000-dən çox olur. Antarktidadakı ən böyük tədqiqat stansiyası olan [[Mak-Merdo (Antarktika stansiyası)|Mak-Merdo Stansiyası]] 1000-dən çox elm adamını, ziyarətçi və turisti yerləşdirməyə qadirdir.
[[Fayl:South pole telescope nov2009.jpg|thumb|217x217px|Cənub Qütbü Teleskopu. Amundsen-Skott qütb stansiyası]]
Tədqiqatçılar arasında [[bioloq]]lar, [[Geologiya|geoloqlar]], [[Okeanologiya|okeanoqraflar]], [[fizik]]lər, [[astronom]]lar, [[Qlyasiologiya|qlyasiologlar]] və [[Meteorologiya|meteoroloqlar]] da var . Geoloqlar [[tektonik plitələr]]i, kosmosdan gələn [[meteor]]itləri və superqitə olan [[Qondvana]]nın dağılma mənbələrini öyrənməyə meyillidirlər. Onlar [[buzlaq]]ların, [[aysberq]]lərin, mövsümi qarların və şelf buzlaqlarının tarixini və dinamikasını öyrənməklə məşğuldurlar. Bioloqlar vəhşi həyatı araşdırmaqla yanaşı, sərt temperatur və insanların mövcudluğunun müxtəlif orqanizmlərdə uyğunlaşma və sağ qalma strategiyalarına necə təsir göstərmələri ilə maraqlanırlar. Tibb həkimləri virusların yayılması və bədənin həddindən artıq mövsümi istiliyə cavab verməsi ilə bağlı kəşflər etdilər. [[Amundsen-Skott (Antarktika stansiyası)|Amundsen-Skott Cənubi Qütb Stansiyasındakı]] astrofiziklər göy qübbəsi və [[Kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanması|kosmik mikrodalğalı fon radiasiyasını]] araşdırırlar. İncə atmosferə səbəb olan yüksək yüksəklik səbəbindən bir çox astronomik müşahidələr Antarktidanın əksər yerüstü yerlərindən daha yaxşı aparılır; atmosferdəki su buxarının miqdarını minimuma endirən aşağı temperatur və işıq çirklənməsinin olmaması, burada Yer kürəsinin hər yerindən daha aydın bir məkanı görmək imkanı verir.<ref>{{Cite web|url=http://www.antarcticconnection.com/antarctic/science/index.shtml|title=Science in Antarctica|publisher=Antarctic Connection|accessdate=4 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060207003148/http://www.antarcticconnection.com/antarctic/science/index.shtml|archivedate=7 February 2006}}</ref>

1970-ci illərdən bəri Antarktida üzərindəki [[atmosfer]]dəki [[ozon təbəqəsi]] tədqiqatın vacib bir istiqaməti olmuşdur. 1985-ci ildə, Brunt şelf buzlağındakı Halley Stansiyasında topladıqları məlumatlar üzərində işləyən üç İngilis alimi bu təbəqədə bir çuxurun olduğunu aşkar etdilər. Sonda [[Ozon təbəqəsi|ozonun]] məhv olmasına insan məhsullarından yayılan xloroflüorokarbon qazının (CFC) səbəb olduğu müəyyən edilmişdir. 1989-cu il Monreal Protokolunda CFC-lərin qadağan edilməsi ilə iqlim proqnozları 2050 ilə 2070 arasında ozon qatının 1980 səviyyəsinə qayıdacağını göstərilir.<ref name="adelie2">{{Cite web|url=https://birdsnews.com/2014/adelie-penguins-thriving-amid-antarcticas-melting-ice/|title=Adelie Penguins thriving amid Antarctica's melting ice|date=15 July 2014|accessdate=24 October 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160605053724/https://birdsnews.com/2014/adelie-penguins-thriving-amid-antarcticas-melting-ice/|archivedate=5 June 2016}}</ref>

2006-cı ilin sentyabrında NASA peyk məlumatları, Antarktidadaki ozon dəlikinin rekord səviyyədəki bütün dövrlərdən 2.750.000 km<sup>2</sup> səviyyəsində daha böyük olduğunu ortaya qoydu.<ref name="ozone record">{{Cite web|url=http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/ozone_record.html|title=NASA and NOAA Announce Ozone Hole is a Double Record Breaker|publisher=Goddard Space Flight Center, NASA|date=19 October 2006|accessdate=6 September 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101013021957/http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/ozone_record.html|archivedate=13 October 2010}}</ref> Tükənmiş ozon qatının Antarktidada baş verən iqlim dəyişikliklərinə təsiri yaxşı başa düşülmür.<ref name="adelie2"/>

