Сембер губернасы исемле битнең чыганагын карау

Түбәндәге сәбәпкә бәйле сезнең бу битне үзгәртергә хакыгыз юк:

Ваш IP-адрес находится в диапазоне, который был заблокирован на всех вики-сайтах Фонда Викимедиа.

Блокировка наложена участником ‪EPIC‬ . В качестве причины указана Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected .

Начало блокировки: 2 июл 2024, 08:48
Конец блокировки: 2 июл 2025, 08:48

Ваш текущий IP-адрес: 206.189.44.186 . The blocked range is 206.189.32.0/20.

Зинһар, бу мәгълүматларны барлык мөрәҗәгатьләрегездә дә күрсәтегезче. Если вы считаете, что вас заблокировали по ошибке, вы можете найти дополнительную информацию на странице Недопустимость использования открытых прокси-серверов.

Для обсуждения блокировки, пожалуйста, оставьте запрос на Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Сез бу битнең башлангыч текстын карый һәм күчерә аласыз.

{{Тарихи дәүләт
|исеме                            =Сембер губернасы
|үзисеме                          =
|статус                           =
|гимн                             =
|байрак                           =
|байрак тасвирламасы              = 
|герб                             =Coat of Arms of Simbirsk gubernia (Russian empire).png
|герб тасвирламасы                = 
|карта                            =Simbirsk Gubernia Map.jpg
|тасвирлама                       =
|p1                               =
|flag_p1                          =
|p2                               =
|flag_p2                          =
|p3                               =
|flag_p3                          =
|p4                               =
|flag_p4                          =
|барлыкка килгән                  =[[1796]]
|юкка чыккан                      =[[1928]]
|s1                               =
|flag_s1                          =
|s2                               =
|flag_s2                          =
|s3                               =
|flag_s3                          =
|s4                               =
|flag_s4                          =
|шигарь                            =
|башкала                          =[[Сембер]]
|шәһәрләр                         =
|тел                              =
|валюта                           =
|өстәмә параметр                  =
|параметрның эчтәлеге}            =
|мәйдан                           =43 491 чакрым² (1897) (49 500 км²)
|халык                            =1 527 848 кеше<ref name="demoscope.ru">http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=39</ref>
|идарә итү төре                   =
|нәсел                            =
|идарәчеләр титулы                = 
|идарәче1                         = 
|идарәче еллары1                  = 
|идарәчеләр титулы2               = 
|идарәче2                         = 
|идарәче еллары2                  = 
|идарәчеләр титулы3               = 
|идарәче3                         = 
|идарәче еллары3                  = 
|идарәчеләр титулы4               = 
|идарәче4                         = 
|идарәче еллары4                  = 
|идарәчеләр титулы5               = 
|идарәче5                         = 
|идарәче еллары5                  = 
|идарәчеләр титулы6               =  
|идарәче6                         = 
|идарәче еллары6                  = 
|религия                          =
|өстәмә параметр1                 =
|параметрның эчтәлеге1            =
|Этап1                            =
|Дата1                            =
|Ел1                              =
|Этап2                            =
|Дата2                            =
|Ел2                              =
|Этап3                            =
|Дата3                            =
|Ел3                              =
|Этап4                            =
|Дата4                            =
|Ел4                              =
|Этап5                            =
|Дата5                            =
|Ел5                              =
|Этап6                            =
|Дата6                            =
|Ел6                              =
|Этап7                            =
|Дата7                            =
|Ел7                              =
|Этап8                            =
|Дата8                            =
|Ел8                              =
|Этап9                            =
|Дата9                            =
|Ел9                              =
|Этап10                           =
|Дата10                           =
|Ел10                             =
|Этап11                           =
|Дата11                           =
|Ел11                             =
|өстәмә параметр2                 =
|параметрның эчтәлеге2            =
|до                               =Сембер калгайлыгы
|д1                               =
|д2                               =
|д3                               =
|д4                               =
|д5                               =
|д6                               =
|д7                               =
|аннан соң                        =
|п1                               =Сембер округы
|п2                               =
|п3                               =
|п4                               =
|п5                               =
|п6                               =
|п7                               =
|искәрмә                          =
}}{{Чуашия тарихы}}
'''Сембер губернасы''' ({{lang-ru|Симбирская губерния}}, {{lang-cv|Чĕмпĕр кĕперни}}, [[Эрзя теле|эрзәчә]] ''Симбирь губерня'') — [[Россия империясе]]нең һәм [[РСФСР]] административ берәмлеге.

Элекке Сембер губернасы территориясендә хәзер Татарстанның, [[Чуашия]]нең, [[Мордовия]]нең һәм [[Сембер өлкәсе]]нең өлешләре урнашалар.

== География ==

=== Чиктәшлек ===
{| class="wikitable"
|-
! Як !! Губерна
|-
| Төньяк || [[Казан губернасы]]
|-
| Төньяк-көнбатыш || [[Түбән Новгород губернасы]]
|-
| Көньяк-көнбатыш || [[Пенза губернасы]]
|-
| Көньяк || [[Сарытау губернасы]]
|-
| Көньяк || [[Самар губернасы]]
|}

1926 елда губернаның мәйданы 34 071 км² булган.

