Somut olmayan kültürel miras

Somut olmayan kültürel miras veya yaşayan kültürel miras, bir topluluğun veya bireyin kendi kültürel mirasının bir parçası olarak gördüğü her türlü bilgi, beceri, uygulama, ifade ve bunlarla ilişkili araç, gereç ve mekanı ifade eder.

2003 yılında UNESCO Genel Konferansı'nda kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ile tanımlanmış bir kavramdır.

Arka plan

2017 itibariyle SOKÜM Sözleşmesi imzacısı devletler

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu olan UNESCO, kültürel mirasın korunması ile ilgili olarak 1972'de Kültürel ve Doğal Dünya Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme'yi kabul etmiş; ve bu sözleşmede sadece anıtlar, yapı toplulukları, sitler "kültürel miras" olarak kabul edilmişti. Dans, sözlü gelenek gibi başka ifade formlarının daha yoğun olduğu kültürler için 1972 tarihli Sözleşme'nin uygun olmadığının görülmesi üzerine mevcut kültürel miras tanımının değiştirilmesine ihtiyaç duyuldu ve "somut olmayan kültürel miras" kavramı ortaya çıktı.^[1]

"Kültürel miras" tanımındaki boşluk, 2003 yılındaki UNESCO Genel Konferansı 32. oturumunda kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin ikinci maddesindeki tanımlama ile dolduruldu.

Tanım

Türk kahvehane kültürü, kültürel mirasın özel bir biçimi ^[2]

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'nin ikinci maddesinde somut olmayan kültürel miras şu şekilde tanımlanmıştır:^[3]

“

'Somut olmayan kültürel miras' toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar- anlamına gelir.

”

Kapsamı

Nelerin somut olmayan kültürel mirası oluşturduğu sorusu Sözleşme'nin ikinci maddesinde şöyle yanıtlanmaktadır: ^[4]

Antik bir Yunan vazosu üzerindeki bir resim, bir müzik dersini tasvir ediyor (yaklaşık 510 M.Ö)

Dilin somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında bir araç işlevi gördüğü sözlü anlatımlar ve sözlü gelenekler
Gösteri sanatları
Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festivaller
Halk bilgisi, evren ve doğa ile ilgili uygulamalar
El sanatları geleneği

Kültürel çeşitlilik kaynağı olması

Hayır maskesi.Japonya, somut olmayan mirasını korumak ve geliştirmek için yasa çıkaran ilk ülke oldu.^[5]

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi'ne göre, somut olmayan kültürel miras - veya yaşayan miras - insanlığın kültürel çeşitliliğinin temel kaynağıdır ve sürdürülmesi, sürekli yaratıcılığın garantisidir. Sözleşme'nin, somut olmayan kültürel miras tanımını içeren ikinci maddesinde bu durum şöyle ifade edilmiştir:^[6]

“

Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan kültürel miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur. İşbu Sözleşme bağlamında, sadece, uluslararası insan hakları belgeleri esaslarına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerin karşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerine uygun olan somut olmayan kültürel miras göz önünde tutulacaktır."

”

Somut kültürel mirastan farkı

Genel tanımıyla kültürel miras, bir kültürün nesiller boyu korunan ve aktarılan ürün ve süreçlerini içerir.^[7] Söz konusu mirasın bir kısmı, mimari yapılar veya sanat yapıtları gibi somut eserlerden oluşan kültürel varlıklardır. Ancak kültür, somut kültürel varlıkların yanı sıra şarkı, müzik, dans, oyun, mutfak kültürü, el sanatları ve festivaller gibi birçok soyut unsur içerir. Bu soyut unsurlar, kaydedilebilen fakat bir müzedeki objeler gibi fiziksel biçimde saklanamayan ve dokunulamayan, ancak ve ancak onu ifade eden bir araç sayesinde deneyimlenen kültür biçimleridir.

Sözlü tarihten farkı

Somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) araştırmaları, "geçmişin belleklerde kalan bilgisini derleme" işi olan sözlü tarih alanı ile benzerlik gösterir ancak birebir aynı şey değildir. Sözlü tarih, kişilerden ve topluluklardan bilgi toplamaya ve bilgileri korumaya odaklanan bir çalışma iken, SOKÜM araştırmalarında amaç, geleneklerin ve müşterek bilginin aktarılmasını sağlayan süreçleri korumak; toplumu ve kültürel mirasını yaşatmaktır. ^{[kaynak belirtilmeli]}

Listeler

UNESCO, sözleşmenin 2006'da yürürlüğe girmesinden sonra, tıpkı UNESCO Dünya Mirası Listesine benzer şekilde, insanlığın somut olmayan kültürel mirasının temsilî bir listesi hazırlanıp güncellemeye ve yayımlamaya başlamıştır.

Sözleşme'nin 16. 17. ve 18. maddeleri üç liste oluşturulmasını öngörmüştür^[8]

İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi
Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi
Korumanın İyi Uygulamaları Kaydı

Yerel düzeyde envanteri yapılan ve böylece ulusal düzeyde koruma altına alınmış olan somut olmayan kültürel miras unsurları, bu listelerde -özellikle de Temsilî Liste'de- yer almaları sayesinde uluslararası bilinirlik kazanır.^[9] Bir unsurun listeye girmesi için UNESCO'ya başvuru Kültür ve Turizm Bakanlıkları tarafından yapılır, son söz sahibi ve karar verici olan UNESCO Dünya Miras Komitesi ‘dir.^[10]

Özbek pilavı, 2016'dan beri UNESCO Temsil listesindir.^[11]

Örnekler

Mutfak kültür mirası

Bir toplumun mutfak kültürü de somut olmayan kültürel miras öğelerindendir. Sürdürülebilir kalkınmanın UNESCO miras yöntemlerinin bir önceliği olarak önem kazanmasından sonra Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi başvurularında mutfak kültürü ile ilgili adaylıklar artmıştır.^[12]

Dans mirası

Tango, Arjantin ve Uruguay'ın yaşayan kültürel mirası olan bir danstır.

