Yörtkeç

Yörtkeç yäki Quzğaltqıç yäki dvigatel yäki motor (rusça Двигатель, latinça motor - xäräkätkä kiterüçe) - nindi bulsa da energiä tören mexanik energiägä äwelderüçe caylanma. Motor süze belän XIX ğasırı azağınnan qullanıla, XX ğasırı urtasınnan alıp elektoyörtkeç häm eçe yanulı yörtkeç atamaları qullanıla.

Yörtkeçlar berençel häm ikençel törlärgä bülenä. Berençel yörtkeç tabiği energiä resursları mexanik eşenä äwelderä, ikençel yörtkeç başqa çığanaqlar citeştergän yäki tuplağan energiäne äwelderä.

Mäsälän berençel yörtkeçkä tägärmän qarıy, ikençel yörtkeçkä elektrodvigatel, pnevmoyörtkeç, gidroyörtkeç qarıy.

Äwwäl berençel yörtkeç - cilkän, su tägärmäçe. Cilkän 7 meñ yıl däwamında qullanıla.

Su tägärmäçe Borınğı dönyada: Misır, Qıtay, Hindstanda kiñ qullanılğan.

Bu maşinaları XVII ğasırda tikşerelä başlağan. Frantsuz fizikları Deni häm Papen, ingliz Tomas Severi bu-hawa-maşinasın yasağannar.

1763 yılda Rusiä mexanigı İvan Polzunov tuqtawsız eşläwçe bu maşinasın yasağan.

1784 yılda ingliz mexanigı Ceyms Watt kamilräk bu maşinasın buldırğan.

XVII ğasırda Xristian Huygens Eçe yanulı yörtkeçneñ berençe proyektın täqdim itä.

1860 yılda frantsuz injenerı Ejen Lenuar berençe yaxşı eşläwçe Eçe yanulı yörtkeçne yasağan.

Soñraq Nikolas Otto 4-taktlı gaz dvigatelen buldıra.

1876 yılda Duglas Klark 2-taktlı quzğalqıç yasağan.

1883 yılda Karl Bents 2-taktlı Eçe yanulı yörtkeçne citeşterä.

1897 yılda Rudolf Dizel hawa basımınnan qabınuçı yanuçan qatnaşma nigezendä yasağan yörtkeçne täqdim itä, soñraq ul dizel dip yörtelä başlıy.

İlk içten yanmalı motorun (ICE) projesi, saat çapasının ünlü mucidi Christian Huygens'e aittir ve 17. yüzyıla kadar önerilmiştir.^[1]

1. ↑ İlk motor projesi.

• БСЭ. Статья «Двигатель». Автор А. А. Пархоменко 2008 елның 1 декабрь көнендә архивланган.