6 sentyabr 2007-ci ildə Belçikada yerləşən Beynəlxalq Qütb Fondu, Antarktidada [[İqliməuyğunlaşma|iqlim dəyişikliyini]] araşdırmaq üçün dünyanın ilk sıfır tullantılı qütb elmi stansiyası olan [[Şahzadə Elizabet Torpağı|Şahzadə Elizabet]] stansiyasını təqdim etdi. 16,3 milyon dollara başa gələn Beynəlxalq Qütb İlinin bir hissəsi olan prefabrik stansiya, [[Qütb sahələri|qütb bölgələrinin]] təbiətini izləmək üçün 2008-ci ilin sonunda [[Belçika]]dan Cənub Qütbünə göndərildi.<ref>[http://www.belspo.be/belspo/bepoles/science/station/index_en.stm Belgian Science Policy Office] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070704065854/http://www.belspo.be/belspo/BePoles/science/station/index_en.stm |date=2007-07-04 }} – Princess Elisabeth Station</ref>

2008-ci ilin yanvar ayında Hey Korr və Devid Vauyan başda olmaqla İngilis Antarktika Tədqiqatı (BAS) alimləri 2200 il əvvəl Antarktidanın buz təbəqəsi altında bir [[vulkan]]ın püskürdüyünü (radar görüntüləri əsasında) bildirdilər. Antarktidada son 10,000 ildə ən böyük püskürmənin qalıqları Hudzon dağlarının altındakı buz səthində tapıldı.<ref>{{Cite news|last=Black|first=Richard|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7194579.stm|title=Ancient Antarctic eruption noted|publisher=BBC News|date=20 January 2008|accessdate=7 February 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090115165526/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7194579.stm|archivedate=15 January 2009}}</ref>

== Meteoritlər ==
[[Fayl:ALH84001.jpg|thumb|211x211px|Antarktidada aşkar edilmiş [[ALH 84001|ALH84001]] meteoriti. Marsdan gəldiyi aşkarlanmışdır.]]
Antarktida [[meteor]]itləri [[günəş sistemi]]nin əvvəlində yaranan materialın öyrənilməsinin vacib sahəsidir; əksəriyyətinin [[asteroid]]lərdən gəldiyi düşünülür, lakin bəziləri daha böyük [[planet]]lərdə meydana gəlmiş ola bilər. İlk meteorit 1912-ci ildə [[Adel Torpağı|Adel torpağında]] tapıldı və tapıldığı yerə əsasən ''Adel torpağı meteoriti'' adı verildi. 1969-cu ildə bir yapon ekspedisiyası doqquz meteorit kəşf etdi. Bu meteoritlərin çoxu son milyon ildə buz təbəqəsinə düşmüşdür. Yer kürəsində daha mülayim bölgələrdə toplanan meteoritlərlə müqayisədə Antarktida meteoritləri yaxşı qorunub saxlanılır.<ref name="meteorite2">{{Cite web|url=http://www-curator.jsc.nasa.gov/antmet/index.cfm|title=Meteorites from Antarctica|publisher=NASA|accessdate=9 February 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060306122117/http://www-curator.jsc.nasa.gov/antmet/index.cfm|archivedate=6 March 2006}}</ref>

Meteoritlərin bu böyük kolleksiyası günəş sistemindəki meteorit bolluğunu və meteoritlərin asteroid və kometlərlə necə əlaqəli olduğunu daha yaxşı başa düşməyə imkan verir. Bu günə qədər yeni növ meteoritlər və nadir meteoritlər tapılmışdır. Bunların arasında, Aydan və ehtimal ki Marsdan təsirlənərək parçalanan parçalar da var. Bu nümunələr, xüsusən də ANSMET tərəfindən aşkar edilmiş [[ALH 84001|ALH84001]], Marsdakı mikrob həyatının mümkün dəlilləri ilə bağlı mübahisənin mərkəzindədir. Kosmosdakı meteoritlər kosmik radiasiyanı mənimsəyir və bu xüsusiyyətlərinə əsasən meteoritin Yerlə toqquşduğu vaxtı laboratoriya tədqiqatları nəticəsində təyin etmək olar.<ref name="meteorite2"/>

