Türkiye Geleneksel Güreşler Federasyonu

Yağlı güreş geleneksel bir Türk sporudur. Güreşçiler vücutlarına yağ sürerek güreştikleri için bu şekilde adlandırılır. Müsabakalar “Er Meydanı” denilen alanlarda yapılır. Güreşçilerin vücutlarının yağlanması nedeni ile birbirlerini tutmaları zorlaştığından, büyük güç ve ustalık gerektiren bir spordur.^[3] Her yıl, Haziran ayında Edirne’nin Sarayiçi mevkiinde yapılan tarihî Kırkpınar güreşleri, Süleymân Paşa komutasında, bir gece Çanakkale Boğazı'nı geçerek, Gelibolu’ya çıkan ve Rumeli fetihlerine katılan Müslüman kırk Türk'ün hatırasını anmak amacıyla yapılmaktadır.^[4] Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali, 2010 yılında UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesine Türkiye tarafından kaydettirilmek suretiyle tüm dünyaya duyurulmuştur.^[5] Yağlı güreşte müsabaka süresi genelde 40 dakikadır.Bu sürede galip gelen belli olmadığı takdirde süresiz olarak uzatmaya gidilir. İlk puanı alan güreşçi galip gelmiş olur.^[6] Yağlı Güreşlerdeki oyunlar; ayakta yapılan oyunlar ve yerde yapılan oyunlar olarak maksatlarına göre, Elense, İç tırpan, dış tırpan, kazkanadı, ayakta güreşi bağlama, budama, paça, kazık, kepçe, ters kepçe, kılıç atma, payanda, kemane, kemane çekme, kol bastı, tilkikuyruğu, köpek kuyruğu, yerde sürüme, köstek, künde (oturak kündesi, ayak kündesi, şark kündesi, bel kündesi), boyunduruk, kurt kapanı, yanbaş ve kombine oyunlar paça kazık, ellerin kenetlenmesi, sarma, cezayir sarması gibi sıralanabilir.^[7]

Yağlı güreş organizasyonlarında geleneksel, birinci sınıf güreşler ve mahalli güreşler olmak üzere iki tür uygulanması yapılır:^[8]

Geleneksel organizasyonlarda boylar aşağıdaki gibi düzenlenir:

• Minik bir boy
• Minik iki boy
• Teşvik Bir Boy
• Teşvik iki Boy
• Tozkoparan boyu
• Ayak Boyu
• Deste Küçük Boy,
• Deste Orta Boy,
• Deste Büyük Boy,
• Küçük Orta Küçük Boy,
• Küçük Orta Büyük Boy,
• Büyük Orta,
• Başaltı,
• Baş.

Mahalli organizasyonlarda boylar aşağıdaki şekilde düzenlenir:

• Minik bir boy
• Minik iki boy
• Teşvik Bir Boy
• Teşvik iki Boy
• Tozkoparan boyu
• Ayak Boyu
• Deste Küçük Boy,
• Deste Büyük Boy,
• Küçük Orta Küçük Boy,
• Küçük Orta Büyük Boy,
• Büyük Orta,
• Başaltı,
• Baş.

Sporcular ve turnuvalar çeşitli kategorilere ayrılır.^[9]

Organizasyonlar küçükten büyüğe doğru olmak üzere: Bayram şenlik ve düğün güreşleri; mahalli (piyasa) güreşleri; birinci sınıf güreşler ve geleneksel güreşler gibi farklı seviyelerde düzenlenir.

