Psicoloxía de la relixón

La psicoloxía de la relixón ye la caña de la psicoloxía aplicada y de la ciencia de la relixón que trata les cuestiones psicolóxiques venceyaes a la práutica relixosa. Estudia les creencies, actividaes y esperiencies relixoses dende'l puntu de vista psicolóxicu, no que s'estrema, por casu, d'una disciplina allegada, la neuroteología.

La psicoloxía de la relixón respuende a les entrugues y reaiciones del ser humanu sobre'l sentíu últimu de la so esistencia nesti mundu y más allá de la muerte. Ye una busca qu'asitia al home ante una realidá cimera distinta d'él, que suel concebir como personal y trascendente y con entrar en rellación por aciu la fe. Ocupar del orixe y naturaleza del misticismu o sentimientu relixosu, y del orixe de la relixón como tal.

Dalgunos consideren a la relixón como una proyeición patolóxica del ser humanu que precisa sanamientu. Los psicólogos de la relixón interesar pola rellación qu'esiste ente la personalidá y el desenvolvimientu de l'actitú y el comportamientu relixosos. Tamién estudia les manifestaciones qu'adopta la relixosidá popular, según les nueves formes de relixosidá que surdieron n'Occidente. Puede ayudar a entender lo relixoso nel home.^[1]

Los pasos iniciales na fundación de la Psicoloxía de la relixón, en tanta caña de la psicoloxía, remonten a la iniciativa de Friedrich Schleiermacher na so obra Psychologie del añu 1862. El primer gran clásicu de la especialidá foi William James cola so obra "Les variedaes de la esperiencia relixosa" (The varieties of religious experience) del añu 1902. La escuela psicoanalítica fundada por Sigmund Freud dio un impulsu decisivu a la disciplina. Dientro de la mesma méntense xeneralmente a Carl Jung, Alfred Adler y más apocayá a Erich Fromm, magar en munchos aspeutos difieren del enfoque inicial de Freud. A partir del sieglu XX desenvolviéronse estudios psicométricos, l'enfoque evolutivu y les teoríes evolucionistes.

Fixeron contribuciones tempranes a la Psicoloxía de la relixón Hegel, Friedrich Schleiermacher, William James, Sigmund Freud, Carl Jung, Alfred Adler, Gordon Allport, Erik H. Erikson, Erich Fromm y Rudolf Otto. Modernamente, trataron la tema Allen Bergin, Robert Emmons, Kenneth Pargament, James Hillman y Julian Jaynes.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) describió tolos sistemes relixosos, filosóficos y de les ciencies sociales como espresiones del impulsu básicu de la conciencia p'aprender alrodiu de sí mesma y de la so redolada y rexistrar los sos afayos ya hipótesis. Poro, la relixón ye namái una forma más de busca de la conocencia, dientro de la cual los seres humanos sufren distintes esperiencies, reflexones y formes de rexistrala. La compilación y categorización d'estos materiales en diverses formes constitúi una visión del mundu consolidada, articulada pola relixón, la filosofía, les ciencies sociales, etcétera. Y en la so obra La fenomenoloxía del espíritu plantega cómo les diverses tipoloxíes de pensamientu combinar coles esperiencies individual y coleutivu de distintos llugares y tiempos ya inflúin nes cosmovisiones actuales de la conocencia que s'atopen operando nuna población. Nesta actividá l'individuu tien una parte dientro de la esperiencia coleutiva d'esi intentu o llucha por conocese a sigo mesmu. Nel sistema de Hegel, La relixón ye unu de los principales depositarios de la sabiduría pa ser utilizáu nestes lluches, lo que representa un enorme cuerpu d'alcordances del pasáu de la humanidá en diverses etapes del so desenvolvimientu.

Pa munchos, William James (1842-1910) ye'l fundador de la disciplina. Foi presidente de la American Psychological Association y escribió unu de los primeros testos de psicoloxía, Varieties of Religious Experience ("Les variedaes de la esperiencia relixosa", 1902) que nel campu de la psicoloxía de la relixón caltién entá ciertu interés.

James estremaba ente relixón institucional y relixón personal. La relixón dende un puntu de vista institucional refierse más bien a los grupos o organizaciones relixoses, ente que como práutica personal l'individuu puede vivir esperiencies de misticismu independientemente del so cultura. Y yera este l'aspeutu que más-y interesaba, estremando ente relixosidá sana y relixosidá enfermiza. Pa James, los individuos con una predisposición "saludable" tienden a ignorar la maldá nel mundu y concéntrense no positivo y no bono, nel bien polo xeneral, y punxo por casu a Walt Whitman pa ilustrar esta mentalidá sana. Otra manera, aquellos predispuestos escontra una relixosidá enfermiza o patolóxica nun pueden ignorar el mal y el sufrimientu y precisen una esperiencia unificadora, relixosa o d'otru tipu, que-yos dexe conciliar el bien y el mal. James incluyó cites de Lev Tolstoy y John Bunyan pa ilustrar la relixosidá enfermiza.

