Йәмәндә ислам исемле битнең чыганагын карау

Түбәндәге сәбәпкә бәйле сезнең бу битне үзгәртергә хакыгыз юк:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Start of block: 2 июл 2024, 08:48
Expiry of block: 2 июл 2025, 08:48

Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.

Зинһар, бу мәгълүматларны барлык мөрәҗәгатьләрегездә дә күрсәтегезче. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Сез бу битнең башлангыч текстын карый һәм күчерә аласыз.

[[Файл: Alsalh-24-2-2014 (16481824622).jpg |300px|thumb|right|Йәмән башкаласы [[Сана]] шәһәрендә урнашкан {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Әл Салих мәчете |Әл Салих мәчете|en|Al Saleh Mosque}}]]

'''Йәмәндә ислам''' ({{lang-ar | الإسلام في اليمن}}) — [[Йәмән]] территориясендә [[ислам]] дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, Йәмән халкының (29 млн 825 мең кеше) 93,10 % ы (27 млн 784 мең кеше) (бөтендөнья мөселманнарының 1,50 % ы) — Ислам дине тарафдары (''[[2020 ел|2020]]'')<ref>[http://worldpopulationreview.com/countries/muslim-population-by-country/ Muslim Population By Country 2020] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190901181917/http://worldpopulationreview.com/countries/muslim-population-by-country/ |date=2019-09-01 }}{{ref-en}}</ref>. 
Ислам – Йәмәннең  дәүләт дине. 

== Тарих ==
[[Файл:Rasulid 1264.jpg|200px|thumb|right|{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Рәсүлиләр династиясе |Рәсүлиләр|en|Rasulid dynasty}} патшалыгы  1264 ел]]  
[[Йәмән]]дә [[Ислам]] [[безнең эра]]ның [[630 ел]]ында, [[Мөхәммәд пәйгамбәр]] исән вакытта, фарсы хакиме Бәдхән идарә иткән чорда кертелгән. Нәкъ менә шул чорда Йәмәндә мәчетләр (Санада зур мәчет) төзелә. Йәмән Гарәп-Ислам хәлифәтенең бер өлешенә һәм ислам империясе провинциясенә әверелә.

[[XI гасыр]]да төньяк һәм Көньяк Йәмәннең зур өлеше Мисыр {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Фатимыйлар хәлифәлеге |Фатимый хәлифләре|en|Fatimid Caliphate}}  кулында була.

[[Урта гасыр]]ларда {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Зыядилар династиясе|Зыядилар|en|Ziyadid dynasty}} (818-1018), {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Нәҗәһидләр династиясе|Нәҗәһидләр|en|Najahid dynasty}} (1022-1158), [[Мисыр]] {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Әйюбиләр династиясе|Әйюбиләре|en|Ayyubid dynasty}}   (1174-1229) һәм төркмән {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Рәсүлиләр династиясе|Рәсүлиләре|en|Rasulid dynasty}} (1229-1454) гаиләләре хакимлек итә. 

[[897 ел]]да {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Әл-Һади иля-л Хак Яхъя|Әл-Һади иля-л Хак Яхъядан|en|Al-Hadi ila'l-Haqq Yahya}} башланган идарә итүче зәйди - шигый [[имам]]нар нәселе Йәмән белән [[1962 ел]]га кадәр җитәкчелек итә.  

[[1517 ел]]дан соң һәм [[XIX гасыр]]да Йәмән [[Госманлы империясе]]нең номиналь өлеше була<ref>[https://web.archive.org/web/20080212020702/http://www.al-bab.com/yemen/hist/hist.htm  History of Yemen]{{ref-en}}</ref>.

[[1989 ел]]ның июнендә Төньяк һәм Көньяк Йәмән арасында берләшү турында сөйләшүләр башлана һәм [[1990 ел]]ның ноябрь ахырында бердәм дәүләткә берләшү турында килешү имзалана<ref>[http://www.hrono.ru/land/1900yem.html   Йемен в ХХ веке.] Хронос{{ref-ru}}</ref>.

== Хәзерге заман ==
[[Файл:Queen Arwa Mosque - Jibla.jpg|200px|thumb|right|{{Тәрҗемә ителмәгән 3|Арва әс-Сөләйха мәчете|Арва әс-Сөләйха мәчете|en|Queen Arwa Mosque}} . Җибла]]  
Йәмән — [[Гарәп ярымутравы]]ның көньяк читендә урнашкан мөселман [[гарәп]] иле. Аның халкы тулысынча диярлек [[гарәпләр]]дән тора, калган өлеше — [[Африка]] этник төркемнәре. Илнең рәсми теле — [[гарәп теле]], һәм, күрше [[Якын Көнчыгыш]] илләрендәге кебек үк, аның рәсми дине — [[ислам]]. WIN / Gallup International сораштырулары нигезендә (''сораштырылучыларның 99 проценты дине турында сорауга уңай җавап биргән''), Йәмән гарәп илләре арасында иң дини халыкка ия һәм бөтен дөньяда иң динле халыкның берсе булып ([[Эфиопия]], [[Малави]], [[Нигер]], [[Шри-Ланка]]дан соң бишенче урында) тора<ref>''Oliver Smith''. [https://www.telegraph.co.uk/travel/maps-and-graphics/most-religious-countries-in-the-world/ Mapped: The world's most (and least) religious countries.] telegraph.co.uk, 14.01.2018{{ref-en}}</ref>.