2006-cı ildə Ohayo Dövlət Universitetinin bir qrup tədqiqatçısı, təxminən 250 milyon il əvvəl meydana gəlmiş 500 kilometr enində (300 mil) [[Uilks Torpağı krateri]]ni kəşf etmək üçün NASA-nın GRACE peykləri tərəfindən çəkilmiş fotolardan istifadə etdi.<ref name="crater">{{cite web|url=http://researchnews.osu.edu/archive/erthboom.htm|title=Big Bang in Antarctica—Killer Crater Found Under Ice|publisher=Research News|first=Pam Frost|last=Gorder|date=1 June 2006|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160306140004/http://researchnews.osu.edu/archive/erthboom.htm|archivedate=6 March 2016}}</ref>

2013-cü ilin yanvar ayında Belçikanın ''SAMBA'' missiyası tərəfindən aparılan axtarış nəticəsində Nansen buz sahəsindəki buzda 18 kiloqram ağırlığında buzlu meteorit aşkarlandı.<ref>{{Cite news|title=Antarctic scientists find 18kg meteorite|url=http://www.nzherald.co.nz/world/news/article.cfm?c_id=2&objectid=10868465|accessdate=2 March 2013|newspaper=New Zealand Herald|date=1 March 2013|archive-date=6 September 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200906174408/https://www.nzherald.co.nz/world/news/article.cfm?c_id=2&objectid=10868465|url-status=live}}</ref>

2015-ci ilin yanvar ayında Kral Bodoin şelf buzlağının səthindəki qarda 2 kilometr (1.2 mil) diametrindəki dairəvi quruluşun, bir meteorit kraterinin meydana gəldiyi bildirildi. 25 il əvvəlki peyk görüntüləri də bunu sübut etdi.

== Cənub okeanının səviyyəsi və buz örtüyü ==
[[Fayl:Global View of the Arctic and Antarctic.jpg|thumb|200x200px|Antarktida materiki qış aylarında. Bu dövrdə şelf buzlağı genişlənir və materikin sahəsi böyüyür.]]
[[Fayl:Antarctica ice shelves.svg|left|thumb|177x177px|{{Legenda|#FF0000|[[Ross şelf buzlağı]]}}{{Legenda|#0000CD|Filchner–Ronne şelf buzlağı}}{{Legenda|#73d216|Amery şelf buzlağı}}{{Legenda|#edd400|Larsen Şelf buzlağı}}{{Legenda|#f57900|Riiser-Larsen şelf buzlağı}}{{Legenda|#75507b|Fimbul şelf buzlağı}}{{Legenda|#c17d11|Shackleton şelf buzlağı}}{{Legenda|#7377c5|George VI şelf buzlağı}}{{Legenda|#1a3c6e|Qərb şelf buzlağı}}{{Legenda|#2b5d0a|Vilkins Şelf buzlağı}}]]
[[Cənub qütbü]]ndə yerləşdiyinə görə Antarktida, cənub yayı istisna olmaqla, nisbətən az günəş şüası qəbul edir. Buna görə o suyun əsasən buz şəklində olduğu çox soyuq bir qitədir. [[Atmosfer yağıntıları|Yağıntılar]] azdır (Antarktidanın landşaftının əsasını qütb [[səhra]]ları təşkil edir) və demək olar ki, həmişə qar şəklində yağır və ərazini əhatə edən nəhəng bir buz təbəqəsi əmələ gətirir. Qitə sahillərinin ətrafında geniş [[şelf buzlağı]] var. Bunlar materik buzlağından çıxan üzən uzantılardır. Dənizdə də temperatur kifayət qədər aşağı səviyyədədir. [[Dəniz suyu|Dənizin suyunda]] ilin çox vaxtı buz əmələ gəlir. Dəniz səviyyələrinə mümkün təsirləri və qlobal soyutmanın təsirlərini anlamaq üçün Antarktida buzlarının müxtəlif növlərini anlamaq vacibdir.

Antarktika qışında dəniz buz dərəcəsi hər il genişlənir və bu buzun əksəriyyəti yayda əriyir. Bu buz okean suyundan əmələ gəlir və eyni suda üzür və beləliklə dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə kömək etmir. Antarktida ətrafındakı şelf buzlağının miqdarı (kvadrat kilometrlə) son onilliklərdə təxminən sabit qalmışdır. Baxmayaraq ki, qalınlığında yaşadığı dəyişkənliyin miqdarı bəlli deyil.<ref name="United Nations Environment Programme">{{Cite web|title=Regional changes in Arctic and Antarctic sea ice|publisher=United Nations Environment Programme|url=https://www.grida.no/resources/5268|access-date=2019-09-06|archive-date=2022-04-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220406131809/https://www.grida.no/resources/5268|url-status=live}}</ref><ref name="National Snow and Ice Data Center">{{Cite web|title=All About Sea Ice: Characteristics: Arctic vs. Antarctic|publisher=National Snow and Ice Data Center|url=http://nsidc.org/seaice/characteristics/difference.html|access-date=2019-09-06|archive-date=2010-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20100317034609/http://nsidc.org/seaice/characteristics/difference.html|url-status=live}}</ref>

Qitənin özündə böyük miqdarda buz dünya miqyasında təmiz suyun təxminən 70% -ni saxlayır.<ref name="howstuffworks2"/> Bu buz təbəqəsi daim qar yağışından buz alır və dənizə axması nəticəsində buz itirir.