Oğuz kökenli Türklere özgü yağsız güreşlerdir.Bu güreşler başta Kahramanmaraş ve ilçeleri olmak üzere Türkiye'nin birçok bölgesinde festival organizasyonu olarak düzenli olarak müsabakalar yapılmaktadır. Karakucak kelimesinin kara ve kucak kelimelerinin birleşmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Kara sözcüğünün Türk lehçelerindeki kullanılan anlamı siyahtır. Bunun dışında yas, acı, cahil, bozuk düzen vb. anlamlara gelen kara baht, kara haber, kara gün, kara kız, kara yel gibi anlamlarda da kullanılmaktadır. Orta Asya kaynaklı bu güreş türünde yüzyıllar boyunca şekil ve kural itibarıyla çok az bir değişim olmuştur.^[10] Karakucak; Yakut Türklerinden, Moğolistan’dan, Azerbaycan’dan, Doğu-Batı Türkistan’dan, Kırım ve Kazan Türklerine kadar yapılan bir spordur. Oğuzlarda ve eski Türklerde yapılan güreşin aynısı olan karakucak güreşi, günümüzde daha çok yağlı güreş yapılmayan yörelerde (Amasya, Tokat, Çorum, Sivas, Erzincan, Erzurum, Samsun, Yozgat, Kahramanmaraş) düğünlerde, anma günlerinde, panayırlarda, bayramlarda ve festivallerde yapılan geleneksel etkinliklerdendir.^[11] Karakucak güreşinde genelde 4 boy vardır. Bunlar: Ön ayak, ayak, orta ve baş. Eğer güreşecek pehlivan çok ise ayak boyu, iki ve ya üç kısma, orta boyu küçük-orta ve büyük-orta diye iki kısma, baş boyu da başaltı ve baş diye iki kısma bölünebilir. Türkiye şampiyonaları minder kiloları üzerinden, 48-53-57-62-68-74-82-90-100-130 olmak üzere 10 boy üzerinden yapılmaktadır. Genelde minder usulü 6.dakikada sonra 3.dakika uzatma şeklinde; büyükler, gençler ve yıldızlar kategorilerinde düzenlenmektedir.^[12] Karakucağın kendine has oyunları vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: Askıya alma, Budama, Topuktan budama, Dizden budama, Boyunduruk/Kara zelve, Bohçalama, Çangal, Çelme, Çırpma, Dalma, Tek dalma, Çift dalma, Dana bağı, gıcırı bükme, Göğüs çaprazı, Paça kapma, Kapan (Kle), Tek kapan(Tek kle), Çift kapan(Çift kle), Kazık, İç kazık, Dış kazık, Kazkanadı, Yerde kazkanadı, Kepçe, Ters kepçe, Kılçık, Kurt kapanı, Künde, Ayak kündesi, Bel kündesi, Diz kündesi, Oturak kündesi, Kütük yuvarlaması Paça kapma, Paça-kasnak, Ters paça, Sarma, Tek sarma, çift sarma, Ters sarma, Tırpan, İç tırpan, Dış tırpan, Tilki kuyruğu ve Yan baş.^[13]

Kahramanmaraş'ın ilçe ve köylerinde yaygın bir güreş türüdür. Adını, yağlı güreşteki “kıspet” ya da karakucaktaki “pırtpıt” yerine ayağa giyilen şalvardan alan bu güreşte oyunlar ayakta yapılır. Göbek ya da dizler yere değince güreş ayakta başlar. Yenilgi yağlı ve Karakucak güreşinde olduğu gibi göbeğin gökyüzünü görmesidir. Güreşçiler, şalvar giyer ve ayakları çıplaktır. Kısa şalvar güreşinde tüm teknikler ayakta yapılır. Rakip alta düştüğü anda bir tek hamle şansı verilir. Bu hamlede sonuç olmaz ise genelde ayağa kaldırılır.^[14] İlk olarak Tıva Türklerinde rastlanılan, geleneksel güreşler arasında geçmişi en eskilere dayanan güreş olduğu tahmin edilen güreş şalvar güreşidir. Bu açıdan şalvar güreşinin oldukça eski ve köklü geleneklere ve tarihe dayanan bir güreş olduğunu söylemek mümkündür. Şalvar güreşinin Türkmenler tarafından Anadolu’ya getirildiği düşünülmektedir. Bu güreş Kırgızistan, Türkmenistan ve Türkiye’de Kahramanmaraş’ta organizasyonları yürütülen bir güreştir. Bunun yanı sıra Moğolistan ve Kazakistan’da da şalvar güreşine benzer öğeler olduğu dikkat çekmektedir.^[15]