== Тарих ==
Гарәп язма чыганаклары буенча, X гасырда булачак губернаның көньягында бортаслар торган; хәзерге [[Сембер]]дән көньякка таба мордвалалар торган. XIII гасырда бу якларда татарлар килеп чыга. XIV гасырда Алтын Урданың һәм Россиянең чиге [[Сыры]] елгасы буенча узган.

[[1648 ел]]да [[Сембер]] шәһәре нигезләнә; Сембердән көньяккта таба оборона линиясе корыла. [[1683 ел]]да Сызран шәһәре нигезләнә.

1708 елда булачак губернаның территориясе [[Казан губернасы]] составына кертелгән. 1780 елда Сембер {{коммент|калгайлы��ы|наместниклыгы}} барлыкка килә, 1796 елда ул Сембер губернасына әйләнә.

[[1924 ел]]да Сембер [[Ульянов-Ленин]] хөрмәтенә Ульяновск дип аталган, ә губерна '''Ульяновск губернасы''' дип атала башлаган. 1928 елда Ульяновск губернасы юкка чыгарыла, ә аның территориясе Урта Идел өлкәсенең Ульяновск округына кертелә.

== Административ бүленеш ==
[[Рәсем:Simbirskaya gubernia.png|left|150px]]
1796 елда наместниклыгын губернияга үзгәртеп кору нәтиҗәсендә, [[Котяково]], [[Тагай]] һәм [[Кынады]] өязләре юкка чыгарылалар һәм губерна 10 (Алатыр, Ардатау, Буа, Карсун, Кормыш, Самара, Сөнгәләй, Ставрополь, Сызран һәм Сембер) өяздән тора башлый.

[[1797 ел]]да [[Пенза губернасы]] юкка чыгарыла, һәм Сембер губернасы составына аның Инсар, Саранск һәм Шешкеево өязләре кертелә (1801 елда кире кайтардылар).

[[1798 ел]]да Ардатау, Сөнгәләй һәм Шешкеево өязләре юкка чыгарылалар (баштагы икесе 1802 елда торгызылалар). 1850 елда Ставрополь һәм Самара өязләре Самар губернасына күчәләр.

1850—1920 елларда административ бүленеш:
{| class="wikitable"
|-
! №
! Өяз
! Үзәге
! Мәйдан, <br /> чакрым²
! Халык саны<ref name="demoscope.ru"/> <br /> ([[1897]]), кеше
|-
| 1
| [[Алатыр өязе]]
| [[Алатыр]] (12&nbsp;209 кеше)
| style="text-align:right" |4&nbsp;832,1
| style="text-align:right" |158&nbsp;188
|-
| 2
| [[Ардатау өязе (Сембер губернасы)|Ардатау өязе]]
| [[Ардатау (Мордовия)|Ардатау]] (4&nbsp;855 кеше)
| style="text-align:right" |3&nbsp;972,7
| style="text-align:right" |189&nbsp;226
|-
| 3
| [[Буа өязе]]
| [[Буа]] (4&nbsp;213 кеше)
| style="text-align:right" |4&nbsp;758,4
| style="text-align:right" |182&nbsp;056
|-
| 4
| [[Карсун өязе]]
| [[Карсун]] (3&nbsp;805 кеше)
| style="text-align:right" |6&nbsp;678,4
| style="text-align:right" |217&nbsp;087
|-
| 5
| [[Кормыш өязе]]
| [[Кормыш]] (3&nbsp;166 кеше)
| style="text-align:right" |3&nbsp;786,6
| style="text-align:right" |161&nbsp;647
|-
| 6
| [[Сөнгәләй өязе]]
| [[Сөнгәләй]] (5&nbsp;734 кеше)
| style="text-align:right" |5&nbsp;408,3
| style="text-align:right" |151&nbsp;726
|-
| 7
| [[Сембер өязе]]
| [[Сембер]] (41&nbsp;684 кеше)
| style="text-align:right" |6&nbsp;038,9
| style="text-align:right" |225&nbsp;873
|-
| 8
| [[Сызран өязе]]
| [[Сызран]] (32&nbsp;383 кеше)
| style="text-align:right" |8&nbsp;015,6
| style="text-align:right" |242&nbsp;045
|}