Йәмән халкының күпчелеге [[гарәпләр]], ил нәсел җәмгыяте булып кала, шәһәр районнарында, бигрәк тә Әл-Әхдәмдә нәселдән килгән каста төркемнәре бар.

Йәмәндә [[Госманлы империясе]] вакытыннан калган 10 мең — 30 мең [[төрек]], шулай ук элек шактый зур җәмгыятьләре булган Йәмән [[яһүд]]ләре яши. Шулай ук [[Индонезия]], [[Малайзия]] һәм [[Сингапур]]дан эшкә килүчеләр бар. Йәмән 160 000 тирәсе качакны һәм сыеныр урын сораучыны, нигездә, [[Сомали]], [[Гыйрак]], [[Хәбәшстан]] һәм [[Сүрия]]дән кабул иткән<ref>[https://worldpopulationreview.com/countries/yemen-population/    Yemen Demographics]{{ref-en}}</ref>.

Йәмән — ислам иле, анда халыкның 93—98 % ы бу динне тота. Мөселманнарның 56 % ы  [[шәфигый мәзһәбе]] [[сөнни]] ислам агымына карый,  42 % ы — [[шигый]]лар ({{Тәрҗемә ителмәгән 3|Зәйдилек|зәйдиләр|en|Zaidiyyah}}, җәфариләр, исмәгыйлиләр агымнары вәкилләре). Сөнниләр күбесенчә илнең көньяк төбәкләрендә һәм көньяк-көнчыгышында урнашкан. Зәйдиләр, нигездә, төньяк төбәкләрдә һәм төньяк-көнбатышта, шул ук вакытта җәфариләр Сана һәм Мәгъриб кебек төп үзәкләрдә урнашкан. Зур шәһәрләрдә катнаш җәмгыятьләр бар.

Төньяк таулыклары зәйдиләре гасырлар буена Төньяк Йәмәннең сәясәтендә һәм мәдәни тормышында өстенлек итә; Төньяк һәм Көньяк Йәмәннең берләшүе белән [[шәфигый мәзһәбе|шәфигый]] сөнниләр сан буенча зәйдиләрне узып китә. Шуңа да карамастан, зәйдиләр элеккечә хөкүмәттә, аерым алганда, Йәмән Кораллы Көчләренең элекке Төньяк Йәмән бүлекчәләрендә күп.

Бөтен Йәмәндә нибары 1 мең [[христиан]] һәм 50 [[яһүд]] исәпләнә<ref>[https://worldpopulationreview.com/countries/yemen-population/    Yemen Religion, Economy and Politics]{{ref-en}}</ref>.
== Белем алу ==
Дәүләт мәктәпләре бары тик [[ислам]] динен өйрәтүне тәэмин итә, [[мөселманнар]]га Ислам динен өйрәтмәгән шәхси мәктәпләрдә уку рөхсәт ителә. 
Мәктәпләрдә дини экстремизмны булдырмаска омтылып, хөкүмәт рәсми расланган уку программасы кысаларыннан чыккан нинди дә булса курсларны шәхси һәм милли мәктәпләрдә укытуны рөхсәт итми. 

Хөкүмәт лицензиясе булмаган дини мәктәпләрнең белем бирү таләпләреннән тайпылуына һәм сугышчан дини идеологияне пропагандалавына борчылып, 4500 дән артык шундый уку йортын яба һәм анда укучы чит ил студентларын кайтарып җибәрә.

== Мәчет ==
[[Файл:Old sanaa.jpg|200px|thumb|right|[[Сана]]ның [[Сана бөек мәчете|Бөек мәчете]] урнашкан борынгы өлеше]]   
{{Төп мәкалә|Сана бөек мәчете}} 
[[Сана бөек мәчете|Бөек мәчет]] — [[Йәмән]] башкаласы [[Сана]] шәһәрендә урнашкан борынгы мәчет. [[VII гасыр]]да төзелгән бина. [[Мөхәммәт пәйгамбәр]] исән вакытта төзелгән, дип исәпләнелә. [[Бөтендөнья мирасы|ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасына]] кертелгән.

== Сылтамалар ==
* [https://worldpopulationreview.com/country-locations/where-is-yemen/     Where is Yemen?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201027235702/https://worldpopulationreview.com/country-locations/where-is-yemen |date=2020-10-27 }}{{ref-en}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/qa.html#People   Middle East:: Yemen.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181224211230/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/qa.html#People |date=2018-12-24 }} The World Factbook (CIA){{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20080212020702/http://www.al-bab.com/yemen/hist/hist.htm  History of Yemen]{{ref-en}}

== Моны да карагыз ==
* [[Берләшкән Гарәп Әмирлекләрендә ислам]]
* [[Бәһрәйндә ислам]]

== Искәрмәләр ==
<small>{{искәрмәләр}}</small>

{{Азиядә ислам}}

[[Төркем:Илләр буенча ислам]]
[[Төркем:Йәмәндә ислам]]
[[Төркем:Йәмәндә дин]]

Бу биттә кулланылган калып:

Йәмәндә ислам битенә кайтыгыз.

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Йәмәндә_ислам