II. Aleksandr

II. Aleksandr
Rusya imparatoru
Hüküm süresi	3 Mart 1855-13 Mart 1881
Taç giymesi	7 Eylül 1856
Önce gelen	I. Nikolay
Sonra gelen	III. Aleksandr
Doğum	29 Nisan 1818(1818-04-29) Moskova
Ölüm	13 Mart 1881 (62 yaşında) Sankt-Peterburg
Defin	Peter ve Paul Katedrali
Eş(ler)i	Marie of Hesse and by Rhine
Çocuk(lar)ı	Grand Düşes Aleksandra Aleksandrovna Çareviç Nikolay Aleksandroviç III. Aleksandr Grand Düşes Maria Aleksandrovna Grand Dük Vladimir Aleksandroviç Grand Dük Aleksey Aleksandroviç Grand Dük Sergei Aleksandroviç Grand Dük Paul Aleksandroviç
Hanedan	Romanov Hanedanı
Babası	I. Nikolay
Annesi	Alexandra Feodorovna (Prusyalı Charlotte)
Dini	Rus Ortodoks
İmza

II. Aleksandr (Rusça: Алекса́ндр II Никола́евич, romanize: Aleksándr II Nikoláyevich; 29 Nisan 1818 - 13 Mart 1881), 2 Mart 1855’ten 1881’deki suikastına kadar hüküm sürmüş Rusya imparatoru, Polonya kralı ve Finlandiya büyük düküydü.^[1] İmparator olarak yaptığı en önemli reform, 1861’de Rusya’daki serfleri özgürleştirmesi, yani köylü serfliğini kaldırması olmuştur. Bu nedenle kendisi "Kurtarıcı Aleksandr" (Rusça: Алекса́ндр Освободи́тель, romanize: Aleksándr Osvobodítel). olarak anılmaktadır.

Çar, serflerin özgürleştirilmesinin yanı sıra, yargı sistemini yeniden düzenlemek, seçilmiş yerel hâkimler oluşturmak, bedensel cezayı kaldırmak,^[2] zemstvo sistemi aracılığıyla yerel özyönetimi teşvik etmek, zorunlu askerlik hizmeti uygulamak, soyluların bazı ayrıcalıklarını kaldırmak ve üniversite eğitimini desteklemek gibi pek çok diğer liberal reformlardan da sorumluydu. Aleksandr, 1866’da kendisine yapılan bir suikast girişiminden sonra, ölümüne kadar daha tutucu bir tutum benimsemiştir.^[3]

Aleksandr, dış politikasıyla da dikkat çekmiştir; genel olarak barışçıl bir politika benimsemiş, Amerika Birleşik Devletleri'ni destekleyen ve Büyük Britanya’ya karşı çıkan bir çizgide ilerlemiştir. Amerikan İç Savaşı sırasında Birlik tarafını desteklemiş ve Konfederasyon Donanması’nın saldırılarını caydırmak için New York Limanı ile San Francisco Körfezi’ne savaş gemileri göndermiştir.^[4] 1867’de Alaska’yı Amerika Birleşik Devletleri’ne satmıştır; zira uzak koloninin gelecekteki bir savaşta Britanya’nın eline geçmesinden korkmaktaydı.^[5] Fransa’nın savaşçı politikalarından uzaklaşarak 1871’de III. Napolyon’un düşüşünden sonra Almanya ve Avusturya ile 1872’de oluşturulan Üç İmparator Birliği’ne katılmış ve böylece Avrupa’daki durumu istikrara kavuşturmayı amaçlamıştır.

Barışçıl dış politikasına rağmen, Aleksandr, 1877-1878 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu ile kısa süren bir savaş yapmış ve bunun sonucunda Bulgaristan, Karadağ, Romanya ve Sırbistan bağımsızlık kazanmıştır. Uzak Doğu’da Vladivostok’un kurulmasını sağlayan genişlemeleri desteklemiş, Kafkasya’da Çerkes Soykırımı ile sonuçlanan planları onaylamış^[6] ve Türkistan’a yönelik genişlemelerine devam etmiştir. Aleksandr, 1878’de Berlin Kongresi’nin sonuçlarından memnun olmamasına rağmen, bu anlaşmaya sadık kalmıştır. İç politikada karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, 1863’te Polonya’da meydana gelen bir ayaklanma olmuştur; bu ayaklanmaya yanıt olarak, Polonya’nın ayrı anayasasını iptal etmiş ve bu toprakları doğrudan Rusya’ya dahil etmiştir. Aleksandr, yükselmekte olan devrimci ve anarşist hareketlere karşı ek parlamento reformları önermekteydi; ancak 1881 yılında suikasta uğrayarak hayatını kaybetmiştir.^[7]

