Wys bron van Dier

U het geen regte om om hierdie bladsy te wysig nie, vir die volgende rede:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Julie 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Julie 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Sluit asseblief al bogenoemde besonderhede in by enige navrae wat jy maak. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
U het toestemming om die bronteks te bekyk en te kopieer.
{{Outomatiese taksoboks
| name              = Diere
| image             = Animal diversity.png
| fossil_range      = Cryogenium – [[Holoseen|tans]], {{Fossiel tydperk|670|0}}
| display_parents   = 6
| taxon             = Animalia
| authority         = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], [[10th edition of Systema Naturae|1758]]
| subdivision_ranks = Onderkoninkryke
| subdivision       = [[#Groepe diere|Sien teks]]
| synonyms          = * Metazoa
* Choanoblastaea
* Gastrobionta
* Zooaea
* Euanimalia
* Animalae
}}

'''Diere''' behoort tot '''Animalia''', een van vyf (of soms ses) [[Koninkryk (biologie)|biologiese koninkryke]]. Dit word ook '''Metazoa''' genoem. Diere is oor die algemeen veelsellige, [[eukarioot|eukariotiese]] organismes wat ander organismes eet  vir voeding. Die meeste diere kan in die een of ander stadium van hul lewe onafhanklik en spontaan beweeg.

Diere bestaan reeds van die [[Prekambrium]] (PreЄ) af, maar die meeste bekende dierefilums het tydens die [[Kambrium|Kambriese ontploffing]], sowat 542&nbsp;miljoen jaar gelede, in die [[fossiel]]rekord verskyn. Diere kan oor die algemeen in [[gewerweldes]] en [[ongewerweldes]] verdeel word. Gewerweldes het ’n ruggraat en maak minder as 5% van alle dierespesies uit. Dit sluit in [[vis]]se, [[amfibie|amfibieë]], [[reptiel]]e, [[voël]]s en [[soogdier]]e. Die res is ongewerweldes; hulle het nie ’n ruggraat nie. Dit sluit in [[weekdier]]e ([[mossel]]s, [[oester]]s, [[seekat]]te, [[pylinkvis]]se, [[slak]]ke); [[geleedpotiges]] ([[insek]]te, [[spinnekop]]pe, [[skerpioen]]e, [[krap]]pe, [[Kreef|krewe]], [[Garnaal|garnale]]); [[ringwurm]]s ([[erdwurm]]s, [[bloedsuier]]s), [[rondewurm]]s, [[platwurm]]s, [[neteldier]]e ([[jellievis]]se, [[Seeanemoon|seeanemone]], [[Koraal|korale]]), [[ribkwal]]le en [[sponsdier]]e.

Die studie van diere word [[dierkunde]] of soölogie genoem.

== Etimologie ==
Die naam "Animalia" kom van die [[Latyn]]se ''animalis'', wat beteken "het asem", "het ’n siel" of "lewende wese".<ref>{{cite book|last=Cresswell|first=Julia|title=The Oxford Dictionary of Word Origins|year=2010|publisher=Oxford University Press|location=New York|edition=2nd|isbn=978-0-19-954793-7|quote= 'having the breath of life', from anima 'air, breath, life'.}}</ref> Die [[Afrikaans]]e woord "dier" sluit oor die algemeen [[mens]]e uit – gewoonlik word soogdiere en ander gewerweldes bedoel. Die [[biologie]]se definisie verwys na alle lede van die koninkryk Animalia – so uiteenlopend soos sponse, jellievisse, insekte en mense.<ref name=americanheritage_animal>{{cite encyclopedia |year=2006 |title=Animal |encyclopedia=The American Heritage Dictionary |publisher=Houghton Mifflin Company |edition=4de}}</ref>

== Geskiedenis van klassifikasie ==
[[Lêer:Carl von Linné.jpg|duimnael|180px|[[Carl Linnaeus]] is bekend as die vader van moderne [[taksonomie]].<ref>{{cite journal|last1=Calisher|first1=CH|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|date=2007|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmid=17436393|pmc=2080517}}</ref>]]

[[Aristoteles]] het die lewende wêreld in diere en [[plant]]e verdeel, en [[Carl Linnaeus]] het die eerste hiëragiese klassifikasie ingestel.<ref name=Linn1758>{{cite book |last=Linnaeus |first=Carl |authorlink=Carl Linnaeus |title=Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. |edition=10de |publisher=Holmiae (Laurentii Salvii) |year=1758 |url=http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542 |accessdate=22 September 2008 |language=Latyn | archiveurl=https://web.archive.org/web/20081010032456/http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542 |archivedate=10 Oktober 2008 |url-status=live}}</ref> In Linnaeus se oorspronklike skema was diere een van drie koninkryke, en dit is verdeel in Vermes, [[Insecta]], [[Vis|Pisces]], [[Amphibia]], [[Aves]] en [[Mammalia]]. Sedertdien is die laaste vier verenig onder die filum [[Chordata]].

In 1874 het [[Ernst Haeckel]] die diereryk in twee subkoninkryke verdeel: Metazoa (meerselliges) en Protozoa (eenselliges).<ref>{{cite book|last1=Haeckel|first1=Ernst|title=Anthropogenie oder Entwickelungsgeschichte des menschen|date=1874|location=Leipzig|page=202|language=Duits}}</ref> Die Protozoa is later na die koninkryk [[Protista]] geskuif, en Metazoa word nou beskou as ’n [[sinoniem]] vir Animalia.<ref>{{Harvard citation|Hutchins|2003|page=3}}</ref>

== Eienskappe ==
Diere het verskeie eienskappe wat hulle van ander lewensvorme onderskei. Hulle is eukarioties en meersellig,<ref name=NationalZoo>{{cite web |url=http://nationalzoo.si.edu/Animals/GiantPandas/PandasForKids/classification/classification.htm |title=Panda Classroom |access-date=30 September 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813232133/http://nationalzoo.si.edu/Animals/GiantPandas/PandasForKids/classification/classification.htm |archive-date=13 Augustus 2013 |url-status=dead |df=dmy-all}}</ref> wat hulle onderskei van [[Bakterie|bakterieë]] en die meeste [[Protista]]-organismes. Hulle is heterotrofies (verorber ander organismes vir voeding)<ref name=Windows>{{cite web |last=Bergman |first=Jennifer |title=Heterotrophs |url=http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Life/heterotrophs.html&edu=high |accessdate=30 September 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070829051950/http://www.windows.ucar.edu/tour/link%3D/earth/Life/heterotrophs.html%26edu%3Dhigh |archivedate=29 Augustus 2007 |url-status=live }}</ref> en verteer kos gewoonlik in ’n interne kamer, wat hulle onderskei van plante en [[alg]]e.<ref>{{cite journal |last1=Douglas |first1=Angela E. |last2=Raven |first2=John A. |title=Genomes at the interface between bacteria and organelles |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B |volume=358 |issue=1429 |pages=5–17; discussion 517–8 |date=Januarie 2003 |pmid=12594915 |pmc=1693093 |doi=10.1098/rstb.2002.1188}}</ref> Hulle verskil ook van plante, alge en [[swam]]me deurdat hulle nie rigiede selwande het nie.<ref name=AnimalCells>{{cite web |last=Davidson |first=Michael W. |title=Animal Cell Structure |url=http://micro.magnet.fsu.edu/cells/animalcell.html |access-date=20 September 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200510062901/https://micro.magnet.fsu.edu/cells/animalcell.html |archive-date=10 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

Alle diere is beweeglik,<ref name=Concepts>{{cite web |url=http://employees.csbsju.edu/SSAUPE/biol116/Zoology/digestion.htm |last=Saupe |first=S. G. |title=Concepts of Biology |access-date=30 September 2007 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200428192710/http://employees.csbsju.edu/SSAUPE/biol116/Zoology/digestion.htm |archive-date=28 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>al is dit net in sekere lewenstadiums. By die meeste gaan [[Embrio|embrio's]] deur ’n [[blastula]]stadium<ref>{{cite book |last=Minkoff |first=Eli C. |title=Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology |year=2008 |publisher=Barron's Educational Series |isbn=978-0-7641-3920-8 |edition=2nd, revised |page=48}}</ref> (’n kiemblasiestadium wanneer die embrio die vorm het van 'n sfeer waarvan die wand uit een sellaag bestaan),<ref>WAT aanlyn, VivA (intekening benodig)</ref> ’n eienskap wat eie aan diere is.