Peyk izləmələri, Antarktika dəniz buzlarının ümumi artımının 2014-cü ildə tərsinə çevrildiyini, 2014–2017-ci illərdə sürətlə azalma tempinin Antarktika dəniz buzlarının 40 illik rekorddakı ən aşağı səviyyələrə qədər azaldığını göstərir.<ref>{{Cite journal|last=Parkinson|first=Claire L.|date=2019-06-26|title=A 40-y record reveals gradual Antarctic sea ice increases followed by decreases at rates far exceeding the rates seen in the Arctic|url=https://www.pnas.org/content/early/2019/06/25/1906556116|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|language=en|pages=201906556|doi=10.1073/pnas.1906556116|issn=0027-8424|pmid=31262810|access-date=2019-09-06|archive-date=2019-07-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20190710165146/https://www.pnas.org/content/early/2019/06/25/1906556116|url-status=dead}}</ref>

Şərqi Antarktida, dəniz səviyyəsindən yüksək bir torpaq bazası olan və qitənin əksər hissəsini tutan soyuq bir bölgədir. Bu ərazidə buzlaşan və nəticədə dənizkənarı buzlaq axan kiçik qar yağışları üstünlük təşkil edir. Bütövlükdə Şərqi Antarktika Buz təbəqəsinin kütlə tarazlığının bir qədər müsbət (dəniz səviyyəsini aşağı salması) və ya tarazlığa yaxın olduğu düşünülür.<ref name="ShepherdWingham20072">{{cite journal|last1=Shepherd|first1=A.|last2=Wingham|first2=D.|date=2007|title=Recent Sea-Level Contributions of the Antarctic and Greenland Ice Sheets|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=315|issue=5818|pages=1529–1532|bibcode=2007Sci...315.1529S|doi=10.1126/science.1136776|pmid=17363663}}</ref><ref name="RignotBamber20083">{{cite journal|doi=10.1038/ngeo102|pmid=24891394|last1=Rignot|first1=E.|last2=Bamber|first2=J.L.|last3=Van Den Broeke|first3=M R.|last4=Davis|first4=C.|last5=Li|first5=Y.|last6=Van De Berg|first6=W.J.|last7=Van Meijgaard|first7=E.|date=2008|title=Recent Antarctic ice mass loss from radar interferometry and regional climate modelling|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=2|pages=106|url=https://www.researchgate.net/publication/232802727|bibcode=2008NatGe...1..106R|pmc=4032514}}</ref><ref name="Shepherdetal20122">Sheperd et al. 2012 [http://www.sciencemag.org/content/338/6111/1183 A Reconciled Estimate of Ice-Sheet Mass Balance] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20121202063857/http://www.sciencemag.org/content/338/6111/1183 |date=2012-12-02 }}</ref> Bununla birlikdə bəzi bölgələrdə buz axınının artması aşkar edilmişdir.<ref name="RignotBamber20083"/><ref name="ChenWilson20082">{{cite journal|doi=10.1016/j.epsl.2007.10.057|last1=Chen|first1=J.L.|last2=Wilson|first2=C.R.|last3=Tapley|first3=B.D.|last4=Blankenship|first4=D.|last5=Young|first5=D.|date=2008|title=Antarctic regional ice loss rates from GRACE|journal=Earth and Planetary Science Letters|volume=266|issue=1–2|pages=140–148|bibcode=2008E&PSL.266..140C}}</ref>

