Merak
.jpg)
| Makale serilerinden |
| Duygular |
|---|
  |
Merak (Latince: cūriōsitās, cūriōsus "dikkatli, çalışkan, meraklı" kelimelerinden, Latince: cura "özen" kelimesine benzer), insanlarda ve diğer hayvanlarda görülen, keşif, araştırma ve öğrenme gibi meraklı düşünmeyle ilgili bir niteliktir.[2][3]
Merak, insanlarda ve hayvanlarda gözlenen araştırma ve öğrenmeye yönelik bir davranış biçimidir. Ayrıca merak bu davranışa yol açan duygunun adıdır. Merak insanlık tarihinde bilim ve teknolojinin gelişmesine yol açan en önemli niteliktir.
Merak insanlarda bebeklik yaşından yaşlılığa kadar her yaşta gözlenen bir davranıştır. Ayrıca memeli hayvanlar, balıklar, sürüngenler ve böcekler dahil bütün hayvanlarda kolayca gözlemlenebilir.
Merak terimi ayrıca bilgi veya enformasyon edinme arzusuyla ilgili olarak meraklı olma davranışını, özelliğini veya duygusunu da ifade edebilir. Bir davranış ve duygu olarak merak, bilim, dil ve endüstrideki ilerleme gibi insan gelişiminin arkasındaki itici güçtür.[4]
Merak, bir organizmanın öğrenme yeteneğine dayalı Merak, bir organizmanın öğrenme yeteneğine dayalı evrimsel bir uyum olarak düşünülebilir.[5] Bazı meraklı hayvanlar (yani kargagiller, ahtapotlar, yunuslar, filler, sıçanlar, vb.) çevrelerine uyum sağlamak ve şeylerin nasıl çalıştığını öğrenmek için bilgi edinmeye çalışırlar.[6] Bu davranışa yeni şeylere olan sevgi olan neofili denir. Hayvanlar için bilinmeyenden veya yeni şeylerden korkma, neofobi, özellikle yaşamın ilerleyen dönemlerinde çok daha yaygındır.[7]
Nedenler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Maymunlar, kediler ve kemiriciler de dahil olmak üzere birçok tür merak gösterir.[3] Bu, bebeklikten[8] yetişkinliğe[2] kadar her yaşta insanlarda yaygındır. Araştırmalar, merakın insanlar arasında sabit bir özellik olmadığını, aksine beslenip geliştirilebileceğini göstermiştir.[9]
Merakın erken dönem tanımları buna bilgiye yönelik motive edilmiş bir arzu adını verir.[10] Bu motive edici arzunun, bilgiye, habere ve anlayışa duyulan bir tutkudan veya iştahtan kaynaklandığı söylenir.
Merak hakkındaki geleneksel fikirler, tüm hayvanlarda bulunan doğuştan gelen keşif davranışı olan algısal merak ile özellikle insanlara atfedilen bilgi arzusu olan epistemik merak arasındaki farkı dikkate alacak şekilde genişledi.[11]
Daniel Berlyne[12] merak uyandırmada rol oynayan üç değişken sınıfını tanımladı: psikofiziksel değişkenler, ekolojik değişkenler ve kolektif değişkenler.
Merak madenciliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Öğrencilerin ilgi alanlarının keşfedilerek bu alanlar doğrultusunda geleceğin mesleklerine giden yolun çizilmesidir. Örnek vermek gerekirse, arabalara merakı olan bir öğrencinin sürücüsüz arabalar alanına, buzdolaplarına ilgisi olan birinin, nesnelerin internetine yönlendirilmesi gibi. İlk defa Buğra Ayan tarafından TED Konferansları'nda[13] ortaya atılan kavramın eğitim sisteminde kullanılması için çeşitli okullarda çalışmalar sürmektedir.
Merak odaklı davranış
[değiştir | kaynağı değiştir]Merak odaklı davranış genellikle bilgi edinilen davranış olarak tanımlanır - bir tür keşif davranışı. Bu nedenle duyusal bilgiye erişim sağlayan veya onu artıran tüm davranışları kapsar. Berlyne[12] merak odaklı davranışı üç kategoriye ayırmıştır: yönlendirme tepkileri, hareket keşfi ve araştırma tepkileri veya araştırma manipülasyonu. Daha önce Berlyne[14] merakın ayrıca soru sorma gibi sözel aktiviteleri ve düşünme ("epistemik keşif") gibi içsel olarak beslenen zihinsel süreçlerden oluşan sembolik aktiviteleri de içerdiğini öne sürmüştür.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Inspiring with Astronomy". www.esa.int (İngilizce). 6 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2024.
- ^ a b Berlyne DE (Ağustos 1954). "A theory of human curiosity". British Journal of Psychology. 45 (3). ss. 180–191. doi:10.1111/j.2044-8295.1954.tb01243.x. PMID 13190171.
- ^ a b Berlyne DE (Ağustos 1955). "The arousal and satiation of perceptual curiosity in the rat". Journal of Comparative and Physiological Psychology. 48 (4). ss. 238–246. doi:10.1037/h0042968. PMID 13252149.
- ^ Keller, Heidi; Schneider, Klaus, (Ed.) (1994). Curiosity and Exploration. Berlin: Springer-Verlag. ISBN 978-0-387-54867-8.
- ^ Wang, Maya Z (2019). "Monkeys are curious about counterfactual outcomes". Cognition. Cilt 189. ss. 1–10. doi:10.1016/j.cognition.2019.03.009. PMC 8029581 $2. PMID 30889493.
- ^ Heinrich, Bernd (1995). "Neophilia and exploration in juvenile common ravens, Corvus corax". Animal Behaviour. 50 (3). ss. 695–704. doi:10.1016/0003-3472(95)80130-8.
- ^ Miller, Rachael (2022). "Socio-ecological correlates of neophobia in corvids". Current Biology. 32 (1–6). ss. 74–85.e4. Bibcode:2022CBio...32E..74M. doi:10.1016/j.cub.2021.10.045. PMID 3479369.
- ^ Ofer G, Durban J (1999). "Curiosity: reflections on its nature and functions". American Journal of Psychotherapy. 53 (1). ss. 35-51. doi:10.1176/appi.psychotherapy.1999.53.1.35. PMID 10207585.
- ^ Jirout, Jamie (7 Nisan 2022). "Development and Testing of the Curiosity in Classrooms Framework and Coding Protocol". Front. Psychol. Cilt 13. doi:10.3389/fpsyg.2022.875161. PMC 9022842 $2. PMID 35465531.
- ^ Loewenstein G (1994). "The psychology of curiosity: a review and reinterpretation". Psychological Bulletin. 116 (1). ss. 75-98. CiteSeerX 10.1.1.320.1976 $2. doi:10.1037/0033-2909.116.1.75.
- ^ Kidd C, Hayden BY (Kasım 2015). "The Psychology and Neuroscience of Curiosity". Neuron. 88 (3). ss. 449-460. doi:10.1016/j.neuron.2015.09.010. PMC 4635443 $2. PMID 26539887.
- ^ a b Berlyne DE (1960). Conflict, arousal, and curiosity. New York, N.Y.: McGraw-Hill.
- ^ "TEDx Talks: MERAK Buğra Ayan". TED: EskisarayED. TED Conferences, LLC. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2018.
- ^ Berlyne DE (Kasım 1957). "Uncertainty and conflict: a point of contact between information-theory and behavior-theory concepts". Psychological Review. 64, Part 1 (6). ss. 329–339. doi:10.1037/h0041135. PMID 13505970.