=== Struktuur ===
Met ’n paar uitsonderings, soos die sponse, het diere liggame wat uit verskillende soorte weefsel bestaan. Dit sluit in [[spier]]e, wat kan saamtrek en beweging beheer, en [[senuwee]]s, wat seine stuur en verwerk. Daar is ook gewoonlik ’n interne [[Spysverteringstelsel|spysverteringskamer]] met een of twee openinge.<ref name=scienceperspectives10>{{cite book|title=Science Perspectives 10|year=2010|publisher=Nelson Education Ltd.|isbn=978-0-17-635528-9|last1=Adam-Carr|first1=Christine|last2=Hayhoe|first2=Christy|last3=Hayhoe|first3=Douglas|last4=Hayhoe|first4=Katharine}}</ref>

Alle diere het eukariotiese selle, omring deur ’n kenmerkende ekstrasellulêre matriks, wat bestaan uit [[kollageen]] en elastiese [[glukoproteïen]]e.<ref>{{cite book |last1=Alberts |first1=Bruce |last2=Johnson |first2=Alexander |last3=Lewis |first3=Julian |last4=Raff |first4=Martin |last5=Roberts |first5=Keith |last6=Walter |first6=Peter |title=Molecular Biology of the Cell |edition=4th |year=2002 |publisher=Garland Science |location=New York |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26810/ |accessdate=2015-03-23}}</ref> Dit kan verkalk wees om strukture soos skulpe, bene en sponsnaalde te vorm.<ref>{{Harvard citation|Sangwal|2007|page=212}}</ref> Tydens ontwikkeling vorm dit ’n relatief buigbare raamwerk<ref>{{cite book|last=Becker|first=Wayne M.|title=The world of the cell|year=1991|publisher=Benjamin/Cummings|isbn=978-0-8053-0870-9}}</ref> waarop selle kan rondbeweeg en reorganiseer kan word, en dit maak ingewikkelde strukture moontlik. In teenstelling hiermee het ander meersellige organismes, soos plante en swamme, selle wat op plek gehou word deur selwande, en hulle ontwikkel so deur progressiewe groei.<ref name="scienceperspectives10" />

=== Voortplanting en ontwikkeling ===
[[Lêer:Monachoides vicinus dart lateral.jpg|duimnael|links|220px|Sommige spesies landslakke gebruik "liefdespyltjies" as ’n vorm van [[seksuele seleksie]].<ref>{{cite journal | last1 = Koene | first1 = J. M. | year = 2006 | title = Tales of two snails: sexual selection and sexual conflict in ''Lymnaea stagnalis'' and ''Helix aspersa'' | url = | journal = Integrative and Comparative Biology | volume = 46 | issue = 4| pages = 419–429 | doi = 10.1093/icb/icj040 | pmid=21672754}}</ref>]]

Byna alle diere is gewikkel in die een of ander vorm van [[Voortplanting|seksuele voortplanting]].<ref>{{cite book|last=Knobil|first=Ernst|title=Encyclopedia of reproduction, Volume 1|year=1998|publisher=Academic Press|isbn=978-0-12-227020-8|page=315}}</ref> Hulle vervaardig [[Ploïdie|haploïede]] [[Gameet|gamete]] deur [[meiose]]. Die kleiner, beweeglike gamete is [[spermsel]]le en die groter, onbeweeglike gamete is [[Eier (biologie)|eierselle]].<ref>{{cite book|last=Schwartz|first=Jill|title=Master the GED 2011 (w/CD)|year=2010|publisher=Peterson's|isbn=978-0-7689-2885-3|page=371}}</ref> Hulle smelt saam en vorm [[Sigoot|sigote]], wat in nuwe individue ontwikkel.<ref>{{cite book|last=Hamilton|first=Matthew B.|title=Population genetics|year=2009|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=978-1-4051-3277-0|page=55}}</ref>

Baie diere kan ook aseksueel voortplant.<ref>{{cite book |last1=Adiyodi |first1=K. G.|last2=Hughes |first2=Roger N. |last3=Adiyodi |first3=Rita G. |title=Reproductive Biology of Invertebrates, Volume 11, Progress in Asexual Reproduction |date=July 2002 |publisher=Wiley |page=116}}</ref> Dit kan geskied deur middel van [[partenogenese]], waar bevrugte eierselle geproduseer word sonder paring, knopvorming of verdeling.<ref>{{cite book |last=Kaplan |title=GRE exam subject test |year=2008 |publisher=Kaplan Publishing |isbn=978-1-4195-5218-2 |page=233}}</ref>

[[Lêer:Gombe Stream NP Mutter und Kind.jpg|duimnael|200px|Manlike [[sjimpansee]]s bly dikwels in die gemeenskap waarin hulle gebore word, terwyl wyfies by ander groepe aansluit.]]
’n Sigoot ontwikkel aanvanklik in ’n hol sfeer, wat ’n [[blastula]] genoem word;<ref>{{cite book|last=Tmh|title=Study Package For Medical College Entrance Examinations|year=2006|publisher=Tata McGraw-Hill|isbn=978-0-07-061637-0|page=6.22}}</ref> dit ondergaan herrangskikking en differensiasie. In sponse swem blastulalarwes na ’n nuwe ligging en ontwikkel in ’n nuwe spons.<ref>{{cite book |last1=Ville |first1=Claude Alvin |last2=Walker |first2=Warren Franklin |last3=Barnes |first3=Robert D. |title=General zoology |year=1984 |publisher=Saunders College Pub |isbn=978-0-03-062451-3 |page=467}}</ref> In die meeste ander groepe ondergaan die blastula ’n meer ingewikkelde herrangskikking.<ref>{{cite book |last1=Hamilton |first1=William James |last2=Boyd |first2=James Dixon |last3=Mossman |first3=Harland Winfield |title=Human embryology: (prenatal development of form and function) |year=1945 |publisher=Williams & Wilkins |page=330}}</ref> Dit vorm eers ’n [[invaginasie]] en dan ’n [[gastrula]] met ’n spysverteringskamer en twee aparte [[Kiemlaag|kiemlae]] – ’n eksterne [[ektoderm]] en ’n interne [[endoderm]].<ref>{{cite book |last=Philips |first=Joy B. |title=Development of vertebrate anatomy |year=1975 |publisher=Mosby |isbn=978-0-8016-3927-2 |page=176}}</ref> In die meeste gevalle ontwikkel daar ook ’n [[mesoderm]] tussenin.<ref>{{cite book |title=The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10 |year=1918 |publisher=Encyclopedia Americana Corp. |page=281}}</ref> Hierdie kiemlae differensieer dan om weefsel en organe te vorm.<ref>{{cite book |last1=Romoser |first1=William S. |last2=Stoffolano |first2=J. G. |title=The science of entomology |year=1998 |publisher=WCB McGraw-Hill |isbn=978-0-697-22848-2 |page=156}}</ref>

=== Vermyding van inteling ===
By seksuele voortplanting lei inteling (met ’n nabye familielid) gewoonlik tot ’n afname in biologiese gehalte, soos die voorkoms van ’n vroeë dood by sekere spesies.<ref name="pmid7043080">{{cite journal |vauthors=Ralls K, Ballou J |title=Effect of inbreeding on juvenile mortality in some small mammal species |journal=Lab. Anim. |volume=16 |issue=2 |pages=159–66 |date=April 1982 |pmid=7043080 |doi= 10.1258/002367782781110151|url=}}</ref> Diere het verskeie maniere ontwikkel om inteling te vermy en uitkruising te bevorder.<ref name=Pusey>{{cite journal |vauthors=Pusey A, Wolf M |title=Inbreeding avoidance in animals |journal=Trends Ecol. Evol. (Amst.) |volume=11 |issue=5 |pages=201–6 |year=1996 |pmid=21237809 |doi= 10.1016/0169-5347(96)10028-8|url=}}</ref> [[Sjimpansee]]s gebruik byvoorbeeld verspreiding om te voorkom dat nabye familielede paar;<ref name=Pusey /> individuele diere versprei na verskillende groepe en weg van die groep waarin hulle gebore is.

