Oibar

Oibar
Alministración
País	España
Comunidá foral	Navarra
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde d'Aibar	Pedro José Lanas Arbeloa
Nome oficial	Aibar (es)[1] Oibar (eu)[1]
Nome llocal	Aibar (es) Oibar, Ahibarre (eu)[1]
Códigu postal	31460
Xeografía
Coordenaes	42°35′22″N 1°21′40″W / 42.58952811°N 1.36115273°O / 42.58952811; -1.36115273
Oibar Oibar (España)
Superficie	43.79 km²
Altitú	531 m
Llenda con	Cáseda, Leache (es) , Irunberri, Sada, Sangüesa/Zangoza, Urraúl Bajo y Ibargoiti (es)
Demografía
Población	769 hab. (2023) - 425 homes (2019) - 380 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.12% de Navarra
Densidá	17,56 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
aibar.org

Oibar (Aibar en castellán y de forma cooficial) ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na merindad de Sangüesa, na contorna de Sangüesa y a 44,2 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 769 habitantes (2023)^[2][3].

La primer referencia a la población apaez nel añu 882 y refier: "fractus est capo Aybaria a Mohamed Ben Lup". Otres referencies medievales del topónimu apaecen so formes similares: Agibare, Albar, Aibare, Aibari, Aivar, Aivare, Aiubare, Aiuuar, Aiuruuare, Aivar, Aybare, Aybar, Ayuar o Ayvar. El significáu etimolóxicu del topónimu paez compuestu pola pallabra en llingua vasca ibar, que significa valle o vaguada; pero'l términu que preciede a esta pallabra resulta desconocíu.^[4]

El nome en llingua vasca del valle ye Oibar. En documentos de 1074 y 1076 recuéyese yá la similar forma de "Oiuarr". La esistencia na zona de numberosos topónimos n'euskera demuestra que se faló esti idioma en Aibar mientres munchos sieglos.^[5] Nun documentu de 1763 méntase Oibarbidea (que significa el camín de Oibar), considerándose la primer mención exacta d'esti topónimu. El nome perder nel mesmu conceyu al dexar de falar los sos habitantes n'euskera, pero caltúvose hasta l'actualidá nel Valle de Salazar. En 2001 el conceyu, a pesar de que taba llegalmente na zona non vascófona de Navarra, adoptó la denominación oficial billingüe de Aibar/Oibar.

Primeramente adscrita a la zona non vascófona pola Llei Foral 18/1986, en xunu de 2017 el Parllamentu navarru aprobó'l pasu de Aibar a la Zona mista de Navarra por aciu la Llei foral 9/2017.^[6]

Los xentilicios más usaos na población son aibareses/a y oibartarrak.

L'escudu d'armes de la villa de Aibar tien el siguiente blasón:

Trai de gules y un castiellu de tres torres d'oru, la central más alta que les llaterales y almenadas de tres almenes. Debaxo del castiellu dos llaves del mesmu metal cruciaes en sotuer

Otazu Ripa, Jesús Lorenzo^[7]

Quiciabes provenga esti blasón del sellu céreo qu'usaba la villa dende'l sieglu XIII y que representaba, so una arcada flanqueada de dos torres y sumada d'una tercera más alta, la imaxe del patrón San Pedro empuñando una llave. En sieglos posteriores y siguiendo les lleis heráldiques, l'arcada coles torres simbolizar nel castiellu y la figura del santu nes llaves.^[7]

Cáseda, Leache, Irunberri, Sangüesa, Sada, Rocaforte. Aibar ta asitiáu na parte este centru de la Comunidá Foral de Navarra. El so términu municipal tien una superficie de 47,79 km² y llinda al norte con Ibargoiti y Urraul Baxu, al este con Sangüesa, al sur con Cáseda y al oeste con Sada y Leache.^[8]

La villa de Aibar asítiase a veres del regueru Uñezar, sobre una fastera ente Sada y Sangüesa a 531 msnm. Na parte norte del so términu municipal atópase la sierra de Izco onde la cota máxima d'altitú ye'l picu Olaz con 884 msnm. Nella tamién desatacaríamos otros montes como Biescas, La Vizcaya, Menditxuri, San Millán y Pinillas con cotes que bazcuyen ente los 900 y 1.000 msnm.^[8]

Dientro del so nucleu urbanu, se d'estremen los siguientes barrios: Santa María, Toki eder, La Milagrosa, Amalur, El Cercu, Jaminduriz, Blanca Navarra, Camín del Monte, San Juan, La Ontina, Barriu opacu, Calle San Pedro, Cai Mayor, Cai del Aguardintero, Cai Centro Iriarte, Barrio San Francisco Javier, Aritza, Calle Santiago Pla y Carretil.