Pa James, que s'alluga na corriente del pragmatismu, ye necesariu evaluar la eficacia de la relixón: si un determináu individuu motiváu pola fe lleva a cabo actividaes relixoses y si eses aiciones redunden n'efectos positivos, tales práutiques son entós la vía fayadiza pa dichu individuu; si, otra manera, tales aiciones nun son eficaces, la persistencia de la práutica relixosa apaez desprovista de racionalidá.

La relixón institucional referir al grupu o organización relixosa, y xuega un papel importante na cultura d'una sociedá. La relixón personal, nel que l'individuu tien esperiencia mística , puede esperimentase con independencia de la cultura. James taba más comenenciudu na comprensión de la esperiencia relixosa personal.

Sigmund Freud, el padre del psicoanálisis, asitiar na tradición de Ludwig Feuerbach que les sos tesis considera como'l so puntu partida filosóficu y de Friedrich Nietzsche respectu de quien sostién qu'habría intuitivamente adelantráu munchos de los puntos de vista del psicoanálisis. Tamién foi influyíu, sobremanera mientres la so mocedá, polos escritos d'Arthur Schopenhauer. Freud tien una visión crítica de la relixón en toles sos formes y refuerza les crítiques filosófiques yá esistentes colos elementos empíricos adquiríos nel campu de les ciencies naturales en cuantes que médicu mientres la xestación del psicoanálisis. Nesi contestu desenvolvió la idea que la relixón ye un fenómenu comparable a les neurosis infantiles.

Freud desenvuelve al respeutu tres tipos d'argumentos: antropolóxicu, ontogenético y filoxenéticu.

Dende'l puntu de vista antropolóxicu, define a la relixón nel so llibru El porvenir d'una ilusión (Die Zukunft einer Illusion, 1927) como un mecanismu de defensa infantil frente a los alboreceres de la condición humana: el ser humanu personificó les fuercies naturales y alzar a la categoría de fuercies proteutores que lu ayudar a sobrollevar el so sentimientu d'impotencia. El modelu de comportamientu subxacente ta amestáu a la perceición que'l neñu tien mientres la so primer infancia de los sos padres y sobremanera del so padre, en cuantes que personaxe proteutor.

Freud ellabora'l so argumentu ontogenético sobre les consecuencies de les primeres esperiencies infantiles: la conducta ambivalente del neñu respectu del so padre toma la forma de fe nos adultos. Pero adulces el neñu atalanta que tampoco los adultos pueden asegura-y una proteición completa frente al mundu y los poderes esteriores. Por ello, busca protexese al traviés de la creencia en dioses. Tales dioses son coles mesmes que tarrecíos, los depositarios d'esa angustiosa busca de proteición.

La tema de la "añoranza del padre"^[2] ye utilizáu na esplicación de la xénesis del clan primordial. Freud basar nel modelu ideal de la horda primitiva tal que formuláu por Charles Darwin na cual el "padre" de la horda ye presentáu como un déspota absolutu, coles mesmes adoráu y tarrecíu polos sos miembros, ente otres coses por cuenta del so derechu a la posesión de toles muyeres de la horda. L'odiu y los celos lleven a los integrantes a asesinar colectivamente esi padre proteutor y tiránico.^[3] Arriendes de la contradicción simbólica implícita en tal aición (destrucción del ideal adorao y repunao) el sistema primordial nun puede sobrevivir. Faise necesariu establecer, en cuantes que comunidá por nacer, un alcuerdu qu'evite'l resurdimientu d'aquel modelu, y sobremanera, que torgue a los miembros de la horda la posesión de les muyeres pertenecientes a la mesma. Nacen asina la prohibición del incestu y concomitantemente la necesidá de buscar muyeres ayenes al grupu: la llei de la exogamia. Col intre del tiempu entamen ceremonies y comíes coleutives pa conmemorar l'asesinatu místicu, en añoranza del padre asesináu. El sentimientu de culpa coleutivu de la humanidá toma la forma de "pecáu orixinal" y asume los roles de proteutor de la cultura primitiva, de la organización social, de la relixón y de llende impuesta a les costumes sociales.