In verskeie spesies paar wyfies met verskillende mannetjies en bring dus kleintjies voort van ’n hoër genetiese gehalte. Dit gebeur veral by wyfies wat ’n paartjie gevorm het met ’n mannetjie van swak genetiese gehalte, soos ’n nabye familielid.<ref name="Petrie">{{cite journal | last1 = Petrie | first1 = M. | last2 = Kempenaers | first2 = B. | year = 1998 | title = Extra-pair paternity in birds: Explaining variation between species and populations | url = | journal = Trends in Ecology and Evolution | volume = 13 | issue = 2| pages = 52–57 | doi=10.1016/s0169-5347(97)01232-9 | pmid=21238200}}</ref>

=== Kos- en energiebronne ===
Diere is heterotrofies, wat beteken hulle eet ander organismes, direk of indirek.<ref>{{cite book|last=Rastogi|first=V. B.|title=Modern Biology|year=1997|publisher=Pitambar Publishing|isbn=978-81-209-0496-5|page=3}}</ref> Hulle word gewoonlik ook verder verdeel in groepe soos [[Karnivoor|karnivore]], [[Herbivoor|herbivore]], [[Omnivoor|omnivore]] en [[parasiet]]e.<ref>{{cite book|last=Levy|first=Charles K.|title=Elements of Biology|year=1973|publisher=Appleton-Century-Crofts|isbn=978-0-390-55627-1|page=108}}</ref>

[[Predasie]] is ’n biologiese interaksie waar ’n roofdier (’n heteretroof wat jag) sy prooi (die organisme wat aangeval word) eet.<ref name=Ecology>Begon, M., Townsend, C., Harper, J. (1996). ''Ecology: Individuals, populations and communities'' (3de uitg.). Blackwell Science, Londen. ISBN 0-86542-845-X, ISBN 0-632-03801-2, ISBN 0-632-04393-8.</ref> ’n Roofdier het dalk of dalk nie sy prooi doodgemaak voordat hy dit eet, maar die daad van predasie lei gewoonlik daartoe dat die prooi doodgemaak word.<ref>[http://www.britannica.com/search?query=predation predation]. Britannica.com. Besoek op 2011-11-23.</ref> Die ander belangrike kosbron is dooie organiese materiaal.<ref>{{cite book |title=Geomorphology and environmental impact assessment |year=2001 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-90-5809-344-8 |last1=Marchetti |first1=Mauro |last2=Rivas |first2=Victoria |page=84}}</ref> Dit is soms moeilik om tussen dié twee voedingsvorme te onderskei – soos wanneer ’n parasiet ’n gas-organisme eet en dan sy eiers daarop lê sodat sy kleintjies die verrottende karkas kan eet. Druk wat hulle op mekaar uitoefen, lei dikwels tot ’n [[evolusie]]-resies tussen die jagter en prooi, en dit lei tot verskeie evolusie-aanpassings in albei.<ref>{{cite book |title=Ecology of marine fishes: California and adjacent waters |year=2006 |publisher=University of California Press |isbn=978-0-520-24653-9 |last1=Allen |first1=Larry Glen |last2=Pondella |first2=Daniel J. |last3=Horn |first3=Michael H. |page=428}}</ref>

Die meeste diere gebruik die [[energie]] van [[sonlig]] direk of indirek deur plante of plantvretende diere te eet. [[Fotosintese]] in plante omskep die energie van sonlig in chemiese energie in die vorm van eenvoudige suikers (byvoorbeeld [[glukose]]). Hierdie suikers word dan gebruik as die boustene vir plantgroei.<ref name=scienceperspectives10>{{cite book|title=Science Perspectives 10|year=2010|publisher=Nelson Education Ltd.|isbn=978-0-17-635528-9|last1=Adam-Carr|first1=Christine|last2=Hayhoe|first2=Christy|last3=Hayhoe|first3=Douglas|last4=Hayhoe|first4=Katharine}}</ref> Wanneer ’n dier die plante vreet, of diere vreet wat die plante gevreet het, verkry hulle hul energie daaruit. Die energie help die dier groei en gee hom die energie om te beweeg.<ref>{{cite book|last=Gupta|first=P.K.|title=Genetics Classical To Modern|publisher=Rastogi Publications|isbn=978-81-7133-896-2|page=26}}</ref><ref>{{cite book|last1=Garrett|first1=Reginald|last2=Grisham|first2=Charles M.|title=Biochemistry|year=2010|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-10935-8|page=535}}</ref>

Diere wat naby hidrotermiese of koue bronne op die seebodem voorkom, is nie van die energie van sonlig afhanklik nie.<ref>{{cite journal|title=none|year=1996|journal=New Scientist|publisher=IPC Magazines|volume=152|issue=2050–2055|page=105}}</ref> In plaas daarvan vorm chemosintetiese [[Archaea]] en bakterieë die basis van die [[voedselketting]].<ref>{{cite book |last1=Castro |first1=Peter |last2=Huber |first2=Michael E. |title=Marine Biology |publisher=McGraw-Hill |year=2007 |edition=7th |page=376 |isbn=978-0-07-722124-9}}</ref>

== Oorsprong en fossielrekord ==
[[Lêer:Dunkleosteus BW.jpg|duimnael|''[[Dunkleosteus]]'' was ’n 10&nbsp;m lange [[Voorgeskiedenis|prehistoriese]] [[vis]].<ref>{{cite web |url=http://www.smh.com.au/news/science/jaws-of-steel-on-this-fish-tank/2006/11/29/1164777657728.html |title=Monster fish crushed opposition with strongest bite ever |publisher=smh.com.au |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20171215221246/http://www.smh.com.au/news/science/jaws-of-steel-on-this-fish-tank/2006/11/29/1164777657728.html |archive-date=15 Desember 2017 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>]]

Daar word algemeen geglo diere het binne die groep [[eukariote]] met [[Sweepdiertjie|sweephare]] (flagella) ontstaan.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Niel A.|title=Biology|year=1990|publisher=Benjamin/Cummings Pub. Co.|isbn=978-0-8053-1800-5|edition=2nd|page=560}}</ref> Hul naaste bekende verwante wat steeds bestaan, is die [[Choanoflagellatea]] (kraagsweepdiertjies) waarvan die morfologie ooreenstem met dié van die koanosiete (kraagselle) van sekere [[spons]]e.<ref>{{cite book|title=Emerging model organisms: a laboratory manual, Volume 1|year=2008|publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press|isbn=978-0-87969-872-0|page=1|edition=illustrated|editor=Richard R. Behringer |editor2=Alexander D. Johnson |editor3=Robert E. Krumlauf |editor4=Michael K. Levine |editor5=Nipam Patel |editor6=Neelima Sinha}}</ref>

Molekulêre studies plaas diere in ’n supergroep genaamd [[Opisthokonta]], wat ook Choanoflagellatea, die swamme en ’n paar klein parasitiese protiste insluit.<ref>{{cite book |title=Strickberger's evolution: the integration of genes, organisms and populations |year=2008 |publisher=Jones & Bartlett Learning |isbn=978-0-7637-0066-9 |last1=Hall |first1=Brian Keith |last2=Hallgrímsson |first2=Benedikt |last3=Strickberger |first3=Monroe W. |page=278}}</ref> Die naam kom van die ligging van die flagellum aan die agterkant van beweeglike selle, soos by die meeste diere se spermselle, terwyl ander eukariote se flagellum gewoonlik aan die voorkant is.<ref>{{cite book |last=Hamilton |first=Gina |title=Kingdoms of Life – Animals (ENHANCED eBook) |publisher=Lorenz Educational Press |isbn=978-1-4291-1610-7 |page=9}}</ref>

Die eerste [[fossiel]]e wat dalk dié van diere is, is uit die [[Proterosoïkum|Proterosoïese Eon]] en het voorgekom in 665&nbsp;miljoen jaar oue rotse<ref name="roseMaloof" /> in die Trezona-formasie van Suid-[[Australië]].<ref name=roseMaloof>{{cite journal|title= Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia |journal= Nature Geoscience | volume= 3 | pages= 653–659 |date= 17 Augustus 2010 |url= http://www.nature.com/ngeo/journal/v3/n9/full/ngeo934.html |doi=10.1038/ngeo934 | issue= 9|bibcode = 2010NatGe...3..653M|last1= Maloof|first1= Adam C.|last2= Rose|first2= Catherine V.|last3= Beach|first3= Robert|last4= Samuels|first4= Bradley M.|last5= Calmet|first5= Claire C.|last6= Erwin|first6= Douglas H.|last7= Poirier|first7= Gerald R.|last8= Yao|first8= Nan|last9= Simons|first9= Frederik J. }} [http://www.princeton.edu/geosciences/people/maloof/papers_pub/24Maloof.pdf Pdf]</ref> Daar word geglo die fossiele was van vroeë sponsdiere.