== Qlobal istiləşmə ==
[[Fayl:Antarctica temps2 1957-2006.jpg|left|thumb|Antarktidanın səth temperaturunun yüksəlməsi (1957–2008)]]
Antarktidanın bəzi bölgələri [[Qlobal istiləşmə]]dən öz payını alıb. Xüsusilə Antarktida yarımadasında güclü istiləşmə qeyd edildi. 2009-cu ildə Erik Steyg tərəfindən nəşr olunan bir araşdırma, Antarktidanın qitə miqyaslı orta səth istiliyinin 1957-ci ildən 2006-cı ilə qədər 0,05 °C (0.09 °F) artdığını qeyd etdi.  Bu araşdırma, həmçinin Qərbi Antarktidanın son 50 ildə 10 il ərzində 0,1 °C (0.2 °F) daha çox istiləşdiyini və bu istiləşmənin qış və yazda ən güclü olduğunu qeyd etdi.<ref name="SteigSchneider2009">{{Cite journal|doi=10.1038/nature07669|date=2009|title=Warming of the Antarctic ice-sheet surface since the 1957 International Geophysical Year|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|volume=457|issue=7228|pages=459–462|pmid=19158794|url=https://docs.rwu.edu/fcas_fp/313|access-date=2019-09-06|archive-date=2021-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308071712/https://docs.rwu.edu/fcas_fp/313/|url-status=live}}</ref> Araşdırmalar zamanı Antarktidanın [[Karbon qazı|karbon qazı tullantıları]] nəticəsində istiləşdiyinə dair sübutlar tapılıb.<ref name="Gillett2008">{{Cite journal|doi=10.1038/ngeo338|date=2008|title=Attribution of polar warming to human influence|journal=Nature Geoscience|volume=1|issue=11|pages=750|url=http://www.escholarship.org/uc/item/4fd0k1z0|access-date=2019-09-06|archive-date=2021-02-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20210225210821/https://escholarship.org/uc/item/4fd0k1z0|url-status=live}}</ref> Lakin bu heç də birmənalı deyil.<ref name="Steig2013">{{Cite journal|doi=10.1038/ngeo1778|title=Recent climate and ice-sheet changes in West Antarctica compared with the past 2,000 years|journal=Nature Geoscience|volume=6|issue=5|pages=372|date=2013}}</ref> Qərbi Antarktidadakı səth istiliyinin miqdarı böyük olsa da, bu səthdə əriməyə səbəb olmamışdır. Bunun əvəzinə buzlaq axınının artması, yalnız [[Şelf|kontinental şelfdən]] və dərin okeandan isti suyun axması ilə əlaqələndirilir.<ref name="PayneVieli2004">{{Cite journal|doi=10.1029/2004GL021284|date=2004|title=Recent dramatic thinning of largest West Antarctic ice stream triggered by oceans|journal=[[Geophysical Research Letters]]|volume=31|issue=23}}</ref><ref name="ThomaJenkins2008">{{Cite journal|doi=10.1029/2008GL034939|date=2008|title=Modelling Circumpolar Deep Water intrusions on the Amundsen Sea continental shelf, Antarctica|journal=[[Geophysical Research Letters]]|volume=35|issue=18|url=http://epic.awi.de/25479/1/2008_Modelling_Circumpolar_Deep_Water_intrusions_on_the_Amundsen_Sea_continental_shelf_Antarctica.pdf|access-date=2019-09-06|archive-date=2013-07-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20130728140333/http://epic.awi.de/25479/1/2008_Modelling_Circumpolar_Deep_Water_intrusions_on_the_Amundsen_Sea_continental_shelf_Antarctica.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Widespread acceleration of tidewater glaciers on the Antarctic Peninsula|journal=Journal of Geophysical Research|volume=112|date=2007|doi=10.1029/2006JF000597}}</ref>