UNESCO'nun somut olmayan kültürel miras listelerinde danslar da bulunur. Listelere giren danslar, genellikle toplumun kutlama ve ritüelleriye ilişkisi bulunan, şarkılar eşliğinde yapılan danslardır. Örneğin Cezayir'de İslami Aşure Festivali kutlamalarının bir parçası olan Sebiba dansı; Yunanistan'ın Kozana bölgesindeki sekiz köyde yılbaşı eğlencelerinin bir parçası olan ve kılık değiştiren bir grup insanın müzik eşliğinde dans ederek icra ettiği Momoyer oyunu,^[13] Batı Kenya'da Isukha ve Idakho topluluklarının düğün, cenaze, anma töreni, dini kutlama gibi birçok vesileyle davul ve şarkılar eşliğinde yaptıkları İsukuti dansı.

Bazı danslar ise ortaya çıktıkları ülkede kültürel miras olarak kabul edilirler ama dünyanın her yerinde icra edilirler. Örneğin İspanya'nın flamenko dansı, Arjantin ve Uruguay'ın tangosu hem bu toplumların yaşayan kültürel mirası, hem de uluslararası danslardır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Alpaslan, İrem (Aralık 2015). "UNESCO, Sürdürülebilir Kalkınma ve Kültür: Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Örneği" (PDF). 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ "Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine alındı". aregem.ktb.gov.tr. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ "UNESCO". 11 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "SOKÜM Nedir?". sokumenstitusu.org.tr. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ Yang Jongsung (2003). Cultural Protection Policy in Korea: Intangible Cultural Properties and Living National Treasures. Jimoondang International. ss. 33ff. ISBN 978-1931897051.
^ "Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi". www.unesco.org.tr. 17 Ekim 2003. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ Vrdoljak, Ana Filipa (6 Aralık 2017), "Indigenous peoples, intangible cultural heritage and participation in the United Nations", Intellectual Property, Cultural Property and Intangible Cultural Heritage, Routledge, ss. 50-66, doi:10.4324/9781315714288-3, ISBN 978-1-315-71428-8, 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Mayıs 2023
^ "UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri". UNESCO Türkiye Millî Komisyonu sitesi. unesco.org.tr. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ Oğuz, M. Öcal (2017). "Onuncu Yılında Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri: Görünürlük, Değerlik ve Güvenirlik". Milli Folklor Dergisi. 15 (116): 5-17. ISSN 1300-3984. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ "UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Mirs Listesi'ne Başvuru Nasıl Yapılır?". Bursa Alan Başkanlığı web sitesi. alanbaskanligi.bursa.bel.tr. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ "UNESCO - Palov culture and tradition". ich.unesco.org (İngilizce). 20 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.
^ "At the UNESCO feast: introduction". 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "UNESCO - Momoeria, New Year's celebration in eight villages of Kozani area, West Macedonia, Greece". ich.unesco.org (İngilizce). 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

Dış bağlantılar

Resmî site
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi 8 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe çeviri)
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde Arama 2 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Alpaslan, İrem (Aralık 2015). "UNESCO, Sürdürülebilir Kalkınma ve Kültür: Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Örneği" (PDF). 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[2] "Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine alındı". aregem.ktb.gov.tr. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[3] "UNESCO". 11 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "SOKÜM Nedir?". sokumenstitusu.org.tr. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[Yang-5] Yang Jongsung (2003). Cultural Protection Policy in Korea: Intangible Cultural Properties and Living National Treasures. Jimoondang International. ss. 33ff. ISBN 978-1931897051.

[6] "Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi". www.unesco.org.tr. 17 Ekim 2003. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[7] Vrdoljak, Ana Filipa (6 Aralık 2017), "Indigenous peoples, intangible cultural heritage and participation in the United Nations", Intellectual Property, Cultural Property and Intangible Cultural Heritage, Routledge, ss. 50-66, doi:10.4324/9781315714288-3, ISBN 978-1-315-71428-8, 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Mayıs 2023

[8] "UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri". UNESCO Türkiye Millî Komisyonu sitesi. unesco.org.tr. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[9] Oğuz, M. Öcal (2017). "Onuncu Yılında Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri: Görünürlük, Değerlik ve Güvenirlik". Milli Folklor Dergisi. 15 (116): 5-17. ISSN 1300-3984. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[10] "UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Mirs Listesi'ne Başvuru Nasıl Yapılır?". Bursa Alan Başkanlığı web sitesi. alanbaskanligi.bursa.bel.tr. 7 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[11] "UNESCO - Palov culture and tradition". ich.unesco.org (İngilizce). 20 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[12] "At the UNESCO feast: introduction". 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] "UNESCO - Momoeria, New Year's celebration in eight villages of Kozani area, West Macedonia, Greece". ich.unesco.org (İngilizce). 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2023.

[1]