Die volgende moontlike dierefossiele was uit die einde van die [[Prekambrium]], sowat 610&nbsp;miljoen jaar gelede, en is bekend as die [[Proterosoïkum|Ediacariese]] biota.<ref>{{cite book |title=The annotated Origin: a facsimile of the first edition of On the origin of species |year=2009 |publisher=Harvard University Press |isbn=978-0-674-03281-1 |last1=Costa |first1=James T. |last2=Darwin |first2=Charles |page=308}}</ref> Dit is egter moeilik om ’n verband te vind met latere fossiele. Sommige was dalk voorlopers van moderne filums, hulle kon aparte groepe gewees het of was dalk glad nie diere nie.<ref>{{cite book |last=Schopf |first=J. William |title=Evolution!: facts and fallacies |year=1999 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-628860-5 |page=7}}</ref>

Die meeste bekende filums maak hul verskyning min of meer op dieselfde tyd in die [[Kambrium]]-periode, sowat 542&nbsp;miljoen jaar gelede.<ref>{{cite book |last1=Milsom |first1=Clare |last2=Rigby |first2=Sue |title=Fossils at a Glance |year=2009 |publisher=John Wiley and Sons |isbn=978-1-4051-9336-8}}</ref> Dit is steeds onbekend of dié gebeurtenis, bekend as die Kambriese ontploffing, veroorsaak is deur ’n vinnige differensiasie tussen verskillende groepe en of dit was vanweë ’n verandering in toestande wat fossilering moontlik gemaak het.

Sommige paleontoloë dink diere het lank voor die Kambriese ontploffing ontstaan, dalk reeds ’n miljard jaar gelede.<ref>{{cite book |last1=Campbell |first1=Neil A. |last2=Reece |first2=Jane B. |title=Biology |year=2005 |publisher=Pearson, Benjamin Cummings |isbn=978-0-8053-7171-0 |edition=7de |page=526}}</ref> Spoorfossiele soos voetspore en gate uit die [[Proterosoïkum|Tonium]]-periode wat ontdek is, dui op die moontlike teenwoordigheid van tripoblastiese wurms (met drie kiemlae), omtrent so groot (sowat 5&nbsp;mm breed) en kompleks soos erdwurms.<ref name=Seilacher1998>{{cite journal |last1=Seilacher |first1=Adolf |last2=Bose |first2=Pradip K. |last3=Pfluger |first3=Friedrich |title=Triploblastic animals more than 1 billion years ago: trace fossil evidence from india |journal=Science |volume=282 |pages=80–83 |date=2 October 1998 |doi=10.1126/science.282.5386.80 |pmid=9756480 |issue=5386 |bibcode=1998Sci...282...80S}}</ref>

Aan die begin van die Tonium sowat ’n miljard jaar gelede was daar ’n afname in die verskeidenheid van [[stromatoliet]]e, wat dalk daarop dui dat weidiere hul verskyning gemaak het aangesien stromatoliet-verskeidenheid toegeneem het nadat weidiere uitgesterf het met die [[Perm-Trias-uitwissing|Perm-Trias-]] en die [[Ordovisium-Siluur-uitwissing]]. Dit het weer afgeneem kort nadat die weidierbevolking herstel het. Die ontdekking dat soortgelyke spore vandag geskep word deur die reusagtige, eensellige protis ''Gromia sphaerica'', werp egter ’n skadu oor die vertolking van die fossiele as bewyse van ’n vroeë evolusie van diere.<ref name=Matz2008>{{cite journal |last1=Matz |first1=Mikhail V. | last2=Frank |first2=Tamara M. |last3=Marshall |first3=N. Justin |last4=Widder |first4=Edith A. |last5=Johnsen |first5=Sönke |title=Giant Deep-Sea Protist Produces Bilaterian-like Traces |journal=Current Biology |volume=18 |issue=23 |pages=1–6 |date=9 December 2008| url=http://www.biology.duke.edu/johnsenlab/pdfs/pubs/sea%20grapes%202008.pdf |doi=10.1016/j.cub.2008.10.028 |accessdate=2008-12-05 |pmid=19026540 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081216211211/http://www.biology.duke.edu/johnsenlab/pdfs/pubs/sea%20grapes%202008.pdf |archivedate=16 Desember 2008 |url-status=live}}</ref><ref name=MSNBC200811>{{cite news |last=Reilly |first=Michael |title=Single-celled giant upends early evolution |publisher=MSNBC |date=20 November 2008 |url=http://www.nbcnews.com/id/27827279/ |access-date=5 Desember 2008 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191108213540/http://www.nbcnews.com/id/27827279/ |archive-date= 8 November 2019 |url-status=live |df=dmy-all }}</ref>

== Groepe diere ==
Beide tradisionele morfologiese en moderne molekulêre [[Filogenie|filogenetiese]] ontledings dui op ’n groot [[Evolusie|evolusionêre]] oorgang van diere sonder ’n bilaterale simmetrie ([[Porifera]], [[Ctenophora]], [[Cnidaria]] en [[Placozoa]]) na dié wat wel bilateraal simmetries is ([[Bilateria]]). Laasgenoemde word verder geklassifiseer in óf [[Deuterostomia]] (waarby die eerste opening van die spysverteringstelsel die [[anus]] word en die tweede een die [[mond]]) óf [[Protostomia]] (waarby die mond eerste gevorm word). Die verwantskap tussen diere sonder ’n bilaterale simmetrie word betwis, maar alle diere met ’n bilaterale simmetrie vorm vermoedlik ’n [[monofileties]]e groep. Die huidige begrip van die verwantskap tussen die groot groepe diere word deur die volgende [[Klade|kladogram]] opgesom:<ref>{{Cite journal |last=Pisani |first=Davide|last2=Pett|first2=Walker|last3=Dohrmann|first3=Martin|last4=Feuda|first4=Roberto|last5=Rota-Stabelli|first5=Omar|last6=Philippe|first6=Hervé|last7=Lartillot|first7=Nicolas|last8=Wörheide|first8=Gert|date=2015-12-15|title=Genomic data do not support comb jellies as the sister group to all other animals|url=http://www.pnas.org/content/112/50/15402|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|language=en|volume=112|issue=50|pages=15402–15407|doi=10.1073/pnas.1518127112|issn=0027-8424|pmc=4687580|pmid=26621703|bibcode=2015PNAS..11215402P}}</ref>
{{Klade
| style = font-size:100%; line-height:100%
| 1={{clade
 | label1=[[Choanozoa]]
|1={{clade
      |1={{Clade
           |1=[[Choanoflagellatea]][[Lêer:Cronoflagelado2.svg|70 px]]
  |label2 ='''Animalia'''
  |2={{Clade
    |1=[[Porifera]]
    |2=[[Placozoa]]
    |3=[[Ctenophora]][[Lêer:Mertensia ovum.png|70 px]]
    |4=[[Cnidaria]][[Lêer:Medusae of world-vol03 fig360 Atolla chuni.jpg|70 px]]
    |5={{Clade
        |label1 =[[Bilateria]]
        |1={{Clade
          |1=[[Deuterostomia]][[Lêer:Cyprinus carpio3.jpg|70 px]]
          |label2 =[[Protostomia]]
          |2={{Clade
             |1=[[Ecdysozoa]][[Lêer:Acrodipsas brisbanensis.jpg|70 px]]
             |2=[[Lophotrochozoa]][[Lêer:Loligo forbesii.jpg|70 px]] }}
     }}}}
}}
}}
}}
}}
}}