1825'te I. Nikolay adıyla çar olan Garandük Nikolay Pavloviç ile Aleksandra Fyodorovna'nın (evlenmeden önce Prusya prensesi Charlotte) en büyük oğluydu. Çocukluğu ve gençliği otoriter babasının ezici kişiliğinin gölgesinde geçti. Aleksandr, Şubat 1855'te babası ölünce, Kırım Savaşı'nın en şiddetli günlerinin yaşandığı sırada, 36 yaşında tahta çıktı. Savaş, Büyük Britanya ve Fransa gibi ülkelerle karşılaştırıldığında Rusya'nın ne kadar geri olduğunu açık biçimde ortaya koymuştu. Rusların uğradığı yenilgiler, eğitim görmüş Rus seçkinleri arasında, ülkede köklü bir değişiklik yapılması yönünde genel bir istek uyandırdı. Bu isteğin de etkisiyle Aleksandr, modernleşme yoluyla Rusya'yı ileri Batı ülkelerinin düzeyine ulaştırmayı amaçlayan bir dizi reform başlattı.

1856'da Paris'te Rus kamuoyunca koşulları çok ağır bulunan bir barış antlaşması imzaladı. Daha sonra Rusya'nın ulaşım sorununa el attı. Tahta çıktığında ülkedeki sözü edilebilecek tek demiryolu Moskova ile Sankt-Peterburg arasındaydı. Ölümüne kadar geçen 25 yıllık sürede Rusya'daki demiryollarının uzunluğunu 960 km'den 22,525 km'ye çıkardı. Demiryolları yatırımları o güne değin büyük ölçüde feodal bir tarım toplumu olan Rusya'da, her ülkede olduğu gibi, ekonomik yaşamın canlanması sonucunu doğurdu. Anonim Şirketler, bankalar ve kredi kuruluşları gelişmeye başladı. Rusya'nın temel ihraç ürünü olan tahılın pazara ulaşması kolaylaştı.

II. Aleksandr, çıkarları zedelenen toprak sahiplerinin sert muhalefetine karşın, serfliği kaldıran 19 Şubat 1861 tarihli yasanın hazırlanmasına etkin biçimde katıldı. Bu yasayla, o güne kadar taşınabilir mülk durumunda olan on milyonlarca insan, kişi özgürlüğüne kavuştu. Ayrıca uzun bir zaman dilimine yayılan bir programla köylülere az da olsa toprak dağıtıldı. Bu reform çeşitli nedenlerle başarısızlığa uğradıysa da büyük bir psikolojik etki yarattı. Temel amacı ekonomik bakımdan ayakta durabilecek mülk sahibi bir köylü sınıfı yaratmak olan reform, emeğin özgürleştirilmesi yolunda atılmış en büyük adım oldu.

1864 tarihli yargı yasasıyla tarihinde ilk kez Rusya Batılı ülkeleriyle karşılaştırılabilecek bir adalet sistemine kavuştu. Gene 1864 tarihli bir yasayla yerel yönetimleri düzenleyen ve üyeleri seçimle belirlenen zemstvo (yerel meclisler) kuruldu.Zemstvo köy okulları, kırsal kesimde okuryazarlığın kısa sürede artmasına yardımcı oldu. 1874'te her sınıftan genç ilk kez zorunlu askerlik hizmetiyle yükümlü kılındı. Başta Yahudiler ve değişik mezhep üyeleri olmak üzere, dinsel azınlıklar üzerindeki ağır baskıları azaltmış ya da tümüyle kaldırmıştır. Ama bu uygulamalarına bakarak II. Aleksandr'ı liberal olarak nitelemek yanlış olur. Mutlakiyet ilkelerine sıkı sıkı bağlı olan çar, Rusya'nın henüz meşruti ya da temsili bir yönetime hazır olmadığına inanıyordu.

Rus gençleri arasında nihilist öğretilerin yayılması, radikal bildiriler dağıtılması, gizli derneklerin kurulması ve devrimci hareketin başgöstermesi üzerine, hükûmet 1862'den sonra bu olaylara gittikçe artan bir polis baskısıyla yanıt vermeye başladı. Bir devrimci gencin Aleksandr'a karşı düzenlediği başarısız suikast girişimi, çarın daha da tutucu bir çizgiye kayma sürecini hızlandırdı. Bu arada giderek gizli polisin başı Pyotr Andreyeviç Şuvalov'un etkisine girmeye başladı. Aleksandr'ın aynı dönemde tutkuyla bağlandığı genç Prenses Yekaterina Dolgorukaya'yla ilişkisi aile çevresindeki otoritesinin zayıflamasına yol açtı.

