Urumçi
| Urumçi ئۈرۈمچی, Ürümchi, 乌鲁木齐 | |
|---|---|
 | |
.png) Urumçi'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu | |
| Ülke |  Çin |
| Özerk bölge | Sincan Uygur Özerk Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 10,989 km² |
| Rakım | 866 m |
| Nüfus (2010) | |
| • Toplam | 3.112,559[1] |
| • Yoğunluk | oto/km² |
| Zaman dilimi | +8 |
| • Yaz (YSU) | UTC |
| Posta kodu | 830000[2] |
| Alan kodu | 0991 |
Urumçi ya da Ürümçi (Çince (basitleştirilmiş): 乌鲁木齐; Çince (geleneksel): 烏魯木齊; pinyin: Wūlǔmùqí; Uygur Arap yazısı: ئۈرۈمچی; Uygur Latin yazısı: Ürümchi), Çin'in kuzeybatısında yer alan, Doğu Türkistan adıyla da bilinen Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkentidir. 2,5 milyon nüfuslu bir şehir olup 10.989 km²lik bir alan kaplar. Mançu İmparatorluğu 1884 yılında, Doğu Türkistan istilasını gerçekleştirdiğinde şehre Çince 迪化 (Dihua) adını vermişlerdi. 1955 yılında, daha öncelerden eyalet statüsündeki Doğu Türkistan'ın, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olması ile birlikte, başkentin adı da tekrar Urumçi olmuştur. Çin'in batıya açılan en önemli güzergâhlarındandır. Demiryolu taşımacılığında önemli bir geçittir.
Etimoloji ve adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Urumçi isminin kökeni Moğol dil ailesine bağlı Oyratçada yer alan Үрмч (Ürmç, Kalmukça telaffuz: [yrəmˈt͡ʃə]) kelimesine dayanmakta olup bu dilde "güzel otlak" anlamına gelmektedir. Bu isim başlangıçta Oyratça konuşmuş bir Moğol halkı olan Çungarlar tarafından kurulmuş küçük bir kasaba için kullanılmıştır.[3]
Şehre verilen diğer isimler şöyledir: Wu-lu-mu-ch'i, Dikhua, Urumtsi, Urumutsi, Urumptsi, Ti-hua-shih, Tihwafu, Wu-lu-mu-ch'i-shih, Tikhua, Urumtschi, Tikhva, Ouroumtchi, Urumqi Shi, Wurumch'ih, Ürümqi, Ti-hua-hsien, Ti-hua-ch'eng, Ti-hua, Ürümqi Shi, Tihwa, Urunchi ve Urumchi.[4]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Urumçi'den İpek Yolu geçmiştir. İlk Türk medeniyetlerinin yaşadığı bir şehir olan Urumçi, geçmişten günümüze çok köklü bir tarih taşımaktadır. Özellikle Urumçi'den çok fazla düşünür ve evliya çıkmıştır. Bu düşünürlerin müellif eserleri günümüzde çevirileri ile hâlen okunmaktadır. Kentte yaşayan halkın büyük çoğunluğu geçmişten bu yana devam eden Türk-Müslüman nüfusun devamıdır.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Guinness Dünya Rekorları kitabına göre Urumçi dünyadaki denizden en uzak şehir olma özelliğini taşımaktadır. En yakın kıyı bölgesine yaklaşık 2.500 km uzaklıkta yer alan şehir aynı zamanda Avrasya'nın erişilmezlik kutbuna da en yakın büyük yerleşim yeridir. Buna karşın yine Sincan'da yer alan Karamay ve Altay şehirleri bu kutba daha yakındır. Şehrin ortalama rakımı 800 metredir.