=== Diere sonder bilaterale simmetrie ===
Verskeie [[Filum|dierefilums]] word gekenmerk deur die afwesigheid van bilaterale simmetrie en daar word geglo hulle het vroeg in die evolusie uit ander diere ontwikkel. Die sponse ([[Porifera]]) het vermoedelik eerste ontwikkel en word beskou as die oudste dierefilum.<ref>{{cite book |last1=Bhamrah |first1=H. S. |last2=Juneja |first2=Kavita |title=An Introduction to Porifera |year=2003 |publisher=Anmol Publications PVT. LTD. |isbn=978-81-261-0675-2 |page=58}}</ref> Hulle het nie die komplekse organisasie wat in die meeste ander filums aangetref word nie.<ref>{{cite book|last=Sumich|first=James L.|title=Laboratory and Field Investigations in Marine Life|year=2008|publisher=Jones & Bartlett Learning|isbn=978-0-7637-5730-4|page=67}}</ref> Hul selle is gedifferensieer, maar in die meeste gevalle nie in aparte soorte weefsel georganiseer nie.<ref>{{cite book|last=Jessop|first=Nancy Meyer|title=Biosphere; a study of life|year=1970|publisher=Prentice-Hall|page=428}}</ref> Sponse neem gewoonlik voedingstowwe in deur water deur gaatjies in te trek.<ref>{{cite book|last=Sharma|first=N. S.|title=Continuity And Evolution Of Animals|year=2005|publisher=Mittal Publications|isbn=978-81-8293-018-6|page=106}}</ref> ’n Reeks studies van 2008 tot 2015 ondersteun egter die mening dat [[Ctenophora]], of die ribkwalle, die [[Basale klade|basale lyn]] van diere is.<ref name="class" /><ref>{{Cite journal|title = The Genome of the Ctenophore Mnemiopsis leidyi and Its Implications for Cell Type Evolution|url = http://www.sciencemag.org/content/342/6164/1242592|journal = Science|date = 13 Desember 2013|issn = 0036-8075|pmc = 3920664|pmid = 24337300|page = 1242592|volume = 342|issue = 6164|doi = 10.1126/science.1242592|first = Joseph F.|last = Ryan|first2 = Kevin|last2 = Pang|first3 = Christine E.|last3 = Schnitzler|first4 = Anh-Dao|last4 = Nguyen|first5 = R. Travis|last5 = Moreland|first6 = David K.|last6 = Simmons|first7 = Bernard J.|last7 = Koch|first8 = Warren R.|last8 = Francis|first9 = Paul|last9 = Havlak}}</ref><ref>{{Cite journal|title = The ctenophore genome and the evolutionary origins of neural systems|url = http://www.nature.com/nature/journal/v510/n7503/full/nature13400.html|journal = Nature|date = 5 Junie 2014 |issn = 0028-0836|pmc = 4337882|pmid = 24847885|pages = 109–114|volume = 510|issue = 7503|doi = 10.1038/nature13400|first = Leonid L.|last = Moroz|first2 = Kevin M.|last2 = Kocot|first3 = Mathew R.|last3 = Citarella|first4 = Sohn|last4 = Dosung|first5 = Tigran P.|last5 = Norekian|first6 = Inna S.|last6 = Povolotskaya|first7 = Anastasia P.|last7 = Grigorenko|first8 = Christopher|last8 = Dailey|first9 = Eugene|last9 = Berezikov|bibcode = 2014Natur.510..109M}}</ref> Dié bevinding is omstrede, want dit dui daarop dat sponse dalk nie so primitief is nie,<ref name="class">{{cite journal |title=Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life |doi=10.1038/nature06614 |pmid=18322464 |volume=452 |issue=7188 |date=April 2008 |journal=Nature |pages=745–9 |last1=Dunn |first1=Casey W. |last2=Hejnol |first2=Andreas |last3=Matus |first3=David Q. |last4=Pang |first4=Kevin |last5=Browne |first5=William E. |last6=Smith |first6=Stephen A. |last7=Seaver |first7=Elaine |last8=Rouse |first8=Greg W. |last9=Obst |first9=Matthias |last10=Edgecombe |first10=Gregory D.
|last11=Sørensen |first11=Martin V. |last12=Haddock |first12=Steven H. D. |last13=Schmidt-Rhaesa |first13=Andreas
|last15=Kristensen |first15=Reinhardt Møbjerg |last16=Wheeler |first16=Ward C. |last17=Martindale |first17=Mark Q. |last18=Giribet |first18=Gonzalo |displayauthors=1 |bibcode=2008Natur.452..745D |last14=Okusu |first14=Akiko}}</ref> en ander navorsers meen dit is ’n statistieke ongerymdheid.<ref>{{Cite journal|title = Phylogenomics Revives Traditional Views on Deep Animal Relationships|url = http://www.cell.com/current-biology/abstract/S0960-9822(09)00805-7|journal = Current Biology|issn = 0960-9822|pmid = 19345102|pages = 706–712|volume = 19|issue = 8|doi = 10.1016/j.cub.2009.02.052|first = Hervé|last = Philippe|first2 = Romain|last2 = Derelle|first3 = Philippe|last3 = Lopez|first4 = Kerstin|last4 = Pick|first5 = Carole|last5 = Borchiellini|first6 = Nicole|last6 = Boury-Esnault|first7 = Jean|last7 = Vacelet|first8 = Emmanuelle|last8 = Renard|first9 = Evelyn|last9 = Houliston|date=April 2009}}</ref><ref>{{Cite journal|title = Improved Phylogenomic Taxon Sampling Noticeably Affects Nonbilaterian Relationships|url = http://mbe.oxfordjournals.org/content/27/9/1983|journal = Molecular Biology and Evolution|date = September 2010|issn = 0737-4038|pmc = 2922619|pmid = 20378579|pages = 1983–1987|volume = 27|issue = 9|doi = 10.1093/molbev/msq089|first = K. S.|last = Pick|first2 = H.|last2 = Philippe|first3 = F.|last3 = Schreiber|first4 = D.|last4 = Erpenbeck|first5 = D. J.|last5 = Jackson|first6 = P.|last6 = Wrede|first7 = M.|last7 = Wiens|first8 = A.|last8 = Alié|first9 = B.|last9 = Morgenstern}}</ref><ref>{{Cite journal|title = Deep metazoan phylogeny: When different genes tell different stories|url = http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1055790313000298|journal = Molecular Phylogenetics and Evolution|date = 1 April 2013|pages = 223–233|volume = 67|issue = 1|doi = 10.1016/j.ympev.2013.01.010|first = Tetyana|last = Nosenko|first2 = Fabian|last2 = Schreiber|first3 = Maja|last3 = Adamska|first4 = Marcin|last4 = Adamski|first5 = Michael|last5 = Eitel|first6 = Jörg|last6 = Hammel|first7 = Manuel|last7 = Maldonado|first8 = Werner E. G.|last8 = Müller|first9 = Michael|last9 = Nickel |pmid=23353073}}</ref>

[[Lêer:Elephant-ear-sponge.jpg|duimnael|links|160px|’n Oranje olifantoorspons, ''Agelas clathrodes'', voor en twee korale, ''Iciligorgia schrammi'' en ''Plexaurella nutans'', agter.]]
Filums soos Ctenophora en [[Cnidaria]], wat [[seeanemone]], [[korale]] en [[jellievis]]se insluit, is radiaal (straalsgewys) simmetries en het spysverteringskamers met een opening wat as mond én anus dien.<ref>{{cite book |title=A Living Bay: The Underwater World of Monterey Bay |year=2000 |publisher=University of California Press |isbn=978-0-520-22149-9 |last1=Langstroth |first1=Lovell |last2=Langstroth |first2=Libby |editor-last=Newberry |editor-first=Todd |page=244}}</ref> Albei het verskillende soorte weefsel, maar dit is nie in [[Orgaan|organe]] georganiseer nie.<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 16|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=978-0-85229-961-6|page=523}}</ref> Daar is net twee hoofkiemlae, die ektoderm en endoderm, met net verstrooide selle tussenin. Daarom word dié diere soms "diploblasties" genoem.<ref>{{cite book|last=Kotpal|first=R. L.|title=Modern Text Book of Zoology: Invertebrates|publisher=Rastogi Publications|isbn=978-81-7133-903-7|page=184}}</ref>

Daar word nou geglo die [[Myxozoa]], mikroskopiese [[parasiet]]e wat aanvanklik as Protozoa beskou is, het binne Cnidaria ontwikkel.<ref>{{Cite journal|title = Genomic insights into the evolutionary origin of Myxozoa within Cnidaria|url = http://www.pnas.org/content/112/48/14912|journal = Proceedings of the National Academy of Sciences|date = 1 December 2015|issn = 0027-8424|pmid = 26627241|pages = 14912–14917|volume = 112|issue = 48|doi = 10.1073/pnas.1511468112|first = E. Sally|last = Chang|first2 = Moran|last2 = Neuhof|first3 = Nimrod D.|last3 = Rubinstein|first4 = Arik|last4 = Diamant|first5 = Hervé|last5 = Philippe|first6 = Dorothée|last6 = Huchon|first7 = Paulyn|last7 = Cartwright|pmc=4672818|bibcode = 2015PNAS..11214912C}}</ref>

=== Diere met bilaterale simmetrie ===
Alle ander diere vorm ’n monofiletiese groep wat Bilateria genoem word. Hulle is meestal bilateraal simmetries en het dikwels ’n gespesialseerde kop met voedings- en sintuiglike organe. Die liggaam is triploblasties – dit beteken al drie kiemlae is goed ontwikkel – en weefsel vorm afsonderlike organe. Die spysverteringskanaal het twee openinge, ’n mond en ’n anus, en daar is ’n interne holte bekend as ’n seloom (of [[buikholte]]) of pseudoseloom (skynbuikholte). Daar is uitsonderings op al hierdie eienskappe.

