Tac Mahal
Tac Mahal, Hindistan'ın Agra şehrinde, 1631-1654 yıllarında inşa edilmiş anıt mezar.
ताजमहल تاج محل | |
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Anıt mezar |
| Mimari tarz | Babür mimarisi |
| Konum | Agra, Uttar Pradeş, Hindistan |
| Koordinatlar | 27°10′30″K 78°02′31″D / 27.17500°K 78.04194°D |
| Başlama | 1632 |
| Tamamlanma | 1654 |
| Yükseklik | 74 metre |
| Teknik ayrıntılar | |
| Zemin alanı | 176.900 m2 |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | Üstad İsa Muhammed Efendi, Üstad Ahmed Lahori ve diğer mimarlar |
| Ödüller | |
 | |
| Konum |  Hindistan |
| Kriter | Kültürel: i |
| Referans | 252 |
| Tescil | 1983 (7. oturum) |
| Bölge | Asya-Pasifik |
İslam türbe mimarisinin en önemli eserlerinden birisi olarak kabul edilir.[1] Babür İmparatorluğu'nun 5. hükümdarı Şah Cihan'ın 17 Haziran 1631 tarihinde genç yaşta ölen eşi Ercümend Bânû Begüm (Mümtaz Mahal) için o zamanki imparatorluğun başkenti olan Agra'da Yamuna Nehri'nin kıyısında yaptırılmıştır. Mümtaz Mahal'in ve 1666'da ölen imparator Şah Cihan'ın mezarlarını barındırır.
Yapı, Şah Cihan'ın hâkimiyeti süresinde en parlak dönemini yaşayan Babürlülerin güç ve kudretini temsil eder. Hanedanın güç ve kudreti kadar, Şah Cihan ile eşi Ercümend Bânû Begüm arasındaki sevginin de sembolüdür.[1] Şah Cihan'ın tahta çıkması üzerine Mümtaz Mahal adını alan Ercümend Bânû, on dördüncü çocuğunu doğururken ölmüştür. Hükümdarın, eşine duyduğu sevginin hatırasına görkemli bir anıt mezar yaptırarak teselliyi sanat ve mimaride bulduğu anlatılır.
1983'ten bu yana UNESCO'nun Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.[2] Yılda tahminî 3 milyon kişi tarafından ziyaret edilir.[3]
Tarihçe
değiştirMümtaz Mahal'in ölümü
değiştir_to_the_Taj_Mahal.jpg){kind=link}
1601 yılında Babürlüler tarafından fethedilen Burhanpur şehri, Dekkan sultanlarına karşı girişilen askerî harekâtlarda üs olarak kullanılmaktaydı. Eşine seferlerde eşlik eden Mümtaz Mahal, 1631 yılında bir ayaklanmayı bastırmak için çıktığı sefer sırasında da Burhanpur'a eşi ile birlikte gitmişti.[3] On dördüncü çocuğuna hamile olan Mümtaz Mahal, 17 Haziran 1631'de çocuğun doğumu sırasında öldü. Cenazesi altı ay sonra Agra'ya taşınmıştır.[3]
Yapımı
değiştirTürbe, iki yanında simetrik yapılar olarak inşa edilmiş cami ve konuk evi ile anıtsal giriş kapısından olan yapılar bütünü içinde yer alır. 1632'de inşasına başlanan eser, çevre düzenlemesi ve diğer yapılarla birlikte 1652'de tamamlanmıştır.[1]
Türbenin inşaatı için mimar ve ustalardan oluşan bir heyet kuran hükümdar, Osmanlı, İranlı, Suriyeli usta ve sanatkârlarla birlikte mahallî Hint ustalara da görev vermişti. Bağdat'tan hattat, Buhara'dan kakma ustası, İstanbul'dan kubbe ustası, Semerkant'tan minare yapımcısı, Kandahar'dan taş ustası, Şiraz'dan çizim ustası getirilmişti.[4] Tac Mahal'in esas mimarının kim olduğu hakkında birçok görüş ileri sürülmüştür. Kimileri Venedikli Jeromino Veroneo adlı bir İtalyan'ın[5][6] veya Bordeauxlu Augistin adlı bir Fransız'ın,[5] kimileri de Osmanlı mimarı Mehmet İsa Efendi'nin yapının esas mimarı olduğunu ileri sürmüştür. 17. yüzyıldan kalma "Divan-ı Mühendis" adlı bir el yazmasında Lutfullah Mühendis el-Lâhûrî, babası Üstad Ahmed'in Tac Mahal'in mimarı olduğundan bahseder. Bu el yazmasının bulunuşundan sonra 1930'larda "Nâdirü'l-asr" Üstad Ahmed'in yapının asıl mimarı olduğu görüşü kabul görmüştür.[7][8] Şah Cihan'ın gözde mimarı Üstad Ahmed, Tac Mahal'e ilişkin efsanelerde sıklıkla anlatıldığı gibi gözleri kör edilip elleri kesilerek işkence görmemiş;[8] yapının tamamlanışından 9 yıl sonra Lahor'da ölmüştür.[7]
Mimari özellikleri
değiştirTac Mahal'in yapımında parlak, ince mavi damarları olan beyaz mermer kullanılmıştır. Aynı mermerden yapılan ve yerden yüksekliği 82 metre olan kubbe, Mimar İsmail Efendi tarafından yapılmış ve 1648 yılında tamamlanmıştır.[kaynak belirtilmeli] Yapıdaki yazıları yazan Hattat Settâr Efendi'dir.[kaynak belirtilmeli]
Kubbe üzerinde altınlı bir alem vardır. Türbenin beyaz mermerden 4 minaresi vardır. Anıtın dört yanına Hattat Settâr Efendi tarafından Yasin suresinin tamamı yazılmıştır.
İnşaatta çok sayıda ustanın yanı sıra, günde 20 bin işçinin çalışmasıyla türbe 1643'te, çevresindeki avlu ve yapılar 1649'da bitirildi. Tac Mahal, 20 yılda 1652'de bütünüyle tamamlandı.
305x580 metre ölçülerinde dikdörtgen avluda yer alan Tac Mahal, dört cephesinin ortalarında 33 metre yüksekliğindeki taç kapılarıyla 75 metre yüksekliğindeki anıt kubbeyi çevreliyor.
İç mekânı örten 30 metre yüksekliğindeki alt kubbeyle üst kubbe arasında türbe mekânı kadar ölü hacim var.[kaynak belirtilmeli]
Mümtaz Mahal ve Şah Cihan'ın sandukaları üst katta, kubbenin altındadır. Sandukaların bulunduğu yerdeki kubbede insan ağzından çıkan her ses 7 kez yankılanacak şekilde bir akustiğe sahiptir.[kaynak belirtilmeli] Şah'ın ve eşinin asıl lahitleri ise, en alt katta bulunmaktadır.
Tac Mahal'in yüz binlerce akik, sedef ve firuze gömülü olan duvarlarında ayrıca 42 zümrüt, 142 yakut, 625 pırlanta ve 50 adet çok iri inci vardır.
Yapı ile ilgili efsaneler
değiştirSiyah Tac Mahal
değiştirŞah Cihan'ın Yamuna Nehri kıyısında Tac Mahal'in tam karşısına kendisi için siyah mermerden bir anıt mezar yaptırmayı planladığına ancak oğlu tarafından tahttan indirildiği için bu planı gerçekleştiremediğine inanılır. Bu iddia ilk defa, 1665'te Agra'ya giden seyyah Jean-Baptiste Tavernier'in yazılarında yer almıştır.[9] Tac Mahal'in tam karşısındaki Mehtap Bağı'nda 2006 yılında arkeologlar tarafından siyah mermerler bulunması, bu iddianın inanırlığını arttırmıştır ancak daha sonra yapılan çalışmalarda bu mermerlerin bir yazlık saraya ait olduğu ortaya konmuştur.[10]
İskelenin sökülmesi efsanesi
değiştirYaygın bir efsaneye göre[kaynak belirtilmeli] kubbeyi desteklemek için yapılan iskele, kubbeden daha fazla masraf ve iş gücü gerektirmişti. İnşaatın bitimine yakın Şah Cihan'a iskeleyi sökmenin 5 yıl alacağı bilgisi verilmesi üzerine Şah Cihan, herkesin söktüğü tuğlanın kendisine kalacağı şeklinde bir emir yayınlamış ve iskele bir gecede sökülmüştü.
Dünyanın yeni yedi harikasından biri
değiştirNew7Wonder adlı İsviçre merkezli bir vakfın, Dünyanın Yedi Harikası'na alternatif olarak Dünyanın Yeni Yedi Harikası'nı cep telefonu ve internet oylarıyla belirlemek için başlattığı yarışma sonucunda Tac Mahal Anıt Mezarı, 7 Temmuz 2007'de ilan edilen listede yer almıştır.
Kaynakça
değiştir- ^ a b c Beksaç, A. Engin. "Tac Mahal". www.tdvia.org. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 39, Yıl 2010. 22 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2016.
- ^ "Taj Mahal". whc.unesco.org. UNESCO web sitesi. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2016.
- ^ a b c Amir, Syed. "A tale of two cities… and one woman". www.thefridaytimes.com. thefridaytimes.com, 19 Haziran 2015. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Macun, İnci. "Hindistan'da Türk Müslüman Mimari" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr/. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 33 Sayı: 1.2, Yıl 1990. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.
- ^ a b DuTemple, Lesley A. The Taj Mahal (2003 bas.). Lerner Publications Company. s. 23. 24 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.
- ^ "Italian Architect of Taj Mahal Myth". www.tajmahal.org.uk. tajmahal.org.uk sitesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.
- ^ a b Yasin, Mohammed (1988). Readin In Indian History. Yeni Delhi: Atlantic Publishers and Distributors. s. 90. 24 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.
- ^ a b "Mystery of Italian 'designer' hanged in Lahore". www.dawn.com. Dawn gazetesi, 10 Nisan 2011. 24 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016.
- ^ Khan, I. N (2014). Black Taj Mahal: The Emperor's Missing Tom. Bloomsbery India. 24 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.
- ^ Ellie, Zolfagharifard. "Taj Mahal reveals its secrets: Remains of emperor Shah Jahan's summer palace found opposite 350-year-old wonder". www.dailymail.co.uk. dailymail.co.uk sitesi, 3 Temmuz 2014. 24 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2016.
Dış bağlantılar
değiştir- Tac Mahal13 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.