Чуашлар исемле битнең чыганагын карау

Түбәндәге сәбәпкә бәйле сезнең бу битне үзгәртергә хакыгыз юк:

Ваш IP-адрес находится в диапазоне, который был заблокирован на всех вики-сайтах Фонда Викимедиа.

Блокировка наложена участником ‪EPIC‬ . В качестве причины указана Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .

Начало блокировки: 2 июл 2024, 08:48
Конец блокировки: 2 июл 2025, 08:48

Ваш текущий IP-адрес: 206.189.44.186 . The blocked range is 206.189.32.0/20.

Зинһар, бу мәгълүматларны барлык мөрәҗәгатьләрегездә дә күрсәтегезче. Если вы считаете, что вас заблокировали по ошибке, вы можете найти дополнительную информацию на странице Недопустимость использования открытых прокси-серверов.

Для обсуждения блокировки, пожалуйста, оставьте запрос на Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Сез бу битнең башлангыч текстын карый һәм күчерә аласыз.

{{Халык
 | халык               = Чуашлар
 | Рәсем               = 
 | коммент             = 
 | үз аталышы          = ''Чӑвашсем''
 | гомуми сан          = 1,7 млн
 | яшәү җире           = {{RUS}}: 1 637 094<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php Всероссийская перепись населения 2002 года. Национальный состав населения по регионам России]</ref><br />
{{KAZ}}: 22 305<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=5 Казахстанские чуваши]</ref><br />
{{UZB}}: 14 000<ref name=joshua>[http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=11382 Chuvash Ethnic People in all Countries]</ref><br />
{{UKR}}: 10 593<ref name=joshua /><br />
{{TKM}}: 3 600<ref name=joshua /><br />
{{BLR}}: 3 400<ref name=joshua /><br />
{{TJK}}: 3 400<ref name=joshua /><br />
{{KGZ}}: 1 100<ref name=joshua /><br />
{{MOL}}: 1 000<ref name=joshua /><br />
{{LVA}}: 756<ref>http://www.pmlp.gov.lv/lv/statistika/dokuments/2010/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf</ref><br />
{{LTU}}: 700<ref name=joshua /><br />
{{GEO}}: 542<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=6 Грузинские чуваши]</ref><br />
{{EST}}: 500<ref name=joshua /><br />
{{AZE}}: 489<ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 Азербайджанские чуваши]</ref><br />
 | үлеп беткән         = 
 | арх                 = 
 | тел                 = [[Чуаш теле]]
 | раса                = 
 | дин                 = [[Православие]], [[Ваттисен Ялы|ваттисен ялы (тӗн)]]
 | тамырдаш            = 
 | бүтән халыкка керүе = 
 | кертә               = 
 | чыгуы               = 
}}
'''Чуашлар ''' (tat.lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чуашлар Çuaşlar]{{Deadlink|date=December 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, үз исемнәре — ''чӑвашсем'')&nbsp;— күбесенчә [[Чуашстан]]да яшәүче [[төрки халыклар|төрки халык]]. Гомуми халык саны&nbsp;— {{сан|1842.3|мең}} кеше. [[Россия Федерациясе]]ндә {{сан|1776.3|мең}} чуаш яши. Татарстанда&nbsp;— {{сан|132.4|мең}}.

== Тел ==
{{Төп мәкалә|Чуаш теле}}

== Атама ==
Әүвәл веда дип аталган бу халыкка чуваш, исеме бик соң килеп кергән.

Бу исемнең этимологиясен аңлау өчен, [[марилар]]ның чувашларны суасламари дип атауларына игътибар итәргә кирәк.

Суаслар (болгарларның җирле бабалары) марилар белән гасырлар буе аралашып яшәгәннәр. Суас һәм мари кушылуыннан хәзерге чувашларның борынгы бабалары формалашкан булырга тиеш. (?)

Башта алар үзләрен веда дип атаганнар. Веда&nbsp;— борынгы марича су төшенчәсен белдерә торган сүз ул.

[[Руслар]]&nbsp;— элек, [[мордвалар]] хәзер дә чувашларны веда (ветьке) дип атыйлар. Ләкин суас һәм мари кушылуыннан барлыкка килгән халыкта суаслар өстенлек алганнар булса кирәк, чөнки ал арда соңрак веда этнонимы суас сүзе белән алмаштырылган.

Бу процессны суас үзатамасының, әкренләп, татар этнонимы белән алмашынуы да тизләткән булырга мөмкин.

== Субэтнослар ==
Чувашлар 3 субэностан торалар.
* югарылар ([[вирьял]], тури)&nbsp;— Чуашстанның төньягында
* урта ([[анат енчи]])&nbsp;— Чуашстанның уртасында
* түбәннәр ([[анатри]], хирти)&nbsp;— Чуашстанның көньягында

== Дин ==
Чуашларның күбесе хәзер [[Православие|православ]] динендә. Православ дине чуашларга [[Казан ханлыгы]] руслар тарафыннан яулап алынгач кына кечләп кертелә башлый. Шулай ук борынгы ышанулар мөһим урын алып тора. Араларында [[Мөселман чуашлары|ислам]] динен тотучылар бар.

== Моны да карагыз ==
{{Викиҗыентык|Chuvash people}}
* [[Көзге сыра бәйрәме]]&nbsp;— чуашларның сыра кайнату йоласы турында

== Искәрмәләр ==
{{Искәрмәләр}}

== Сылтамалар ==
* [http://chuvash.org Чуаш халык сайты]

{{Төрки халыклар}}

[[Төркем:Чуашлар|*]]
[[Төркем:Россия халыклары]]
[[Төркем:Чуашстан халыклары]]

Бу биттә кулланылган калып:

Чуашлар битенә кайтыгыз.

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Чуашлар