Торатау
Торатау (башкорт шәҗәрәләрдә Турағ тағ) — Стәрлетамак каласыннан көнчыгышта калкып торган сокла��дыргыч шиханнарның берсе. Икенче төрле шихан дип тә атыйлар.
Торатау — борынгы заманнарда ханнар ныгытмалары, шул исәптән «башкорт халкына билистикълял хан улмыш» Торханның пайтәхете, ставкасы торган урын. Шәҗәрәдә, легендаларда хәбәр ителгән бу мәгълүмат бетәсеннән элек башкорт халкының урта гасырлардагы тарихы, топонимикасының серләре.
Этимологиясе
үзгәртүТоратау оронимның этимологиясе болай. Аның башлангыч компоненты — тора (иске башкорт язмаларында һәм борынгы төрки телендә "тура") сүзен тарихи-лингвистик планда болай: 1969 елда бик кыйммәтле хезмәт — Борынгы төрки сүзлеге басылып чыга. Бу лөгатьтә "тура" русча «укрепление, жилище, крепость» дигән сүз. Димәк ныгытма. Икенче компоненты — тау.
Физик-географик калыксамы
үзгәртүБиеклеге — коры җир өстеннән 280 метр булса, Агыйдел елгасы кимәленнән — 275 метр. Ә океан кимәленнән чикләнмәгән биеклеге — 406 метр. Тауның кеч кенә биләмәсендә 100дән артык төр үсемлек үсә. Тауның көнбатыш һәм көньяк-көнбатыш ягының өске өлешендә берничә тау тишеге (мәгарә) бар. Итәгендә «Туар-Салган» күле бар.
Башка шиханнар белән беррәттән, Торатау Тропик җилсезлек соңгы полеозой риф массаларыннан 230 миллион ел элек барлыкка килгән.
Тарих
үзгәртүТоратау — Юрматы ыруының изге тавы. Борын Торатау янында «Тугар-Салган» күле янында йөрү тыелган булган. Ул урыннарда дини йолалар үтәлә торган булган. Легендаларда әйтелүенчә, Торатау әмерләренең берсенә Диафетны (ул сылу булган) миһырбансыз әтисе бикләп куйган. Чөнки ул рус сәрдарлары белән качмакчы булган. Мәгарә капкасын зур елан саклаган.
Сталин хакимлыҡ иткән чорда тау итәгендә "ГУЛАГ"ның бер зонасы булган, анда рецидивист хатыннар тотылган.[1][2]. Әлеге вакытта баракларның стеналары сакланыпк калган.
Торатау парапланеристларның күнекмә урыны булыуы белән дә билдәле.
.
2008 йыл — шорт-лист проектында «Россияҙең ете мөғжизәһе» иҫәбендә (Шихан булараҡ) билдәләнгән[3]
Торатау тавы республика әһәмиятендәге комплекслы табигать һәйкәле булып тора. "Торатау тавы» табигать һәйкәле Башкорт АССР Министрлар Советының «Башкорт АССРның табигать һәйкәлләрен саклау турында"гы 1965 елның 17 августындагы 465 санлы карары белән оештырылган.
Табигать һәйкәлен саклау режимы Башкортстан Республикасы Министрлар Кабинетының 1999 елның 26 февралендәге 48 номерлы карары, Башкортстан Республикасы Хокуметенеп 19 мартындагы 110 номерлы «Республика әһәмиятендәге табигать һәйкәллере турында»гы карары, Башкортстан Республикасы Хокуметенең 2018 елның 11 апрелендеге «Башкорт АССРның табигать һәйкәлләрен саклау турында"гы 1965 елның 17 августындагы 465 санлы карарына узгерешлер кертү турында "гы карары белен расланган Башкортстан Республикасында табигать һәйкәллере турындагы Положениеге билгеленде билгеләнгән.
Башкортстан Республикасы Хокуметенең 2018 елның 11 апрелендеге 163 санлы карары белен, табигать һәйкәле очен, анып узенчелекле үзенчәлекләре буенча, аерым саклагычнып индивидуаль режимы, чикләүләр һем тыюлар елешенде расланды. Башкортстан Республикасы Хокуметенеп югарыда аталган карары тиешле процедуралар, шул исептен бәйсез коррупциягә каршы экспертиза утте һем деүләт экологик экспертизасын упай йомгак алды, Россия Федерациясе Табигый ресурслар һем Экология министрлыгы белен килештерелде.
10.01.2002 ел, № 7-ФЗ «Әйләнә-тирә мохитне саклау турында»гы Федераль законның 3 статьясы нигезендә, әйләнә-тирә мохитне саклауның төп принципларының берсе табигый экологик системаларны, табигый ландшафтларны һәм табигый комплексларны саклау өстенлеге булып тора.
«Аеруча саклана торган табигый территорияләр турында» 1995 елның 14 мартындагы ЗЗ-ФЗ номерлы Федераль закон нигезендә[4], «Тратау тавы» табигать һәйкәле дәүләт сак астында тора.
Галерея
үзгәртү
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Зыкина Р. {{{башлык}}}(рус.) // Республика Башкортостан : газета. — № 181.
- ↑ См. статью ru:Бирукова, Евгения Николаевна
- ↑ «Семь чудес России» 2012 елның 23 апрель көнендә архивланган.
- ↑ Согласно Федеральному закону от 14 марта 1995 года № ЗЗ-ФЗ «Об особо охраняемых природных территориях»