2002-ci ildə Antarktida yarımadasının Larsen-B şelf buzlağıi çökdü.<ref>{{Cite news|last1=Glasser, Neil|title=Antarctic Ice Shelf Collapse Blamed On More Than Climate Change|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2008/02/080210100441.htm|date=10 February 2008|journal=ScienceDaily|access-date=6 September 2019|archive-date=23 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423034506/https://www.sciencedaily.com/releases/2008/02/080210100441.htm|url-status=live}}</ref> 2008-ci il 28 Fevral — 8 Mart tarixləri arasında, yarımadanın cənub-qərbindəki Vilkins şelf buzlağından təxminən 570 kvadrat kilometr genişliyində buz sahəsi çökdü. Qalan 15,000 kvadratkilometr buz sahəsi risk altında idi. Buzlaq 5 aprel 2009-cu ildə<ref>{{Cite news|title=Ice Bridge Holding Antarctic Shelf in Place Shatters|url=https://www.nytimes.com/2009/04/05/science/earth/05antarctica.html|date=5 April 2009|journal=The New York Times|access-date=6 September 2019|archive-date=16 April 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090416001929/http://www.nytimes.com/2009/04/05/science/earth/05antarctica.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|title=Ice bridge ruptures in Antarctic|journal=BBC News|date=5 April 2009|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7984054.stm|access-date=6 September 2019|archive-date=5 April 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090405235050/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7984054.stm|url-status=live}}</ref> dağılana qədər təqribən 6 kilometr uzunluğunda olan "buzdan dəhliz" tərəfindən tutulurdu.<ref>{{Cite news|title=Huge Antarctic ice chunk collapses|journal=CNN.com|date=25 March 2008|url=http://edition.cnn.com/2008/TECH/science/03/25/antartica.collapse.ap/index.html|access-date=6 September 2019|archive-date=29 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080329225802/http://edition.cnn.com/2008/TECH/science/03/25/antartica.collapse.ap/index.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|title=Massive ice shelf on verge of breakup|journal=CNN.com|date=25 March 2008|url=http://edition.cnn.com/2008/TECH/03/25/antarctic.ice/index.html|access-date=6 September 2019|archive-date=29 March 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080329225715/http://edition.cnn.com/2008/TECH/03/25/antarctic.ice/index.html|url-status=live}}</ref> [[NASA]]-ya görə, son 30 ildə ən geniş yayılmış Antarktika səthinin əriməsi, 2005-ci ildə, Kaliforniyaya bənzər ölçüdə buz sahəsi qısa müddətdə əriyəndə və yenidən donduqda səthinin 5 °C (41 °F) qədər yüksəlməsi ilə nəticələnə bilər.<ref>{{Cite news|title=Big area of Antarctica melted in 2005|journal=CNN.com|date=16 May 2007|url=http://www.cnn.com/2007/TECH/science/05/16/antarctica.melting.reut/index.html|access-date=6 September 2019|archive-date=18 May 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070518144944/http://www.cnn.com/2007/TECH/science/05/16/antarctica.melting.reut/index.html|url-status=live}}</ref>

2013-cü ildə ''Nature Geoscience-''də yayımlanan bir araşdırma Qərbi Antarktidanı yer üzündəki ən sürətlə istilənən bölgələrdən biri olaraq təyin etdi. Tədqiqatçılar Antarktidanın Berd Stansiyasından tam bir istilik rekordu təqdim edir və bunun "1958 ilə 2010 arasında illik temperaturun 2.4 ± 1,2 ° C arasında xətti bir artım olduğunu" iddia edirlər.<ref>{{Cite journal|title=Central West Antarctica among the most rapidly warming regions on Earth|journal=Nature Geoscience|date=2013|volume=6|issue=2|pages=139–145|doi=10.1038/ngeo1671}}</ref>

== Ozon dəliyi ==
[[Fayl:Agujero en la capa de ozono 2008.jpg|thumb|290x290px|Ozon dəliyinin 1979–2008-ci illərdə böyüməsi. NASA. 4 oktyabr 2008. Rəng tündləşdikcə Ozon qatının nazikləşdiyini göstərir.]]
Antarktida üzərində "[[ozon dəliyi]]" nin böyük bir sahəsi var. Bu çuxur, demək olar ki, bütün qitəni əhatə edir və 2008-ci ilin sentyabrında ən böyük nöqtəyə çatmışdır.<ref>{{Cite web|title=Antarctic Ozone|publisher=Natural Environment Research Council|url=http://www.antarctica.ac.uk/met/jds/ozone/index.html|accessdate=5 May 2009|archive-date=11 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130811184405/http://www.antarctica.ac.uk/met/jds/ozone/index.html|url-status=live}}</ref> Dəlik 1985-ci ildə elm adamları tərəfindən aşkar edilmiş və müşahidə illərində artmağa meyil edilmişdir<ref name="schiermeier20094">{{Cite journal|title=Atmospheric science: Fixing the sky|author=Schiermeier, Quirin|journal=Nature|doi=10.1038/460792a|date=12 August 2009|volume=460|pages=792–795|issue=7257|pmid=19675624}}</ref>. Ozon dəliyinin xloroflorokarbon qazının(KFC) atmosferə atılması və [[Ozon təbəqəsi|ozonun]] parçalanması ilə yaranması qeyd edilir.<ref>{{Cite web|url=http://www.nas.nasa.gov/About/Education/Ozone/antarctic.html|title=The Antarctic Ozone hole|publisher=Government of the United States|accessdate=7 February 2009|archive-date=3 April 2009|archive-url=http://webarchive.loc.gov/all/20090403024238/http://www.nas.nasa.gov/About/Education/Ozone/antarctic.html|url-status=live}}</ref>

