Aşide Beŋü
Aşide Beŋü,[1] Aşide Bengü ((Eski Türkçe: 
), kalın sıralı söylemiyle (U)Bangu[2] ya da Pinyin transliterasyonuna göre Aşide Wenfu (阿史德溫傅)[3]) (? – 5 Aralık 681); Göktürk Kağanlığı'nın yıkılmasından sonra Göktürklerin 50 yıllık bağımsızlık isyanının azmettiricisi olan Göktürk asilzadesidir. Çin kaynaklarında adı Wenfu olarak geçer. Pinyin Çincesinde u grubunda "ben" morfemi olmadığından dile aktarım sırasında /wen/ standartizasyonu gelişmiş; Türkçe damak sesi (n) tek ses olarak hissedildiği için hece ayrışmasına uğramadan Pinyin u grubunun tamlayıcısı "fu" sesiyle; kelime Çinceye litere edilmiştir.[1][4]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir Türk asilzadesi olduğu bilinen Beŋü hakkında kesin bilgiler yoktur. Çin kaynaklarına göre Beŋü, 679 yılında Şanyu Genel Valiliği himayesinde çalışan üst düzey bir Türk yöneticiydi. Onunla birlikte Aşide Fenzi adında başka bir Türk general daha vardı. Beŋü ve Fenzi Tang hanedanının güçsüz bir anını bekledi. Bu iki general, bekledikleri an geldiğinde Aşina Nişufu'yu kağan yaparak Tang'a karşı isyan ettiler. Ancak 680'de, Pei Xingjian komutasındaki Çin ordusu Nişufu'yu mağlup etti. Beŋü, Çin ordusundan kaçmayı başardı ancak Nişufu, Çin tarafından cezalandırılmaktan korkan ordusu tarafından öldürüldü. Çinlilerden kaçmayı başaran Aşide Beŋü, bu ayaklanmada, 10.000'den fazla Çin askeri ve subayın ölümüne neden olmuş, isyan zorlukla bastırılabilmişti. Bu durum, Beŋü'nün yeniden bir bağımsızlık hareketi başlatmasında etkili oldu. Bu amaçla, Göktürk hanedanından Aşina Funian'ı kağan ilan ederek yine Tang'a karşı isyan etti.[5] İsyan başarısızlıkla sonuçlandı. Aşide Beŋü ve Aşina Funian Tang ordusuna teslim oldu. 5 Aralık 681 tarihinde Aşide Beŋü ve Aşina Funian da dâhil olmak üzere 54 Göktürk Çangan'ın Doğu Pazarı'nda halka açık bir alanda idam edildi.[6][7]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Kılıç, Ensar (2016), Eski Türk Adlarının Çinceden Orijinal Hâline Çevrilmesi, simitcay.com 23 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Saadettin, Gömeç. "Türk Büyükleri XII". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2016.
- ^ Turkic Khaganate Göktürks, Gutenberg Açık Kaynak Kodlu Araştırma Künyeleri
- ^ Pinyin table 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İngilizce Vikipedi
- ^ “Kök Börüler ve Arslanlar”, Göktürk Devleti’nin 1450. Kuruluş Yıldönümü, Sempozyumu, 7 Ekim Ankara 2001
- ^ "Göktürkler ve Ergenekon Destanı (500-1000)". 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2016.
- ^ 開耀元年 十月乙酉 Academia Sinica 22 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince)