Wys bron van Biologie

U het geen regte om om hierdie bladsy te wysig nie, vir die volgende rede:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 08:48, 2 Julie 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Julie 2025

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Sluit asseblief al bogenoemde besonderhede in by enige navrae wat jy maak. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

U het toestemming om die bronteks te bekyk en te kopieer.

<div class="thumb tright" style="background-color: #f9f9f9; border: 1px solid #CCCCCC; margin:0.5em;">
{| border="0" cellpadding="10" cellspacing="0" style="font-size: 85%; border: 1px solid #CCCCCC; margin: 0.3em;"
|valign="top"|[[Beeld:E. coli Bacteria (7316101966).jpg|90px]]
|valign="top"|[[Beeld:Tree Fern.jpg|90px]]
|-
|valign="middle"|[[Beeld:Drosera stenopetala.jpg|90px]]
|valign="middle"|[[Beeld:Flammulina velutipes.JPG|90px]]
|-
|valign="bottom"|[[Beeld:Goliathus goliatus dos.jpg|90px]]
|valign="bottom"|[[Beeld:Thompson's Gazelle.jpeg|90px]]
|}
<div style="border: none; width:200px;"><div class="thumbhcaption"><small>Biologie is die vakgebied van die bestudering van die verskillende vorme van lewende organismes.</small></div></div></div>
{{Wetenskap}}
'''Biologie''' is die [[wetenskap]] van [[lewe]]. Dit is gemoeid met die eienskappe en gedrag van [[organisme]]s, hoe [[spesies]] en individue ontstaan asook die wisselwerkings tussen hulle onderling en tussen hulle en die omgewing.

== Oorsig van biologie ==
Biologie beslaan 'n wye spektrum van akademiese vakgebiede wat dikwels as onafhanklike dissiplines beskou word; as sambreelterm is dit die vakgebied van die bestudering van  lewe op verskillende skale:
* Op atoom- en molekulêre skaal, deur [[molekulêre biologie]], [[biochemie]] en in 'n mate [[genetika]]
* Op sellulêre skaal, deur selbiologie
* Op multisellulêre skaal, deur [[fisiologie]], [[anatomie]] en [[histologie]]
* Op die ontwikkelingsvlak of ontogenie van 'n individuele organisme, deur ontwikkelingsbiologie.
* Op die vlak van oorerflikheid tussen ouer en nasate, deur [[genetika]].
* Op die vlak van groepsgedrag, deur etologie
* Op die vlak van individuele wisselwerkings tussen die organismes, deur sosiobiologie
* Op die vlak van 'n hele [[bevolking]], deur bevolkingsgenetika
* Op ’n multispesieskaal van herkoms, deur sistematika
* Op die vlak van interafhanklike bevolkings en hulle habitat, deur [[ekologie]] en [[evolusie|evolusionêre biologie]]
* Spekulatief op die vlak van lewe buite die Aarde, deur xenobiologie.

=== Velde van studie in biologie ===
<blockquote>
Aërobiologie – [[Anatomie]] – Arachnologie – [[Astrobiologie]] – [[Biochemie]] – Bionika – [[Biogeografie]] – Bioinformatika – [[Biomeganika]] – [[Biofisika]] – [[Biotegnologie]] – [[Biomatematika]] – [[Plantkunde]] – Selbiologie – Verspreidingskunde – [[Kladistiek]] – Skaaldierkunde – Oerdierkundige – Siklusse – Sitologie – Ontwikkelingsbiologie – [[Siekte]]s (genetiese en aansteeklike siektes) – [[Ekologie]] (teoretiese ekologie, [[simbiose]], outokologie, sinekologie) – [[Etologie]] – [[Entomologie]] – Evolusionêre biologie ([[Evolusie]]) – Evolusionêre ontwikkelingsbiologie – Varswaterbiologie – [[Genetika]] (bevolkingsgenetika, kwantitatiewe genetika, genomika, proteomika) – [[Herpetologie]] – [[Histologie]] – [[Antropologie]] – [[Igtiologie]] – [[Immunologie]] – Aansteeklike siektes – [[Patologie]] – Epidemologie – Limnologie – [[Malakologie]] – Soogdierkunde – [[Mariene biologie]] – [[Mikrobiologie]] ([[bakteriologie]]) – Molekulêre biologie – [[Morfologie (biologie)|Morfologie]] – Mikologie/ligenologie – Mirmekologie – [[Neurowetenskap]] (neuroanatomie, neurofisiologie, senustelselwetenskap, biologiese fisiologie, [[psigiatrie]], psigofarmakologie, gedragswetenskap, neuroetologie, psigofisika, berekenbare neurowetenskap, kognitiewe neurowetenskap, [[kognitiewe wetenskap]]) – [[Onkologie]] (die studie van kanker) – Ontogenie – Oorsprong van lewe – [[Voëlkunde]] – [[Paleontologie]] (paleobotanie, paleosoölogie) – [[Parasiet|parasitologie]] – Fikologie (algologie) – Herkomskunde (filogenetika, filogeografie) – [[Fisiologie]] – Fitopatologie – Voortplantingsbiologie – Strukturele biologie – Stelselbiologie – [[Taksonomie]] – [[Toksikologie]] (die studie van gifstowwe en [[besoedeling]]) – Virologie – Xenobiologie – [[Soölogie]]
</blockquote>