Bəzi elmi tədqiqatlar Antarktidada (və [[Cənub yarımkürəsi|Cənubi Yarımkürəsinin]] daha geniş ərazisində) iqlim dəyişikliyinin idarə olunmasında ozonun tükənməsinin dominant rol oynaya biləcəyini göstərir.<ref name="schiermeier20094"/> [[Ozon təbəqəsi|Ozon]] [[stratosfer]]də çox miqdarda [[Ultrabənövşəyi şüalanma|ultrabənövşəyi şüaları]] udur. Antarktida üzərində ozonun tükənməsi yerli stratosferdə 6 °C ətrafında bir qədər soyumağa səbəb ola bilər. Bu soyutma, qitənin ətrafında axan nəhəng küləklərin güclənməsinə təsir göstərir və beləliklə Cənub qütbü yaxınlığında soyuq havanın axmasının qarşısını alır. Nəticədə Şərqi Antarktika buz təbəqəsinin kontinental kütləsi daha aşağı temperaturda saxlanılır və Antarktidanın bəzi ərazilərinin, xüsusən Antarktida Yarımadasının, daha yüksək dərəcədə istiləşməsinə kömək edir.<ref>{{Cite journal|author=Turner J.|title=Non-annular atmospheric circulation change induced by stratospheric ozone depletion and its role in the recent increase of Antarctic sea ice extent|journal=[[Geophysical Research Letters]]|volume=36|pages=L08502|date=2009|doi=10.1029/2009GL037524|issue=8}}</ref>

== Həmçinin bax ==
* [[Antarktida əhalisi]]
* [[Antarktika]]
* [[Coğrafi kəşflər]]
* [[Antarktika vulkanlarının siyahısı]]
* [[Antarktika plitəsi]]
* [[Erebus (krater)]]
* [[Kommanvelz buzlağı]]
{| class="wikitable"
|+Antarktidanın inzibatı bölgüsü
! colspan="3" |Ərazilər
!Adalar
|-
|[[Adel Torpağı]]
|[[Kraliça Elizabet Torpağı]]
|[[Palmer Torpağı]]
|[[Cənubi Orkney adaları]]
|-
|[[I Aleksandr Torpağı]]
|[[Kraliça Mod Torpağı]]
|[[Şahzadə Elizabet Torpağı]]
|[[Cənubi Şetland adaları]]
|-
|[[Viktoriya Torpağı]]
|[[Kraliça Meri Torpağı]]
|[[Uilks Torpağı]]
|[[Balleni adaları]]
|-
|[[II Vilhelm Torpağı]]
|[[Kots Torpağı]]
|[[VII Eduard yarımadası]]
|[[Berkner]]
|-
|[[V Georq sahili]]
|[[Mak-Robertson Torpağı]]
|[[Elsuort Torpağı]]
|[[Fil adası]]
|-
|[[Qreyam Torpağı]]
|[[Meri Berd Torpağı]]
|[[Enderbi Torpağı]]
|[[Karney]]
|-
|[[Kemp Torpağı]]
|
|
|[[Ross adası]]
|}
<br>

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı|3}}

== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Antarktika}}
{{Portal|Coğrafiya}}
* [https://www.state.gov/key-topics-office-of-ocean-and-polar-affairs/polar-affairs/ United States Departament. Polar Affairs]
* [http://cdn.antarcticglaciers.org Antarctic Glaciers.org] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20210518213036/http://cdn.antarcticglaciers.org/ |date=2021-05-18 }}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html Antarktida] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181225211652/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ay.html%20 |date=2018-12-25 }} [[Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi]]
* [[c:Atlas of Antarctica|Antartidanın atlası]]
* [https://www.scar.org/ Antarctica. SCAR (Scientific Committee on Antarctic Research)]
{{Bölgələr}}
{{Qitələr}}

