Roine

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Iste articlo trata sobre o río Roine. Ta o departamento francés se veiga Roine (departamento)

Roine Ròse - Rôno - Rhône - Rotten
O Roine en Droma
Administración
Estaus	Suiza Francia
Territorios	{{{territorios}}}
Cheografía
Longaria	812 km
Altaria d'o naixedero	1.753 m
Naixedero	Glaciar d'o Roine
Desembocadura	Mar Mediterrania
Hidrolochía
Superficie d'a cuenca	95.500 km²
Cabal meyano	1.820 m³/s
Mapa
Curso d'o Roine

O Roine (Ròse [ˈrrɔze/ˈʀɔze] en occitán, Rôno en francoprovenzal, Rhône en francés, Rhone en alemán estándard, Rotten en alamanico superior de Valais) ye un d'os ríos mas grans d' Europa, que naixe en o cantón de Valais (u Wallis), en Suiza, y muere en a costa mediterrania francesa.

O puesto exacto d'o suyo naixedero se troba en o glaciar d'o Roine (Suiza), a 1.753 metros d'altaria sobre o livel d'a mar, tenendo un curso d'una longaria de 812 km dica desauguar en a mar Mediterrania en un delta fluvial en a costa de Francia, con un cabal meyano de 1.820 m³/s (o segundo cabal mes alto d'os ríos que desauguan en a Mediterrania dezaga d'o río Nilo). A superficie d'a suya cuenca hidrolochica ye de 95.500 km². Amás de cuantos afluents, en o suyo curso por territorio suizo se troba o laco Léman.

O nombre d'o Roine, escrito Royne en grafía aragonesa medieval, procede d'o latín Rhodanus, devez preso a o griego antigo Pοδανός (Rhodanós), versión helena d'o nombre galo (celta) d'o río, tal cual yera sentito per os griegos foceus que habitaban a colonia de Massalia, l'actual Marsiella.

O nombre celta d'o río, que debeba d'estar Rodo u Roto ("o que redola", "o que corre"), yera una denominación frecuent ta os ríos en l'antiga luenga celta. Asinas clamaban tamién o baixo Sena y d'altros ríos d'a Europa occidental. O nombre celta procede d'una radiz protoindoeuropea *ret- ("redolar, correr"), que daría rota en latín (d'an "rueda" y os suyos derivatos en aragonés).

Manimenos, bel lingüista opina que a radiz rot- u rod- d'o nombre "Roine" y d'altros muitos ríos europeus ye en verdat preindoeuropea; en ixe caso, que se pareixese a o verbo protocelta reto ("correr") sería una coincidencia.

Naxe amán d'o chelero d'o Roine (Valais, Suiza) en o macizo de Saint-Gotthard, a una altaria de 1.753 metros.

O Roine ye una garona dica que plega ta Martigny; d'allá entadebant se torna un gran río de montanya que esnabesa, enta o sudueste, una val glacial. Dimpués chira enta o nordueste ta salir d'os Alpes y fluye ta l'ueste per o Laco Leman (u Laco de Chinevra) antis d'entrar en Francia.

En León del Roine, s'achunta con o Saona.

En plegando ta Arles, o Roine se trestalla en dos, formando lo delta de Camarga. Os dos estallos rematan en a Mar Mediterrania; un ye o Grand Rhône u Roine Gran y l'altro lo Petit Rhône u Roine Chico.

• Brig
• Sion
• Chinevra

• León d'el Roine u Lyon
• Tornon u Tournon-sur-Rhône
• Valença u Valence
• Montelaimar u Montélimar
• Aurenja u Orange
• Avinyón
• Bèucaire u Beaucaire
• Tarascon
• Arlet u Arles

Tien una longaria de 812 km y un cabal meyano en a desembocadura de 1.710 m³/s; considerando-ne l'aria, de 95.000 km², ye pues un d'os ríos con un cabal relativo mas gran d'Europa: 17,9 l/s/ km².

Tiene tres mecanismos d'alimentación prencipals:

• Os mayencos en os Alpes, on bi ha muita nieu.
• Os frents oceanicos (que afectan sobretot o nord-este d'a cuenca)
• As tronadas mediterranias (que en afectan o sud).

Ixo causa un rechimen irregular, con un minimo ta verano marcato y maximos ta primavera y agüerro. As creixitas alcanzan anyalment valuras maximas de 4.000 m³/s, mientres que en riadas excepcionals s'ha plegato ta cabals de 13.000 m³/s. O suyo cabal se ye achiquito prou en os zaguers sieglos. 3 posibles razons:

• Desminución cheneral d'as precipitacions dende a Chiqueta Edat de Chelo.
• Reforestación d'a suya cuenca, per culpa d'o cambio d'emplegos d'o suelo, cheneral en Europa, causando l'albandono de l'agricultura.
• Entibadura de muitos d'os suyos afluents.

Os dos zaguers factors no solo n'han achiquito lo cabal, tamién n'han escabonato as puntas y esmermato l'alportación de sedimentos (o incremento d'a superficie boscosa gracias a una menor erosión, a entibadura per culpa de l'acumulación en as infrastructuras).

O Roine ye estata una vía de comercio dende os tiempos prehistoricos, unindo lo Norte d'Europa con o Mediterranio.

O delta d'o Roine s'emprencipió a formar fa uns 7.000 anyos, con un creiximiento centrato en o suyo costato occidental (o que corresponde huei a o Roine Chico) que dimpués fue remplazato per a formación d'a punta oriental en a boca d'o Roine Gran. Actualment o delta ocupa una superficie de 1.710 km², con una longaria de litoral de 90 km.

En o zaguer sieglo, o delta ha visto recular o suyo comportamiento expansivo. En cheneral, tota la costa d'o delta ye en regresión.

• (fr) Pachina oficial d'a Casa d'o río Roine
• (fr) Datos hidrolochicos d'a cuenca d'o Roine en tiempo real