[[Geen|Genetiese]] studies het ons begrip van die verhouding tussen die diere in Bilateria aansienlik verander. Dit lyk of die meeste tot twee groot stambome behoort: Deuterostomia en Protostomia; laasgenoemde sluit in die Ecdysozoa en Lophotrochozoa. Die Chaetognatha is aanvanklik as Deuterostomia geklassifiseer, maar onlangse molekulêre studies het dié groep geëien as ’n basale Protostomia-lyn.<ref>{{Cite journal|title = Chaetognath phylogenomics: a protostome with deuterostome-like development|url = http://www.cell.com/current-biology/abstract/S0960-9822(06)01835-5 |journal = Current Biology|date = 8 August 2006|issn = 0960-9822|pmid = 16890510|pages = R577–R578|volume = 16|issue = 15|doi = 10.1016/j.cub.2006.07.016|first = Ferdinand|last = Marlétaz|first2 = Elise|last2 = Martin|first3 = Yvan|last3 = Perez|first4 = Daniel|last4 = Papillon|first5 = Xavier|last5 = Caubit|first6 = Christopher J.|last6 = Lowe|first7 = Bob|last7 = Freeman|first8 = Laurent|last8 = Fasano|first9 = Carole|last9 = Dossat}}</ref>

Daar is ook ’n paar klein groepe diere met bilaterale simmetrie met relatief kriptiese morfologie waarvan die verwantskap met ander diere nog nie baie duidelik is nie. So het onlangse molekulêre studies Acoelomorpha en ''Xenoturbella'' geëien as behorende tot ’n monofiletiese groep,<ref name="Hejnol">{{cite journal | last1 = Hejnol | first1 = A. | last2 = Obst | first2 = M. | last3 = Stamatakis | first3 = A. | last4 = Ott | first4 = M. | last5 = Rouse | first5 = G. W. | last6 = Edgecombe | first6 = G. D. | year = 2009 | title = Assessing the root of bilaterian animals with scalable phylogenomic methods | journal = Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences | volume = 276 | issue = | pages = 4261–4270 | doi=10.1098/rspb.2009.0896 | pmid=19759036 | pmc=2817096}}</ref><ref name="Philippe2011" /><ref name="Edgecombe 2011">{{Cite journal|last2=Giribet|first2=G.|last3=Dunn|first3=C. W.|last4=Hejnol|first4=A.|last5=Kristensen|first5=R. M.|last6=Neves|first6=R. C.|last7=Rouse|first7=G. W.|last8=Worsaae|first8=K.|last9=Sørensen|first9=M. V.|year=2011|title=Higher-level metazoan relationships: Recent progress and remaining questions|journal=Organisms Diversity & Evolution|volume=11|issue=2|pages=151–172 |doi=10.1007/s13127-011-0044-4|pmc=|pmid=|last1=Edgecombe|first1=G. D.}}</ref> maar daar is weinig ooreenstemming oor of die groep binne Deuterostomia ontwikkel het,<ref name="Philippe2011">{{Cite journal | last1 = Philippe | first1 = H. | last2 = Brinkmann | first2 = H. | last3 = Copley | first3 = R. R. | last4 = Moroz | first4 = L. L. | last5 = Nakano | first5 = H. | last6 = Poustka | first6 = A. J. | last7 = Wallberg | first7 = A. | last8 = Peterson | first8 = K. J. | last9 = Telford | first9 = M. J. | title = Acoelomorph flatworms are deuterostomes related to ''Xenoturbella'' | journal = Nature | volume = 470 | pages = 255–258 | year = 2011 | pmid = 21307940 | doi = 10.1038/nature09676 |bibcode = 2011Natur.470..255P | issue=7333 | pmc=4025995}}</ref> en of dit ’n sustergroep van alle ander diere met bilaterale simmetrie (Nephrozoa) verteenwoordig.<ref name="Rouse 2016">{{cite journal |last=Rouse |first=Greg W. |last2=Wilson |first2=Nerida G. |last3=Carvajal |first3=Jose I. |last4=Vrijenhoek |first4=Robert C. |date=2016-02-03 |title=New deep-sea species of Xenoturbella and the position of Xenacoelomorpha |url=http://www.nature.com/nature/journal/v530/n7588/full/nature16545.html |journal=Nature |publisher= |volume= 530|issue=7588 |pages=94–97 |doi=10.1038/nature16545 |access-date=2016-02-03 |pmid=26842060|bibcode=2016Natur.530...94R }}</ref><ref name="Cannon 2016">{{cite journal |last=Cannon |first=Johanna T. |last2=Vellutini |first2=Bruno C. |last3=Smith III |first3=Julian. |last4=Ronquist |first4=Frederik |last5=Jondelius |first5=Ulf |last6=Hejnol |first6=Andreas |date=2016-02-03 |title=Xenacoelomorpha is the sister group to Nephrozoa |url=http://www.nature.com/nature/journal/v530/n7588/full/nature16520.html |journal=Nature |publisher= |volume= 530|issue=7588 |pages=89–93 |doi=10.1038/nature16520 |access-date=2016-02-03 |pmid=26842059|bibcode=2016Natur.530...89C }}</ref> Ander groepe met onsekere verwantskap sluit Rhombozoa en Orthonectida in. Een filum, Monoblastozoa, is in 1892 deur ’n wetenskaplike beskryf, maar tot dusver was daar geen verdere bewys dat dit bestaan nie.<ref>[http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/32652/title/Gone-Missing--circa-1892/ Gone Missing, circa 1892]</ref>

==== Deuterostomia en Protostomia ====
[[Lêer:Superbfairywrenscropped.jpeg|duimnael|Twee winterkoninkies van die spesie ''Malurus cyaneus''.]]

[[Deuterostomia]] verskil in verskeie opsigte van [[Protostomia]]. Diere van albei groepe het ’n volledige spysverteringstelsel. By laasgenoemde groep ontwikkel die eerste opening wat in die embrio verskyn, in die mond en die tweede opening in die anus. In eersgenoemde groep ontwikkel die openinge andersom.<ref>{{cite book |last1=Peters |first1=Kenneth E. |last2=Walters |first2=Clifford C. |last3=Moldowan |first3=J. Michael |title=The Biomarker Guide: Biomarkers and isotopes in petroleum systems and Earth history |volume=2 |year=2005 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-83762-0 |page=717}}</ref> By die meeste Protostomia vul selle eenvoudig die binnekant van die [[gastrula]] in om die [[mesoderm]] te vorm, maar by Deuterostomia vorm dit deur die [[invaginasie]] van die [[endoderm]].<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 1; Volume 3|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=978-0-85229-961-6|page=767}}</ref> Deuterostomia-embrio's ondergaan radiale kliewing (verdeling) en Protostomia spirale kliewing.<ref>{{cite journal|last=Valentine|first=James W.|date=July 1997|title=Cleavage patterns and the topology of the metazoan tree of life|journal=PNAS|publisher=The National Academy of Sciences|volume=94|pages=8001–8005|bibcode = 1997PNAS...94.8001V |doi = 10.1073/pnas.94.15.8001|pmid=9223303|pmc=21545|issue=15}}</ref>

Dit alles dui daarop dat Deuterostomia en Protostomia twee aparte, monofiletiese stambome is. Die belangrikste filums van Deuterostomia is [[Echinodermata]] en [[Chordata]].<ref>{{cite book|last=Hyde|first=Kenneth|title=Zoology: An Inside View of Animals|year=2004|publisher=Kendall Hunt|isbn=978-0-7575-0997-1|page=345}}</ref> Eersgenoemde is radiaal simmetries en uitsluitlik seediere, soos [[seester]]re, [[seekastaiings]] en [[seekomkommer]]s.<ref>{{cite book|last=Alcamo|first=Edward|title=Biology Coloring Workbook|year=1998|publisher=The Princeton Review|isbn=978-0-679-77884-4|page=220}}</ref> Chordata word deur die [[gewerweldes]], diere met rugstringe, oorheers.<ref>{{cite book|last=Holmes|first=Thom|title=The First Vertebrates|page=64|publisher=Infobase Publishing|year=2008|isbn=978-0-8160-5958-4}}</ref> Dit sluit in [[vis]]se, [[amfibie|amfibieë]], [[reptiel]]e, [[voël]]s en [[soogdier]]e.<ref>{{cite book|last=Rice|first=Stanley A.|title=Encyclopedia of evolution|publisher=Infobase Publishing|year=2007|page=75|isbn=978-0-8160-5515-9}}</ref>

