አትክልት

ዕፅዋት ከሕያዋን ነገሮች አምስቱ ዋና ዘርፎች አንዱ ናቸው። ምግበለፊ ውኑክለስ ናቸው፣ ይህም ማለት የራሳቸውን ምግብ ይሰራሉ እና ውስብስብ ወይም ባለኑክለስ ህዋስ (ሴሎች) ያላቸው ናቸው። አብዛኞቹ ዕፅዋት ከስፍራ ወደ ስፍራ መዛወር እንደ እንስሶች አይችሉም። ሲበቅሉ ግን እጅግ ቀስ ብለው ይዞራሉ።

በዕፅዋት ዘርፍ ውስጥ ታዋቂ አይነቶች ዛፍ፣ ዕፅ፣ ቊጥቋጥ፣ ሣር፣ ሐረግ፣ ፈርን፣ ሽበትና አረንጓዴ ዋቅላሚ ይገኛሉ። በዕፅዋት ጥናት ዘንድ፣ አሁን 350,000 ያሕል የዕፅዋት ዝርያዎች ይኖራሉ። ፈንገስ እና አረንጓዴ ያልሆነ ዋቅላሚ ግን እንደ ዕፅዋት አይቆጠሩም።

አብዛኛዎቹ ዕፅዋት በመሬት ውስጥ ይበቅላሉ፣ አገዳቸው ከላይና ሥራቸው በታች አላቸው። አንዳንድ በውኃ ላይ ሰፋፊዎች ናቸው። ውኃና ምግብ የሚያገኙ በሥሮቻቸው በኩል ነው፤ ከዚያ በአገዳ ወጥተው እስከ ቅጠሎች ድረስ ሲጓዙ ነው። በቅጠሎች ውስጥ በሚገኙት ትንንሽ ቀዳዳዎች ውኃ በፀሐይ ዋዕይ በመትነን፣ ውኃው በአገዳው መንገድ ምግብን ከታቹ ወደ ላይ ይስባል። ይህም ስበተ ቅጠላበት ይባላል።

ዕፅዋት ምግብን እንዲሠሩ፣ የሚያስፈልጉዋቸው የፀሐይ ብርሃን፣ ካርቦን ክልቶኦክሳይድ፣ የመሬት ማዕድንና ውኃ ነው። አረንጓዴው ሃመልሚል (ክሎሮፊል) የፀሐይቱን አቅም ይወስዳል።

እንደ እንሥሣት፣ ዕፅዋትም የእንስትና የተባእት የዘር ህዋስ (gamete) ያመነጫሉ። በተጨማሪ፣ ብዙ የዕፅዋት አይነቶች ወሲባዊ በማይሆን ዘዴ መስፋፋትና መባዛት ይችላሉ። ይህ እፃዊ ተዋልዶ ይባላል።

ሥነ ሕይወታዊ ክፍፍሎች

በሥነ ሕይወት ጥናት ዘንድ፣ ዕፅዋት አንድ የሕይወት ስፍን ሲሆን የሚከተሉ ክፍለስፍኖች ብውስጡ ይመደባሉ፦

	የመሬት ሃመልማል Embryophyte	ሃመልማል Viridiplantae
	አረንጓዴ ዋቅላሚ	ሃመልማል Viridiplantae
	ሌላ ዋቅላሚ Biliphyta (ባብዛኛው እንደ አትክልት አይመደቡም)

ክፍለስፍን	ሮማይስጥ	መኖሪያ	የባሕርይ ልዩነት	ዝርያ ቁጥር
ዱኬ ቀንድ	Anthocerotophyta^[1]	ዓለም አቀፍ	ቀንድ ያለ ዱኬ ወለድ፣ ሸንዳ የለሽ	100-300+
ሳረንስት	Bryophyta	አለም አቀፍ	ዘለቄታዊ ቅርንጫፍ የለሽ ዱኬ ወለድ፣ ሸንዳ የለሽ	12000 ያህል
የባሕር ድንጋይ አረንጌዴ ዋቅላሚ	Charophyta	ጨው አልባ ውሆች		1000 ያህል
የባሕር አረንጓዴ ዋቅላሚ	Chlorophyta	አለም አቀፍ		7000 ያህል
የንጉሥ አሚዶ ዘምባባ ክፍለስፍን	Cycadophyta	ገሞጂዎች	ባዶ ዘር፣ የድርብርብ ቅጠል አናት	100-200
የብር ባሕርኮክ (ጊንኮ)	Ginkgophyta	ቻይና	ባዶ ዘር ዛፍ	1 ብቻ
ሰማያዊ ዋቅላሚ	Glaucophyta	ጨው አልባ ውሆች		13
የመሊንጆ ክፍለስፍን	Gnetophyta	አንዳንድ አገሮች	ባለዘር፣ ሸንዳማ እንጨት	70
የበትረሳረንሰት ክፍለስፍን	Lycopodiophyta Lycophyta	አለም አቀፍ	ነጠላ ሸንዳ ዕጽ	1290
ክንንብ ዘር፣ አባቢ አትክልት	Magnoliophyta	አለም አቀፍ	አበባ፣ ፍሬ፣ ሸንዳማ እፅ	300,000
ጉብ ዕጽ	Marchantiophyta,^[2] Hepatophyta	አለም አቀፍ	ኢዘለቄታዊ፣ ቅርንጫፍ የለሽ ዱኬ ወለድ፤ ሸንዳ የለሽ	9000 ያህል
ዘረ ቅምብብ	Pinophyta Coniferophyta	አለም አቀፍ	ባለዘር ቅምብብ፣ ሸንዳማ እንጨት	629
ፈርን	Monilophyta	አለም አቀፍ	ቀዳማይ ብቃይ ህዋስ ወለድ እፅ፣ ሸንዳማ	9000 ያህል
ቀይ ዋቅላሚ	Rhodophyta	ዓለም አቀፍ		7000 ያህል
ድምሩ፦ 14

^ Mauseth, James D. (2012). Botany : An Introduction to Plant Biology (5th ed.). Sudbury, MA: Jones and Bartlett Learning. ISBN 978-1-4496-6580-7. p. 489
^ Crandall-Stotler, Barbara; Stotler, Raymond E. (2000). "Morphology and classification of the Marchantiophyta". in A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet (Eds.). Bryophyte Biology. Cambridge: Cambridge University Press. p. 21. ISBN 0-521-66097-1.

[1] Mauseth, James D. (2012). Botany : An Introduction to Plant Biology (5th ed.). Sudbury, MA: Jones and Bartlett Learning. ISBN 978-1-4496-6580-7. p. 489

[Stotlers_2000-2] Crandall-Stotler, Barbara; Stotler, Raymond E. (2000). "Morphology and classification of the Marchantiophyta". in A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet (Eds.). Bryophyte Biology. Cambridge: Cambridge University Press. p. 21. ISBN 0-521-66097-1.

[1]