== Халык ==

{|
|- style="vertical-align: top;"
|Сембер губернасы:
{| class="wikitable"
|-
! Тел !! Кешеләр саны !! %
|-
| [[Рус теле|рус]] || 1 038 493 || 67,97
|-
| [[Мордва теле|мордва]] || 188 980 || 12,37
|-
| [[Чуаш теле|чуаш]] || 159 766 || 10,46
|-
| [[Татар теле|татар]] || 133 977 || 8,77
|-
| [[Беларус теле|беларус]] || 1 455 || 0,10
|-
| [[Украин теле|украин]] || 1 271 || 0,08
|-
| [[Эстон теле|эстон]] || 837 || 0,05
|-
| [[Поляк теле|поляк]] || 757 || 0,05
|-
| [[Алман теле|алман]] || 593 || 0,04
|-
| [[Латыш теле|латыш]] || 548 || 0,04
|-
| [[Яһүд теле|яһүд]] || 445 || 0,03
|-
| [[Чех теле|чех]] || 211 || 0,01
|-
| '''башка телләр''' || '''515''' || '''0,03'''
|}
| Өязләрдә тел буенча состав:
{| class="wikitable"
|-
! Уезд
! [[рус теле]]
! [[мордва теле]]
! [[чуаш теле]]
! [[татар теле]]
|-
| Алатыр өязе
| 73,0 %
| 26,7 %
| …
| …
|-
| Ардатау өязе
| 59,6 %
| 39,4 %
| …
| …
|-
| Буа өязе
| 17,3 %
| 3,8 %
| 44,3 %
| 34,6 %
|-
| Карсун өязе
| 85,3 %
| 8,3 %
| 2,3 %
| 3,9 %
|-
| Кормыш өязе
| 52,5 %
| 6,4 %
| 25,9 %
| 15,0 %
|-
| Сөнгәләй өязе
| 78,9 %
| 10,7 %
| 4,6 %
| 4,5 %
|-
| Сембер өязе
| 77,1 %
| 4,9 %
| 7,4 %
| 9,8 %
|-
| Сызран өязе
| 88,7 %
| 4,1 %
| 3,4 %
| 3,1 %
|}
|}

== Губернаның җитәкчелеге ==

=== Наместниклыгының хакимнәре ===
{| class="wikitable"
|-
! Исем
! 
|-
| Пётр Баратаев
| <center>1780—1789</center>
|-
| Александр Карпов
| <center>1790—31.07.1797</center>
|}

=== Губернаторлар ===
{| class="wikitable"
|-
! Исем
! 
|-
| Александр Толстой
| <center>18.08.1797—22.05.1799</center>
|-
| Борис Кромин
| <center>18.07.1799—20.09.1799</center>
|-
| Василий Сушков
| <center>1799—1803</center>
|-
| Сергей Хованский
| <center>1803—1808</center>
|-
| Алексей Долгоруков
| <center>14.03.1808—17.05.1815</center>
|-
| Николай Дубенский
| <center>17.05.1815—27.05.1817</center>
|-
| Михаил Магницкий
| <center>14.06.1817—1819</center>
|-
| Андрей Уманцов
| <center>1819—1821</center>
|-
| Андрей Лукьянович
| <center>15.06.1821—28.08.1826</center>
|-
| Александр Жмакин
| <center>28.08.1826—02.07.1831</center>
|-
| Алексей Загряжский
| <center>02.07.1831—05.03.1835</center>
|-
| Иван Жиркевич
| <center>05.03.1835—27.07.1836</center>
|-
| Иван Хомутов
| <center>03.08.1836—1838</center>
|-
| Николай Комаров
| <center>27.02.1838—07.05.1840</center>
|-
| Авксентий Гевлич
| <center>1840—1843</center>
|-
| Николай Булдаков
| <center>06.12.1843—1849</center>
|-
| Пётр Черкасский
| <center>01.02.1849—1852</center>
|-
| Николай Бибиков
| <center>10.12.1852—01.06.1856</center>
|-
| Егор Извеков
| <center>01.06.1856—23.06.1861</center>
|-
| Михаил Анисимов
| <center>23.06.1861—01.01.1865</center>
|-
| Иван Велио
| <center>01.01.1865—02.12.1866</center>
|-
| Владимир Орлов-Давыдов
| <center>06.12.1866—12.10.1868</center>
|-
| Александр Гойнинген фон Гюне
| <center>24.01.1869—16.10.1869</center>
|-
| Дмитрий Еремеев
| <center>02.11.1869—19.01.1873</center>
|-
| Николай Долгово-Сабуров
| <center>26.05.1873—01.11.1886</center>
|-
| Михаил Теренин
| <center>08.01.1887—22.01.1893</center>
|-
| Владимир Акинфов
| <center>30.01.1893—22.07.1902</center>
|-
| Сергей Ржевский
| <center>28.08.1902—25.10.1904</center>
|-
| Лев Яшвиль
| <center>25.10.1904—1906</center>
|-
| Константин Старынкевич
| <center>1906—23.09.1906</center>
|-
| Дмитрий Дубасов
| <center>07.10.1906—28.02.1911</center>
|-
| Александр Ключарев
| <center>28.02.1911—29.11.1916</center>
|-
| Михаил Черкасский
| <center>29.11.1916—05.03.1917</center>
|}

== Моны да карагыз ==
* [[Сембер өлкәсе]]
* [[Мордовия]]
* [[Татарстан]]
* [[Чуашия]]

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}

{{Сембер губернасы}}
{{Россия империясенең административ-территориаль бүленеше‎}}

[[Төркем:Сембер өлкәсе тарихы]]
[[Төркем:Россия империясе губерналары]]

Бу биттә кулланылган калып:

Сембер губернасы битенә кайтыгыз.

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Сембер_губернасы