== Evolusie en biologie ==
Een van die sentrale, organisatoriese begrippe in biologie is dat alle lewe van 'n gemene oorsprong het vanweë [[evolusie]]. [[Charles Darwin]] het evolusie as 'n lewensvatbare teorie daargestel deur die dryfveer daaragter, natuurlike teelkeuse, duidelik uit te spel. ([[Alfred Russell Wallace]] word algemeen erken as mede-uitvinder van die begrip). Genetiese verskuiwing is aanvaar as 'n bykomende meganisme tot die sogenaamde moderne sintese. Die evolusionêre geskiedenis van 'n [[spesie]] — waaruit die eienskappe van die verskillende spesies waarvan dit afstam, vasgestel kan word, tesame met die genetiese verwantskappe daarvan ten opsigte van al die ander spesies word herkomskunde genoem. Verskillende benaderings tot die insameling van inligting oor die herkoms van spesies word in biologie gevolg. Dit sluit die vergelyking van [[DNA]]-reekse in wat in molekulêre biologie of genomika uitgevoer word en vergelykings van [[fossiel]]rekords en ander inligting oor antieke organismes wat deur [[paleontologie]] ondersoek word. Bioloë rangskik en ontleed evolusionêre verwantskappe deur verskeie metodes, wat herkomskunde, numeriese taksonomie en kladistiek insluit. Die hoofgebeurtenisse in die loop van evolusie, soos bioloë dit tans verstaan, word opgesom op hierdie evolusionêre tydlyn.

== Klassifikasie van lewe (en soortgelyke organismes) ==
{{wetklas}}
Die klassifikasie van lewende dinge word [[sistematika]] of [[taksonomie]] genoem en behoort die evolusionêre stambome van die verskillende organismes te weerspieël. Taksonomie groepeer organismes in groepe wat [[takson]]s genoem word, terwyl sistematika hul verwantskappe probeer vasstel. Die dominante stelsel word Linnese taksonomie genoem, wat ordes en [[Binomiale naam|binomiale name]] insluit. Die name van organismes word beheer deur internasionale ooreenkomste soos die [[Internasionale Kode van Benamings vir alge, fungi en plante]] en die [[Internasionale Kode van Dierkundige Benamings]]. 'n Vierde konsepvoorstel vir 'n biokode is in 1997 gepubliseer in 'n poging om die name van die drie terreine te standaardiseer, maar dit is nog nie amptelik aanvaar nie. Die Internasionale Kode van Virusklassifikasie en -benamings val tans buite die biokodes.

Lewende wesens is tradisioneel in vyf koninkryke verdeel:

:[[Monere]] – [[Protiste]] – [[Skimmel]]s – [[Plant]]e – [[Dier]]e

Die verdeling word egter deesdae as verouderd beskou. Meer moderne alternatiewe begin met die drieledige domeinstelsel:

:[[Archaea]] – [[Bakterieë]] – [[Eukariote]] (insluitende protiste, [[fungi]], [[plant]]e en [[dier]]e)

Hierdie domeine weerspieël die teenwoordigheid al dan nie van selkerne asook verskille in die selwande. Elke domein word verder verdeel totdat elke spesie apart geklassifiseer is. Die volgorde is: [[Domein (biologie)|domein]], [[koninkryk (biologie)|koninkryk]], [[filum]], [[Klas (biologie)|klas]], [[Orde (biologie)|orde]], [[Familie (biologie)|familie]], [[genus]], [[spesie]].