Bu koşullarda çar, Slav milliyetçilerinden gelen baskılara karşı direnemedi. 1862 tarihli bir hükûmet kararıyla Çerkesya halkının topraklarına silah zoruyla el kondu,Çerkezya'nın Karadeniz kıyılarını ve doğuda, içerideki dağlık Abadzeh yöresi bütününü kapsayan etnik temizlik uygulaması sonucu,1 milyonun üzerinde bir Adıge ya da Çerkes nüfusu Osmanlı topraklarına sığınmak zorunda bırakıldı. Adıge ya da Çerkez toprakları Rus yerleşmecilere, özellikle 1861'de azat edilen toprak kölelerine (serf) tahsis edildi. Ayrıca milliyetçi akımlar sonucu, isteksizce de olsa Osmanlı egemenliği altındaki Slav halklarının savunuculuğunu üstlendi. Sonunda 1877'de Osmanlı'ya savaş açtı (93 Harbi). Rusya'nın kazandığı savaş sonunda, Rus birlikleri Ayastefanos'ta (Yeşilköy) karargâh kurdu. Berlin Konferansı'nda Avrupalı devletler, imparatorluğun savaş kazançlarını büyük ölçüde sınırlandırsa da, Rusya'nın en önemli kazancı Bulgaristan'ın Osmanlı'ya karşı özerklik kazanması oldu. Sofya'da heykeli dikilen II. Aleksandr'ı Bulgaristan bugün de kurucuları arasında anmaktadır.

1877'deki göreli askeri başarısızlığın etkileri ve onu takip eden diplomatik başarısızlıkla siyasi durum daha da ağırlaşarak, Rusya'da büyük bir bunalıma yol açtı. 1879'da yeniden canlanan devrimci terörizmin hedefi olarak sayısız suikast girişimi atlattı. 13 Mart 1881'de Narodnaya Volya adlı bir örgütünün gerçekleştirdiği bombalı bir suikast sonucunda ağır yaralanarak öldü. II. Aleksandr'ın gerçekleştirdiği reformlar Rusya tarihi için 1. Petro ve Vladimir Lenin'in gerçekleştirdiği reformlar ölçüsünde önemli sayılabilir. II. Aleksandr döneminde Asya'da Rusya'nın genişlemesi hızlandı. 1858 ve 1860'ta Çin'den Primorski Kray'ın alınması, 1860'ta Rusya'nın Uzak Doğu'daki yönetim merkezi niteliğindeki Vladivostok kentinin kurulması, 1860'larda Kafkaslar'ın kesin olarak ele geçirilmesi ve 1870'lerde Orta Asya'nın (Hive, Buhara ve Türkistan) fethedilmesi, Alaska'nın 1867'de A.B.D'ye satılmasıyla yitirilen topraklardan çok daha önemli kazançlardı.

• Bu madde kısmen İngilizce Wikipedia "Alexander II of Russia" maddesi kaynaklıdır: Online [1] 14 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

• Crankshaw, Edward (1978), The Shadow of the Winter Palace: the Drift To Revolution 1825–1917. Londra, Penguin (İngilizce)
• Moss, Walter G., (2002), Alexander II and His Times: A Narrative History of Russia in the Age of Alexander II, Tolstoy, and Dostoevsky. Londra: Anthem Press. online12 Ocak 2006 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
• Pereira, N. G. O., (1983), Tsar Emancipator: Alexander II of Russia, 1818–1881, Newtonville, Mass: Oriental Research Partners, (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta II. Aleksandr ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

•  Phillips, Walter Alison (1911). "Alexander II.". Encyclopædia Britannica (11. bas.).  (İngilizce)
• Mosse, W. E. (1958) Alexander II and the Modernization of Russia Online 13 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• YouTube'da Romanovs. Romanovs. Yedinci film. Nicholas I; Alexander II – "The Romanovs" adlı dokumenter film. Yapımcı:StarMedia. Babich-Design (Rusya, 2013)

Önce gelen: I. Nikolay	Rusya imparatoru 1855–1881	Sonra gelen: III. Aleksandr
Önce gelen: I. Nikolay	Finlandiya grandükü 1855–1881	Sonra gelen: III. Aleksandr
Önce gelen: I. Nikolay	Polonya Kralı 1855–1864	Sonra gelen: Boş Polonya Krallığı Rusya İmparatorluğu'na ilhak edildi.