Teramoto

In zeofìzega, i teramoti (dal latin: terrae motus, che vołe dire "movimento de ła tera"), denomenai anca sismi o scose tełùreghe (dal latin Tellus, dea romana de ła Tera), łe ze vibrasion o sestamenti de ła crosta terestre, provocai dal spostamento repentin de na masa rocioza inte el sotosoło.

Sto spostamento el vien zenarà da łe forse de natura tetònega che łe òpara costantemente inte l'interior de ła crosta terestre provocando na lenta deformasion finmente rivar al cargo de rotura co consevente libarasion de enerzia ełàstega inte na zona interna de ła Tera denomenada iposentro, tipegamente locałizada in corespondensa de frature pre-ezistenti de ła crosta, denomenae faje; partindo da ła fratura che ła se ga produzesto, na sèrie de onde ełàsteghe, denomenae onde sìsmeghe, łe se propaga in tute łe diresion da l'iposentro, dando vita al fenòmano oservà in superfise col posto de ła superfise terestre pozisionà su ła vertegałe de l'iposentro, dizesto episentro, che el ze zeneralmente cueło pì intaresà dal fenòmano. La branca de ła zeofìzega che ła stùdia sti fenòmani ła ze ła sismołozia.

Cuazi tuti i teramoti che i se produze inte ła superfise terestre i ze consentrai in arente dei confini intrà do plache tetòneghe andove che el contato el ze costituio da faje: ste cuà łe ze de fato łe àree tetonegamente ative, o sia andove łe plache łe se move pì o manco "rusando" o "colpindo" una so l'altra, zenerando cusita i teramoti d'interplaca. Pì raramente i teramoti i se produze distante da łe zone de confin intrà plache, par rinsestamenti tetòneghi. Teramoti locałizadi e de menor intensità i ze rezistràbiłi in àree volcàneghe par efeto del movimento de mase magmàteghe in profondità.

Riferìndose al modeło de ła tetònega de łe plache el movimento de łe plache el ze lento, guałivo e inpersepìbiłe (se no co strumenti aposta), e el modeła e el storsa łe roce sia in superfise sia inte el sotosoło. Tutavia in racuanti momenti e in racuante àree, par colpa de łe forse interne (presion, tension e atriti) intrà łe mase rocioze, sti modełamenti i se ferma e ła superfise inplegada ła cùmuła tension e enerzia par dezene o sentenari de ani finmente a che, al rivamento del cargo de rotura, l'enerzia cumułada ła ze sufisente a sorpasar łe forse rezistenti cauzando el repentin spostamento de ła masa rocioza inplegada. Sto movimento repentin, che in pochi secondi el lìbara enerzia cumułada par dezene o sentenara de ani, el zènera cusita łe onde sìsmeghe e el teramoto asocià. L'enerzia lìbarada da un teramoto ła se orìzena inte un ponto dizesto episentro, da cuà łe ga partensa łe vibrasion ciamae onde sìsmeghe