[[Kateqoriya:Antarktida]]
[[Kateqoriya:Materiklər]]
[[Kateqoriya:Qitələr]]
Bu səhifədə istifadə edilmiş şablonlar:
Şablon:Bax (redaktə)
Şablon:Bayraq (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Bayraq/icon (redaktə)
Şablon:Başlığın yeri (redaktə)
Şablon:Bölgələr (redaktə)
Şablon:Cat handler (redaktə)
Şablon:Category handler (redaktə)
Şablon:Cite book (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Cite journal (redaktə)
Şablon:Cite news (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Cite web (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Convert (redaktə)
Şablon:Coord (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Digər mənalar (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Dil-la (redaktə)
Şablon:Dil1 (redaktə)
Şablon:Dünya regionları (redaktə)
Şablon:Dəqiqləşdirilməmiş (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:En (redaktə)
Şablon:Flagicon (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Flaqifikasiya/ABŞ (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Argentina (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Avstraliya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Braziliya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Böyük Britaniya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/CAR (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Fransa (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Norveç (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Peru (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Rusiya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/flaqifikasiya (redaktə)
Şablon:Flaqifikasiya/Çili (redaktə)
Şablon:Fr (redaktə)
Şablon:Gizli blok/styles.css (redaktə)
Şablon:Gizli blokun başlanğıcı (redaktə)
Şablon:Gizli blokun sonu (redaktə)
Şablon:Hlist (redaktə)
Şablon:Icon (redaktə)
Şablon:If empty (redaktə)
Şablon:Lang-la (redaktə)
Şablon:Larger (redaktə)
Şablon:Legenda (redaktə)
Şablon:Legenda/styles.css (redaktə)
Şablon:Materik (redaktə)
Şablon:Navbox (redaktə)
Şablon:Naviqasiya cədvəli (redaktə)
Şablon:Naviqasiya cədvəli sütunlarla (redaktə)
Şablon:Nobr (redaktə)
Şablon:Oq (redaktə)
Şablon:Oq/styles.css (redaktə)
Şablon:Portal (redaktə)
Şablon:Portal/styles.css (redaktə)
Şablon:Portal/Şəkil (redaktə)
Şablon:Portal/Şəkil/Coğrafiya (redaktə)
Şablon:Portal/Şəkil/Şablon (redaktə)
Şablon:Qitələr (redaktə)
Şablon:Ref-en (redaktə)
Şablon:Ref-info (redaktə)
Şablon:Ref-lang (redaktə)
Şablon:Resize (redaktə)
Şablon:Sitatın sonu (redaktə)
Şablon:Sitatın əvvəli (redaktə)
Şablon:Sitatın əvvəli/styles.css (redaktə)
Şablon:Str left (redaktə)
Şablon:Str rep (redaktə)
Şablon:Səhv salma (redaktə)
Şablon:Törəmə layihələr (redaktə)
Şablon:Törəmə layihələr/styles.css (redaktə)
Şablon:Veb-arxiv (redaktə)
Şablon:Vebarxiv (redaktə)
Şablon:Vikianbar kateqoriyası (redaktə)
Şablon:Wayback (redaktə)
Şablon:Webarchive (redaktə)
Şablon:Wikidata (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:Yaxşı məqalə (redaktə)
Şablon:Ölçüsünü dəyiş (redaktə)
Şablon:Üst ikona (redaktə)
Şablon:İcon (redaktə)
Şablon:İfempty (redaktə)
Şablon:İstinad siyahısı (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Şablon:İstinad siyahısı/styles.css (redaktə)
Modul:Arguments (redaktə)
Modul:Category handler (redaktə)
Modul:Category handler/blacklist (redaktə)
Modul:Category handler/config (redaktə)
Modul:Category handler/data (redaktə)
Modul:Category handler/shared (redaktə)
Modul:Citation/CS1 (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Citation/CS1/COinS (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Configuration (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Date validation (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Identifiers (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Utilities (redaktə)
Modul:Citation/CS1/Whitelist (redaktə)
Modul:Citation/CS1/styles.css (redaktə)
Modul:Color contrast (redaktə)
Modul:Color contrast/colors (redaktə)
Modul:Convert (redaktə)
Modul:Convert/data (redaktə)
Modul:Convert/text (redaktə)
Modul:Coordinates (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Coordinates/styles.css (redaktə)
Modul:Hatnote (mənbə koduna bax) (təcrübəli redaktor mühafizəsi)
Modul:Hatnote/styles.css (redaktə)
Modul:Icon (redaktə)
Modul:Icon/data (redaktə)
Modul:If empty (redaktə)
Modul:List (redaktə)
Modul:Math (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Namespace detect/config (redaktə)
Modul:Namespace detect/data (redaktə)
Modul:Navbox (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:No globals (redaktə)
Modul:Sources (redaktə)
Modul:Sources/utils (redaktə)
Modul:String (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:TableTools (redaktə)
Modul:Webarchive (redaktə)
Modul:Webarchive/data (redaktə)
Modul:Wikidata (mənbə koduna bax) (mühafizə edilib)
Modul:Wikidata/config (redaktə)
Modul:Wikidata/media (redaktə)
Modul:WikidataSelectors (redaktə)
Modul:Yesno (redaktə)
Antarktida səhifəsinə qayıt.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Antarktida"