Deuterostomia sluit ook [[Hemichordata]], of die kraagdraers, in.<ref>{{cite book |last1=Tobin |first1=Allan J.|last2=Dusheck |first2=Jennie |title=Asking about life |year=2005 |publisher=Cengage Learning |isbn=978-0-534-40653-0 |page=497}}</ref><ref>{{Cite journal|title = Hemichordate genomes and deuterostome origins|url = http://www.nature.com/nature/journal/v527/n7579/full/nature16150.html|journal = Nature|date = 26 November 2015|issn = 0028-0836|pages = 459–465|volume = 527|issue = 7579|doi = 10.1038/nature16150|first = Oleg|last = Simakov|first2 = Takeshi|last2 = Kawashima|first3 = Ferdinand|last3 = Marlétaz|first4 = Jerry|last4 = Jenkins|first5 = Ryo|last5 = Koyanagi|first6 = Therese|last6 = Mitros|first7 = Kanako|last7 = Hisata|first8 = Jessen|last8 = Bredeson|first9 = Eiichi|last9 = Shoguchi|pmid=26580012|pmc=4729200|bibcode = 2015Natur.527..459S}}</ref> Hoewel hulle nie vandag juis volop is nie, behoort die belangrike fossiele [[graptoliet]]e dalk tot hierdie groep.<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 19|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=978-0-85229-961-6|page=791}}</ref>

==== Ecdysozoa ====
[[Lêer:Sympetrum flaveolum - side (aka).jpg|duimnael|Geelvlerknaaldekokers, ''Sympetrum flaveolum''.]]

Die [[Ecdysozoa]] behoort tot Protostomia en is genoem na die algemene eienskap van groei deur vervelling.<ref>{{cite book |last=Dawkins |first=Richard |title=The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution |year=2005 |publisher=Houghton Mifflin Harcourt |isbn=978-0-618-61916-0 |page=381}}</ref> Dit sluit die grootste dierefilum, die [[Arthropoda]], in en bevat [[insek]]te, [[spinnekop]]pe, [[krap]]pe, ens. Al dié diere se liggaam is in herhalende segmente verdeel wat gewoonlik in pare voorkom. Twee kleiner filums, Onychophora en Tardigrada, is nabye verwante en deel dié eienskappe. Ecdysozoa sluit ook die [[Nematoda]], of rondewurms, in wat dalk die tweede grootste dierefilum is. Rondewurms is meestal mikroskopies en kom voor in feitlik elke omgewing waar daar water is.<ref>{{cite book |last1=Prewitt |first1=Nancy L. |last2=Underwood |first2=Larry S. |last3=Surver |first3=William |title=BioInquiry: making connections in biology |year=2003 |publisher=John Wiley |isbn=978-0-471-20228-8 |page=289}}</ref> ’n Paar is belangrike parasiete.<ref>{{cite book |title=Parasites in social insects |year=1998 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-05924-2 |last=Schmid-Hempel |first=Paul |page=75}}</ref> Kleiner filums wat aan hulle verwant is, is Nematomorpha, of die perdehaarwurms, Kinorhyncha, Priapulida en Loricifera. Hierdie groepe het ’n klein buikholte, wat ’n skynbuikholte genoem word.

[[Lêer:Grapevinesnail 01.jpg|duimnael|Die wingerdslak ''Helix pomatia''.]]

==== Lophotrochozoa ====
[[Lophotrochozoa]], wat binne die groep Protostomia ontwikkel het, sluit twee van die mees suksesvolle dierefilums in, [[Mollusca]] en [[Annelida]].<ref>{{cite web |url=http://www.lophelia.org/lophelia/biodiv_6.htm |title=Biodiversity: Mollusca|accessdate=2007-11-19 |publisher=The Scottish Association for Marine Science |archiveurl = https://web.archive.org/web/20060708083128/http://www.lophelia.org/lophelia/biodiv_6.htm |archivedate = 8 July 2006}}</ref><ref>{{cite video | people = Russell, Bruce J. (Writer), Denning, David (Writer) | title = Branches on the Tree of Life: Annelids| medium = VHS | publisher = BioMEDIA ASSOCIATES |year=2000 }}</ref> Eersgenoemde, wat die tweede grootste dierefilum is volgens spesies wat beskryf is, bevat diere soos [[slak]]ke, [[mossel]]s en [[pylinkvis]]se; laasgenoemde die gesegmenteerde wurms, soos erdwurms en [[bloedsuier]]s. Hierdie twee groepe is lank as nou verwant beskou omdat hulle soortgelyke larwes het, maar Annelida is as nader aan Arthropoda beskou omdat albei gesegmenteer is.<ref>{{cite journal |last1=Eernisse |first1=Douglas J. |last2=Albert |first2=James S. |last3=Anderson |first3=Frank E. |title=Annelida and Arthropoda are not sister taxa: A phylogenetic analysis of spiralean metazoan morphology |journal=Systematic Biology |volume=41 |issue=3 |pages=305–330 |date=1 September 1992 |doi=10.2307/2992569 |jstor=2992569}}</ref> Nou word hulle beskou as die resultaat van saamlopende (maar onafhanklike) evolusie vanweë baie morfologiese en genetiese verskille tussen die twee filums.<ref>{{cite journal |title=Phylogenetic Relationships of Annelids, Molluscs, and Arthropods Evidenced from Molecules and Morphology |journal=Journal of Molecular Evolution |volume=43 |issue=3 |pages=207–215 |publisher=Springer |location=New York |date=September 1996 |doi=10.1007/PL00006079 |pmid=8703086 |last1=Kim |first1=Chang Bae |last2=Moon |first2=Seung Yeo |last3=Gelder |first3=Stuart R. |last4=Kim |first4=Won}}</ref>

Lophotrochozoa sluit ook Nemertea, of die snoerwurms, Sipuncula en verskeie filums in wat ’n sirkel tentakels met trilhare om die mond het.<ref>{{Cite book |last=Collins |first=Allen G. |title=The Lophophore |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/glossary/gloss7/lophophore.html |year=1995 |publisher=University of California Museum of Paleontology |accessdate=2015-03-23}}</ref>

[[Platyzoa]] sluit die filum [[Platyhelminth]], of die platwurms, in.<ref name="Gilson">{{cite book|last=Gilson|first=Étienne|title=El espíritu de la filosofía medieval|year=2004|publisher=Ediciones Rialp|isbn=978-84-321-3492-0|page=384}}</ref> Hulle is eers as van die mees primitiewe Bilateria beskou, maar dit lyk nou of hulle uit meer komplekse voorouers ontwikkel het.<ref>{{cite journal |last1=Ruiz-Trillo |first1=Iñaki |last2=Riutort |first2=Marta |last3=Littlewood |first3=D. Timothy J. |last4=Herniou |first4=Elisabeth A. |last5=Baguña |first5=Jaume |title=Acoel Flatworms: Earliest Extant Bilaterian Metazoans, Not Members of Platyhelminthes |date=19 March 1999 |journal=Science |volume=283 |issue=5409 |pages=1919–1923 |doi=10.1126/science.283.5409.1919 |pmid=10082465 |bibcode=1999Sci...283.1919R}}</ref> Die groep bevat ’n paar parasiete, soos suigwurms and lintwurms.<ref name="Gilson" /> Platwurms het nie ’n seloom of buikholte nie, nes hul naaste verwante, die mikroskopiese Gastrotricha.<ref name="umodena">{{cite web |url=http://www.gastrotricha.unimore.it/overview.htm |title=Gastrotricha: Overview |access-date=26 Januarie 2008 |last=Todaro |first=Antonio |work=Gastrotricha: World Portal |publisher=University of Modena & Reggio Emilia |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200428192705/http://www.gastrotricha.unimore.it/overview.htm |archive-date=28 April 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Die ander Platyzoa-filums is meestal mikroskopies en het skynbuikholtes. Die belangrikste groep is [[Rotifera]], of die raderdiertjies, wat algemeen in wateromgewings voorkom. Hulle sluit ook Acanthocephala, Gnathostomulida, Micrognathozoa en moontlik Cycliophora in.<ref name="IntroCyclio">{{cite journal |last=Kristensen |first= Reinhardt Møbjerg |date=July 2002 |title=An Introduction to Loricifera, Cycliophora, and Micrognathozoa |journal=Integrative and Comparative Biology |volume=42 |issue=3 |pages=641–651 |doi =10.1093/icb/42.3.641 |pmid=21708760}}</ref> Hierdie groepe het almal komplekse kake en behoort tot die filum Gnathifera.