Aba güreşleri Türkiye'de Hatay ve Gaziantep yörelerimizde yapılmaktadır. Çok eski çağlardan beri Türkler tarafından icra edilen bu spor, özgün niteliklerinden neredeyse hiçbir şey kaybetmeden günümüze dek gelmiştir. Aba güreşi adını, güreşçilerin giydiği abadan almaktadır. Aba güreşi, aşırtmalı aba güreşi ve kapışmalı aba güreşi olmak üzere iki farklı türde icra edilmektedir. Gaziantep’te yaygın olan aşırtmalı aba güreşi, geleneksel olarak genelde hasat sonunda ve düğünlerde yapılmaktaydı. Hatay yöresinde ise geleneksel olarak kapışmalı aba güreşi yapılmakla beraber karşılaşmalar geleneksel olarak dağlılar ve kuzeyliler olarak adlandırılan iki grup arasında yapılmaktaydı. Aşırtmalı ve kapışmalı aba güreşlerinde yenme ve yenilme durumları da ayrıca farklılık göstermektedir. Rakip sırt üzeri düştüğünde ya da yüzükoyun şekilde göbeği yere geldiğinde el aşıran güreşçi, aşırtmalı aba güreşinde yenik sayılır. Ayrıca el aşıran güreşçi, elini bıraktığında da yenik sayılmaktadır. Kapışmalı aba güreşinde ise rakibin iki omuzu yere geldiğinde sporcu yenik sayılmakta ve ayrıca köprüye düşen veya yerde köprü pozisyonuna gelen sporcu da mağlup kabul edilmektedir. Kapışmalı aba güreşi geleneğine göre, önce mağlup olan, sonra galip gelen güreşçi birbirlerini havaya kaldırırlar. Sonra birbirleriyle kucaklaşarak güreş meydanını terk ederler.^[16] Tarihi, kültürü ve kurallarıyla çok özgün bir yapıya sahip olan aba güreşi, judo ile benzerlik içindedir. Mesela aba güreşinin “ iç bağda boşa kaldırma ” hareketi, judonun “ o uchi gari ” hareketiyle; “ kafakol ” hareketi, “ koshi guruma ” ile; “kalçadan atma” hareketi “ tsuri komi goshi ” ile; “ yandan atma/çipe ” adlı hareket “ harai goshi ” ile; “iç bağda/yan dönme” hareketi “ uchi mata ” ile; “ kalçadan yan bağda ” hareketi “ o gruma ” ile; “ diz arkasına vurarak yan bağlama” hareketi “ o soto gurma ” ile; “ danabağı ” hareketi “ kata gruma ” ile; “ayağa vurarak yan bağda” hareketi “ tai otoshi ” ile; “ tırpan/köstek ” hareketi ise “ ko soto gari ” ile neredeyse birebir benzerlik göstermektedir.^[17]

Kırım lehçesinde adı “küreş” olan kuşak güreşi, geleneksel olarak “tepreş” denilen bahar eğlencelerinde yapılmaktadır. Kuşak güreşinin kendine has özellikleri vardır. Bu güreşte pehlivanlar soyunmazlar; yalnız ceketlerini ve ayakkabılarını çıkarırlar, bellerine kuşak bağlarlar. Daha sonra pehlivanların birbirlerinin kuşaklarından tutmasıyla güreş başlar. Ayaktan tutmak yasaktır. Galibiyet güreşçinin “şalka düşmesi” yani iki omzunun yere değmesi ile olmaktadır. Sayı ile de galibiyet olmaktadır. Baş ve yardımcı hakemler kurallara göre daha aktif güreşen pehlivanı galip ilan eder. Kuşak Güreşinin Türkmenistan’dan Kırım’a göç eden Kırım Türkleri tarafından Anadolu’ya getirildiği iddia edilmektedir. Bugün kuşak güreşi Türkmenistan’da milli spor olarak yapılmaktadır. Ayrıca günümüzde Kore’de “ssireum” adıyla yapılan güreş türü ve Japon güreşi judonun da kuşak güreşiyle olan benzerlikleri göz önüne alındığında, farklı isimlerle dünyanın farklı coğrafyalarında yapıldığını söylemek mümkündür. Kuşak Güreşi Türkiye’de ağırlıklı olarak Eskişehir ve civarında yaşayan Kırım Türkleri tarafından yapılmaktadır. Ayrıca mahalli organizasyonların yanı sıra her yıl Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu tarafından resmi müsabaka talimatına bağlı kalınarak, muhtelif illerde ve tarihlerde Kuşak Güreşi Türkiye Şampiyonası düzenlenmektedir.^[18]

• Türkiye Güreş Federasyonu