Şehrin kuzeyinde Kurbantongut Çölü, güneyinde Taklamakan Çölü yer alır. Bölgede yer alan Tanrı ve Bogda Dağları şehrin çevresinin su ihtiyacını karşılayan pek çok akarsuyun kaynağıdır.[5] İrtiş Nehri'nden Sincan'ın kuzeyine su taşıyan İrtiş-Karamay-Urumçi Kanalı projesinin ana kolu Urumçi'nin kuzeydoğu sınırında bitmekte olup burada "Rezervuar 500" adlı bir rezervuar oluşturmaktadır.[6][7]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Karasal iklim kuşağında bulunan Urumçi'de yazlar sıcak ve kuru, kışlar ise çok yağmurludur. Urumçi'de Temmuz ayında ortalama sıcaklık 24 °C olmakta, kışları soğuk ve nemli bir hava hakim olup Ocak ayında ortalama sıcaklık -16 °C 'dir. Yıllık ortalama sıcaklık 5.4 °C, yağış ise 273 mm olmaktadır. Köppen iklim sınıflandırmasına göre Urumçi'de yağışlı karasal iklim (Dfa) ile soğuk step iklimi (BSk) arasında yer alan bir geçiş iklimi görülmektedir.
İdari yapılanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Urumçi 7 belde ve 1 ilçe olmak üzere 8 idari bölüme ayrılmıştır:
| Harita | İsim | Basitleştirilmiş Çince | Pinyin | Uygurca (Arap) | Uygurca (Latin) | Nüfus (2010)[8] | Yüzölçüm (km2) | Yoğunluk (/km2) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Şehir | ||||||||
| ■ Tanrı Dağı | 天山区 | Tiānshān Qū | تەڭرىتاغ رايونى | Tengritagh Rayoni | 696,277 | 171 | 4071.79 | |
| ■ Saybağ | 沙依巴克区 | Shāyībākè Qū | سايباغ رايونى | Saybagh Rayoni | 664,716 | 422 | 1575.15 | |
| ■ Yenişehir | 新市区 | Xīnshì Qū | يېڭىشەھەر رايونى | Yëngisheher Rayoni | 730,307 | 143 | 5107.04 | |
| ■ Şuymogu | 水磨沟区 | Shuǐmògōu Qū | بۇلاقتاغ رايونى | Bulaqtagh Rayoni | 390,943 | 92 | 4249.38 | |
| Banliyö | ||||||||
| ■ Tudun Haba | 头屯河区 | Tóutúnhé Qū | تۇدۇڭخابا رايونى | Tudungxaba Rayoni | 172,796 | 276 | 626.07 | |
| ■ Tapançeng | 达坂城区 | Dábǎnchéng Qū | داۋانچىڭ رايونى | Dawanching Rayoni | 40,657 | 5,188 | 7.83 | |
| ■ Mitung | 米东区 | Mǐdōng Qū | مىدوڭ رايونى | Midong Rayoni | 333,676 | 3,594 | 92.84 | |
| Kır | ||||||||
| ■ Urumçi İlçesi | 乌鲁木齐县 | Wūlǔmùqí Xiàn | ئۈرۈمچى ناھىيىسى | Ürümchi Nahiyisi | 83,187 | 4,332 | 19.20 | |
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]2021 tahminlerine göre Urumçi'nin nüfusu yaklaşık 4,5 milyon kişidir.[9]
Etnik yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Urumçi, Çing hâkimiyeti altındaki tarihi boyunca çok uluslu bir şehir olarak varlığını sürdürmüştür. 1908 yılında Louis Richard tarafından yayımlanmış bir esere göre Urumçi'de Han Çinlisi nüfusu baskın olup nüfusun yaklaşık 4'te birini Uygurlar oluşturmaktaydı.[10] Günümüzde Urumçi'nin etnik yapısı aşağıdaki gibidir;
| Etnik grup | 2000[11] | 2010[1][12] | ||
|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | |
| Han Çinlisi | 1.567.562 | 75,30 | 2.331.654 | 74,91 |
| Uygur | 266.342 | 12,79 | 387.878 | 12,46 |
| Hui | 167.148 | 8,03 | 280.186 | 9,00 |
| Kazak | 48.772 | 2,34 | 68.076 | 2,19 |
| Mançu | 7.682 | 0,37 | 8.541 | 0,27 |
| Moğol | 7.252 | 0,35 | 10.454 | 0,34 |
| Sibo | 3.674 | 0,18 | 4.820 | 0,15 |
| Rus | 2.603 | 0,13 | 3.010 | 0,10 |
| Tu | 1.613 | 0,08 | 2.869 | 0,09 |
| Kırgız | 1.436 | 0,07 | 2.207 | 0,07 |