== Getal bestaande spesies ==
Diere kan in die algemeen in twee breë groepe verdeel word: [[gewerweldes]] (diere met ’n ruggraat) en [[ongewerweldes]] (sonder ’n ruggraat). Die helfte van alle gewerweldes wat beskryf is, is visse. Driekwart van alle ongewerweldes wat beskryf is, is insekte. Die volgende lys is van die bestaande spesies wat beskryf is vir elke groot subgroep van diere, soos beraam vir die [[IUBN-rooilys|IUBN-rooilys van bedreigde spesies]], 2014.3.<ref name=IUCN1014>The World Conservation Union. 2014. ''IUCN Red List of Threatened Species'', 2014.3. Summary Statistics for Globally Threatened Species. [http://cmsdocs.s3.amazonaws.com/summarystats/2014_3_Summary_Stats_Page_Documents/2014_3_RL_Stats_Table_1.pdf Table 1: Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2014)].</ref>

[[Lêer:AnimalsRelativeNumbers.png|duimnael|280px|Die getal spesies volgens elke filum van die diereryk.]]

{| class="wikitable"
! Groep
! Beeld
! Subgroep
! Geraamde getal<br />spesies<ref name=IUCN1014 />
|-
! rowspan=6 | Gewerweldes
| [[Lêer:Carassius wild golden fish 2013 G1.jpg|140px]]
| [[Vis]]se
| align=right | 32 900
|-
| [[Lêer:Lithobates pipiens.jpg|140px]]
| [[Amfibie|Amfibieë]]
| align=right | 7 302
|-
| [[Lêer:Florida Box Turtle Digon3.jpg|alt=florida box turtle facing right|140px]]
| [[Reptiel]]e
| align=right | 10 038
|-
| [[Lêer:Secretary bird (Sagittarius serpentarius) 2.jpg|alt=Secretary bird gliding to the right|140px]]
| [[Voël]]s
| align=right | 10 425
|-
| [[Lêer:Squirrel (PSF).png|alt=drawing of squirrel facing right on branch|140px]]
| [[Soogdier]]e
| align=right | 5 513
|-
| colspan="3" style="text-align:left; background:#ddf8f8;"| Totale gewerwelde spesies: 66 178
|-
! rowspan=9 | Ongewerweldes
| [[Lêer:European wasp white bg02.jpg|alt=wasp facing right|140px]]
| [[Insek]]te
| align=right | 1 000 000
|-
| [[Lêer:Grapevinesnail 01.jpg|alt=snail in shell facing right|140px]]
| [[Weekdier]]e
| align=right | 85 000
|-
| [[Lêer:J J Wild Pseudocarcinus cropped.jpg|alt=Tasmanian giant crab facing up with large left claw|140px]]
| [[Skaaldier]]e
| align=right | 47 000
|-
| [[Lêer:FFS Table bottom.jpg|alt=Table coral at French Frigate Shoals, Northwestern Hawaiian Islands|140px]]
| [[Korale]]
| align=right | 2 000
|-
| [[Lêer:Spider.svg|alt=black spider|140px]]
| [[Spinnekopagtiges]]
| align=right | 102 248
|-
| [[Lêer:Aysheaia.jpg|alt=drawing of Cambrian-aged soft-bodied, caterpillar|140px]]
| [[Fluweelwurm]]s
| align=right | 165
|-
| [[Lêer:Carcinoscorpius rotundicauda (mangrove horseshoe crab).jpg|alt=horse shoe crab on sand facing right|140px]]
| [[Koningkrap]]pe
| align=right | 4
|-
|
| Ander
| align=right | 68 658
|-
| colspan=3 style="text-align:left; background:#ddf8f8;"| Totale ongewerwelde spesies: 1 305 075
|-
! colspan=4 | Totale dierespesies: 1 371 253
|}

Meer as 95% van alle dierespesies in die wêreld wat beskryf is, is ongewerweldes.

== Kladogram ==
Die Metazoa (diere) is verwant aan die swamme (Fungi) en het uit dieselfde groep eensellige eukariote ontstaan: die Ophistokonta. 'n Vereenvoudigde kladogram sien so uit:<ref>The origin of Metazoa: a unicellular perspective {{Outeur| Arnau Sebé-Pedrós, Bernard M. Degnan, Iñaki Ruiz-Trillo}} Nature Reviews Genetics (2017)</ref>
{{clade
|label1=[[Opisthokonta#Kladogram|Opisthokonta]]
|1={{clade
|1=[[Fungi]] [[Lêer:Fly agaric.svg|40px]]
|label2=[[Holozoa]]
|2={{clade
  |1=[[Ichthyospora]]
  |label2=[[Filozoa]]
  |2={{clade
    |1=[[Filasterea]]
    |label2=[[Choanozoa]]
    |2={{clade
      |1=[[Choanoflagellatea#Kladogram|Choanoflagellatea]] [[Lêer:Cronoflagelado2.svg|40px]]
      |label2='''Animalia'''
      |2={{clade
       |1=[[Ctenophora]] [[Lêer:Mertensia ovum.png|40px]]
       |2=[[Porifera]] [[Lêer:FMIB 49348 Ventriculites simplex, Toulmin Smith.jpeg|40px]]
       |3={{clade
         |1=[[Placozoa]] [[Lêer:Trichoplax mic-trans.png|40px]]
         |2={{clade
           |1=[[Cnidaria]] [[Lêer:201208 Hydra.png|40px]]
           |2=[[Bilateria#Kladogram|Bilateria]] [[Lêer:Human.svg|40px]]}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}

== Sien ook ==
* [[Wetenskaplike klassifikasie|Biologiese klassifikasie]]
* [[Etologie]]
* [[Groot vyf]]
* [[Klein vyf diere]]
* [[Onmoontlike vyf]]

== Verwysings ==
{{Verwysings|4}}

== Bibliografie ==
{{refbegin|3}}
* {{cite book|first=Claus|last=Nielsen|title=Animal Evolution: Interrelationships of the Living Phyla|edition=3rd|location=New York|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2012|isbn=978-0-19-960602-3|ref=harv}}
* {{cite book|first=Knut|last=Schmidt-Nielsen|title=Animal Physiology: Adaptation and Environment|edition=5th|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-521-57098-0}}
* {{cite book|last=Magloire|first=Kim|title=Cracking the AP Biology Exam, 2004–2005 Edition|year=2004|publisher=The Princeton Review|isbn=978-0-375-76393-9|ref=harv}}
* {{cite book|last=Sangwal|first=Keshra|title=Additives and crystallization processes: from fundamentals to applications|year=2007|publisher=John Wiley and Sons|isbn=978-0-470-06153-4|ref=harv}}
* {{cite book|last1=Hutchins|first1=Michael|title=Grzimek's Animal Life Encyclopedia|date=2003|publisher=Gale|location=Detroit|isbn=0-7876-5777-8|ref=harv|edition=2nd}}
* {{cite book|last=Holmes|first=Thom|title=The First Vertebrates|ref=harv|publisher=Infobase Publishing|year=2008|isbn=978-0-8160-5958-4}}
{{refend}}

== Eksterne skakels ==
* [http://tolweb.org/ Tree of Life Project]
* [http://animaldiversity.org/ Animal Diversity Web]. Databasis met diere, klassifikasie, foto's en inligting
* {{Wikispecies-inlyn|Animalia}}
* {{Commons-kategorie inlyn|Animalia}}
* {{Wikt-inlyn|dier}}
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Animal|Engelse Wikipedia]]

{{Normdata}}
{{Taksonbalk}}
{{Voorbladster}}

[[Kategorie:Diere| ]]
[[Kategorie:Koninkryke (biologie)]]
Sjablone wat op hierdie bladsy gebruik word:
Keer terug na Dier.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/wiki/Dier"