Sol términu "relixón" inclúyense distintos aspeutos de la mesma (creencies, ritos, normes, grupos) y formes de relixosidá (por casu, relixosidá común, fundamentalismu, misticismu, espiritualidá moderna) y de la descreencia (ateísmu, deísmu, agnosticismu).

• Psicoloxía de la personalidá, psicoloxía social o socioloxía de la relixón y psicoloxía intercultural de la relixón.
• Psicoloxía clínica, de la salú y sicopatoloxía de la relixón.
• Psicoloxía del desenvolvimientu y de la educación relixosa.
• Psicoloxía evolucionista y ciencies cognitives de la relixón.

Hai trés hipótesis principales sobre'l papel de la relixón nel mundu modernu.

La primer hipótesis, la secularización, sostién que la ciencia y la teunoloxía van tomar el llugar de la relixón. La secularización ye compatible cola separación de la relixón de la política, la ética y la psicoloxía. Teniendo entá más esta posición, Taylor esplica que la secularización niega la trescendencia, la divinidá, y la racionalidá nes creencies relixoses.

Discutinios y revisiones de la hipótesis de la secularización conducieron a la formulación de la hipótesis del tresformamientu relixosu. Esta perspeutiva sostién que los enclinos xenerales escontra'l individualismu y la desintegración social van producir cambeos na relixón, polo que la práutica relixosa va ser más individualizada y centrada no espiritual. Espérase qu'esta produza una busca espiritual non puramente por aciu instituciones relixoses. Prevese que se produza un eclecticismu adogmático que se nutra de múltiples sistemes relixosos / espirituales y movimientos "Nueva Era" o New Age.

En respuesta a la hipótesis de tresformamientu relixosu, Ronald Inglehart fundir na premisa de que la relixón desenvolver pa enllenar la necesidá humana de seguridá. Poro, el desenvolvimientu de la seguridá social y económica n'Europa esplica la so correlativa secularización al crear una falta de necesidá de la relixón. Sicasí, la relixón sigue nel tercer mundu onde la inseguridá social y económico tán a la orde del día. Con éses la secularización en parte del mundu de les creencies débese al efeuto xeneral d'una disparidad cultural de la crecedera socioeconómico.

La idea de que la relixosidá surde de la necesidá humana de seguridá tamién foi favorecida polos estudios qu'esaminen les creencies relixoses como un mecanismu de compensación de control. Estos estudios sostienen la idea de que la xente caltién les sos creencies nel orde y la estructura pa evitar les creencies nel caos y la aleatoriedad. Na redolada esperimental, los investigadores tamién probaron el control compensatoriu en rellación coles perceiciones de los sistemes esternos, como la relixón o'l gobiernu de los individuos. Por casu, Kay y los sos colegues atoparon que, nuna redolada de llaboratoriu, los individuos son más propensos a sofitar los sistemes esternos amplios (por casu, la relixón o sistemes socio-políticos) qu'a imponer l'orde y el control sobre les sos vides cuando s'inducen con niveles baxos de control personal. Nesti estudiu, los investigadores suxeren que, cuando se mengua'l control personal d'un individuu, el so motivación pa creer nel fin ta amenazada, lo que resulta nuna compensación d'esta amenaza por aciu l'adhesión a otres fontes esternes de control.

• Brandt, P - Y., & Day, J. M. (dir.) Psychologie du développement religieux: Questions classiques et perspectives contemporaines. Geneve: Labor et Fides, 2013.
• Freud, S., The future of an illusion, translated by W.D. Robson-Scott, New York, Liveright, 1928.
• Freud, S., Totem and Taboo: Resemblances Between the Psychic Lives of Savages and Neurotics, New-york, Dodd, 1928.
• Freud, S., Moses and Monotheism, London, The Hogarth Press and The Institute of Psychoanalysis, 1939.
• Fromm, Y., Psychoanalysis and Religion, New Haven, Yale University, 1950.
• Gumpper, S., & Rausky, F. (dir). Dictionnaire de psychologie et psychopathologie des religions. Paris: Bayard, 2013.
• Roussiau, N. (dir.). Psychologie sociale de la religion. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 2008.
• Saroglou, V. (dir). Psychologie de la religion: De la théorie au laboratoire. Bruxelles: De Boeck Université, 2015.

• Psychology of Religion (Wikipedia n'inglés)
• Varieties of Religious Experience, a Study in Human Nature by William James
• "Temes de psicoloxía de la relixón", de Juan Manuel Otero Barrigón (Lic. Psicoloxía, Universidá del Salvador, Buenos Aires, Arxentina) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).