| Özbek | 1.406 | 0,07 | 1.581 | 0,05 |
| Zhuang | 878 | 0,04 | ||
| Tatar | 767 | 0,04 | ||
| Tibetli | 665 | 0,03 | ||
| Donşian | 621 | 0,03 | 2.333 | 0,07 |
| Miao | 620 | 0,03 | ||
| Koreli | 588 | 0,03 | ||
| Diğer | 2.205 | 0,09 | 8.950 | 0,29 |
| Toplam | 2.081.834 | 3.112.559 | ||
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Urumçi Diwopu Uluslararası Havalimanı (IATA: URC, ICAO: ZWWW), Urumçi'nin 17 km kuzeybatısında yer alır. Şehrin Çin'e Hızlı tren bağlantıları vardır. Urumçi ve Urumçi Güney şehirde yer alan ana tren istasyonlarıdır. Lanzhou-Sincan Hızlı Treni de Urumçi'de son bulmaktadır.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]1982 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen onikinci tarımsal bölümü Urumçi'de kurulmuştur ve buradan yönetilir.
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Urumçi'de, birçok eğitimle ilgili kampüs vardır.
Üniversiteler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sincan Üniversitesi (新疆大学)
- Sincan Tıp Üniversitesi (新疆医科大学)
- Sincan Normal Üniversitesi (新疆师范大学)
- Sincan Ziraat Üniversitesi (新疆农业大学)
- Sincan Sanat Enstitüsü (新疆艺术学院)
- Sincan Maliye & İktisat Üniversitesi (新疆财经大学)
Yüksek okullar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Urumçi No.1 Yüksek Okulu (乌鲁木齐市第一中学)
- Sincan Deneysel Yüksek Okulu (新疆实验中学)
- Sincan Üretim ve İnşaat kolordu No.2 Yüksek Okulu (新疆生产建设兵团第二中学)
- Urumçi Yüksek Okulu (乌鲁木齐市高级中学)
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Xinjiang Uygur otonomous Region People's Government Census Leaders' Office (Ağustos 2012). 《新疆维吾尔自治区2010年人口普查资料》 (Çince). China Statistics Print. ISBN 978-7-5037-6516-2.
- ^ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
- ^ Wiens 1963, s. 447.
- ^ Urumqi, China Page 8 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ "'Impossible To Save': Scientists Are Watching China's Glaciers Disappear". NPR.org (İngilizce). 21 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2017.
- ^ 解决米东新区建设项目供水紧缺问题的方向 (Çince). 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2009.
- ^ 高新区（新市区）甘泉堡工业园基本概况--乌鲁木齐高新技术产业开发区(新市区) (Çince). 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.
- ^ "CHINA: Ürümqi / 乌鲁木齐市". City Population. 2 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2016.
- ^ "Urumqi, China Population (2022) – Population Stat". 12 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2022.
- ^ Louis Richard; M. Kennelly (1908). L. Richard's Comprehensive Geography of the Chinese Empire and Dependencies. p. 532. Archived from the original on 3 October 2021. Retrieved 18 October 2020.
- ^ 2000年人口普查中国民族人口资料. Çince: 民族出版社. 2003. ISBN 978-7-105-05425-1.
- ^ Stanley W. Toops (Ağustos 2012). Susan M. Walcott, Corey Johnson (Ed.). Eurasian Corridors of Interconnection: From the South China to the Caspian Sea. Routledge. ss. 65-66. ISBN 978-1135078751.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Urumçi Gümrük (Çince)
- Urumçi Turizm Bürosu 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince)
- Urumçi Turizm Bürosu (Çince)
Çin'deki eyalet başkentleri | ||
|---|---|---|
|  | |