Daar is ook 'n reeks intrasellulêre [[parasiet]]e wat toenemend minder lewend is ten opsigte van hulle [[Metabolisme|metaboliese aktiwiteit]]:

:[[Virus]]se – Viroïede – Prione

<gallery>
Lêer:Guriezo Adino vaca toro terneras.jpg|Animalia: beeste, ''Bos taurus''
Lêer:Zboże.jpg|Plante: Koring, ''Triticum''
Lêer:Morchella esculenta 08.jpg|Fungi: ''Morchella esculenta''
Lêer:Fucus serratus2.jpg|Stramenopila/Chromista: ''Fucus serratus''
Lêer:Gemmatimonas aurantiaca.jpg|Bakterieë: ''Gemmatimonas aurantiaca''
Lêer:Halobacteria.jpg|Archaea: halobakterieë
</gallery>

== Geskiedenis van die woord 'biologie' ==
Die term "biologie" is afgelei van die [[Grieks]]e βίος (''bios'', "lewe") en λόγος (''logos'', "studie van"). Die term is vermoedelik onafhanklik van mekaar deur Gottfried Reinhold Treviranus (''Biologie oder Philosophie der lebenden Natur'', 1802) en Jean-Baptiste Lamarck (''Hydrogéologie'', 1802) bekendgestel. Dit kan ook wees dat Karl Friedrich Burdach die woord in 1800 uitgedink het vir die titel van boekdeel 3 van Michael Christoph Hanov se ''Philosophiae naturalis sive physicae dogmaticae: Geologia, biologia, phytologia generalis et dendrologia'', wat in 1766 gepubliseer is.

== Verdere leeswerk ==
* Lynn Margulis, ''Five Kingdoms: An Illustrated Guide to the Phyla of Life on Earth,'' 3de oplaag, St. Martin's Press, [[1997]], sagteband, ISBN 0-8050-7252-7 (baie ander oplae)
* Neil Campbell, ''Biology: Concepts & Connections (4de oplaag)'', Benjamin-Cummings Publishing Company, [[2002]], hardeband, ISBN 0-8053-6627-X (college-vlak teks)

== Eksterne skakels ==
{{refbegin|2}}
* [http://www.everythingbio.com/index.php EverythingBio]: 'n Aanlyn bron vir enigiets verwant aan biologie
* [http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages ''Kimball's Biology Pages''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101130185925/http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages |date=30 November 2010 }}: 'n aanlyn handboek met ’n soekfunksie
* [http://www.biology-online.org/ Biology Online]: 'n webtuiste wat deur 'n enkele persoon onderhou word
* [http://biosites.org/index.php/Alphabetical_list Biologiewebtuiste] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080426003846/http://biosites.org/index.php/Alphabetical_list |date=26 April 2008 }}
* [http://tolweb.org/tree/phylogeny.html ''The Tree of Life'']
* [http://www.jbiol.com ''The Journal of Biology'']
* [http://www.plosbiology.org ''The Public Library of Science: Biology'']
* [http://www.rom.on.ca/biodiversity/biocode/biocode1997.html ''BioCode''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051219211357/http://www.rom.on.ca/biodiversity/biocode/biocode1997.html |date=19 Desember 2005 }}
* [http://www.biologie-online.eu/ Biologie met grafika en animasies]
* [http://www.invata.co.za/ Leermateriaal vir biologie in Afrikaans en Engels] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726064713/http://www.invata.co.za/ |date=26 Julie 2011 }}
{{Commons-kategorie inlyn|Biology}}
{{Wikt-inlyn|biologie}}
*[[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Biology|Engelse Wikipedia]]
{{refend}}
{{Normdata}}

[[Kategorie:Biologie| ]]

Sjablone wat op hierdie bladsy gebruik word:

Sjabloon:Commons-kategorie inlyn (wysig)
Sjabloon:Date (wysig)
Sjabloon:EditAtWikidata (wysig)
Sjabloon:Kantbalk (wysig)
Sjabloon:Kantbalk met opvoubare lyste (wysig)
Sjabloon:Kantbalk met opvoubare lyste/ry (wysig)
Sjabloon:Navbar (wysig)
Sjabloon:Normdata (wys bronkode) (half-beskerm)
Sjabloon:Refbegin (wysig)
Sjabloon:Refeindig (wysig)
Sjabloon:Refend (wysig)
Sjabloon:Transclude (wysig)
Sjabloon:Webarchive (wysig)
Sjabloon:Wetenskap (wysig)
Sjabloon:Wetklas (wysig)
Sjabloon:Wikt-inlyn (wysig)
Sjabloon:· (wysig)
Module:EditAtWikidata (wysig)
Module:Kontroleer vir ongeldige parameters (wysig)
Module:Navbar (wysig)
Module:Navbox (wysig)
Module:No globals (wysig)
Module:Normdata (wysig)
Module:ResolveEntityId (wysig)

Keer terug na Biologie.

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/wiki/Biologie"