Evolución demográfica^[9]

1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2017
1.643	1.747	1.619	1.560	1.606	1.516	1.547	1.466	1.198	981	985	932	800

Del 15 al 20 d'agostu. Les fiestes patronales son compartíes n'honor a San Roque, patrón de la llocalidá, y San Mikel de Aibar, misioneru del sieglu XV y natural del pueblu.

L'alministración política realízase al traviés d'un conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal dende les primeres eleiciones municipales tres la reinstauración de la democracia n'España, en 1979. El censu eleutoral ta compuestu polos residentes mayoría d'edá mayores de 18 años empadronaos nel conceyu, yá sían de nacionalidá española o de cualquier país miembru de la Unión Europea. Según lo dispuesto na Llei Orgánica del Réxime Eleutoral Xeneral,^[10] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la corporación municipal ta formada por 7 conceyales. La sede del Conceyu de Aibar ta na plaza Consistorial, 1.

Eleiciones municipales 2007

Nes eleiciones municipales de 2007, l'Agrupación Eleutoral d'Izquierda Independiente de Aibar (AGEIZIA) llogró los 7 conceyales, siendo escoyíu como alcalde Manuel Martínez Aldunate.^[11]

Partíos políticos nel Conceyu de Aibar^[11]

Partíu políticu !Conceyales	Votos	%Votos
Agrupación Eleutoral Independiente d'Izquierda de Aibar (AGEIZIA)	7	296	64,21%

Dende 2011, hasta'l so fallecimientu en 2017, l'alcalde de la llocalidá foi Pedro José Llanes Arbeloa (7/10/1958 - 27/6/2017), un conocíu periodista deportivu en Navarra que trabayó en Diariu de Noticies, ente otros medios de comunicación.^{[12][13][14][15]}

• Basílica de Santa María: Ye un edificiu d'estilu románicu, de la segunda metá del sieglu XII y ta formáu por una sola nave de cuatro tramos y cabecera semicircular. Por soporte tien unes pilastres con medies columnes adosaes que se sofiten nunos pedestales prismáticos con plintos llisos y basa compuesta por toru y escocia con boles nos ángulos. Les escultures de los capiteles son motivos simples ensin figuración humana. La bóveda ye de mediu cañón apuntáu y ta jalonada por cuatro arcos fajones apuntaos y doblaos que fuelguen nes pilastres. Del el so interior destaca'l retablu mayor d'estilu barrocu que preside'l templu'l cual data de 1710.^[16]
• Basílica de San Joaquín: Ye un edificiu del sieglu XVIII formáu por una sola nave de cuatro tramos y cabecera recta. Ta cubiertu por una bóveda de lunetos jalonada por arcos fajones bien planos que fuelguen sobre unes ménsules bien sencielles, a que la so altor cuerre una imposta llisa. El so esterior ye de sillarejo y la puerta del templu tien un arcu de mediu puntu con dovelas de sillar. tamién tien una espadaña con campana a los pies sobre la fachada. Del so interior destaca'l retablu de San Joaquín d'estilu barrocu de la primer metá del sieglu XVII.^[17]
• Ilesia de San Pedro: Ye un edificiu d'estilu románicu del sieglu XII, formáu por trés naves de tres tramos, la central más ancha que les llaterales. Amás éstes presenten cierta irregularidá nel so trazáu y son más estreches nel tramu próximu a la cabecera que nos pies. Nel sieglu XVI foi-y añadíu un ampliu cruceru más la capiya mayor y la sacristía^[18]

L'Aula d'Enerxíes Anovables de Aibar-Oibar ye un espaciu pal acercamientu didácticu a les enerxíes anovables. Asitiáu en plenu Cascu medieval de Aibar/Oibar, xunto a la ilesia románica de San Pedro y l'Albergue Turísticu Municipal. Ocupa l'edificiu que d'antiguo foi Conceyu, que foi restauráu en 2006 p'acoyer les instalaciones de l'Aula d'Enerxíes Anovables siguiendo los criterios de bioclimatismo. Entámense visites al centru y la so esposición "Anueva la to enerxía" según a centros de producción d'enerxía anovable de la zona.

En Casar-muséu espón la restaurada maquinaria del Trujal cooperativu d'aceite de Aibar, un antiguu fornu de pan y pueden vese distintos oxetos, pieces y maquinaries que nos recuerden esos antiguos oficios, eses práutiques, saberes y formes de vida d'antaño amestaes al campu y a los frutos de la tierra. Maquetes, paneles, fotografíes y audiovisuales completen la esposición permanente de la Casa de los Oficios y la Memoria de Aibar.

El Club Deportivo Aibarés ye l'equipu de fútbol de la llocalidá.

• Navarra
• Llista de conceyos de Navarra
• Merindad de Sangüesa

• Conceyu de Aibar
• Institutu d'Estadística de Navarra
• Infraestructura de Datos Espaciales de Navarra
• Aula d'Enerxíes Anovables de Aibar, Navarra Archiváu 2019-01-24 en Wayback Machine