Sarıg-Sep
Sarıg-Sep Tuva Türkçesi: Сары́г-Сеп — köyü, Tuva Cumhuriyeti'nin Kaa-Hem İlinin merkezi olan köy ve sumdur.[1][2][3] Büyük Yenisey veya Kaa-Hem akarsuyu boyunca bulunur. Nüfusu yaklaşık 6.000 kadardır (2005 yılı Rusya İstatistik bilgilerine göre, fakat 2002 yılında ise — 4,600 idi).
| Sarıg-Sep beldesi Сарыг-Сеп сумузу (Tıva Türkçesi) | |
|---|---|
Сарыг-Сепский сумон (Rusça) | |
 | |
  Sarıg-Sep beldesi Sarıg Sep'in konumu | |
| Ülke |  Tuva |
| Kojuun | Kaa-Hem kojuunu |
| sum | Sarıg-Sep sumu |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 144,62 km² |
| Nüfus | |
| • Toplam | 4.021 |
| Zaman dilimi | UTC+07.00 (DAZD) |
Beldeye bağlı diğer yerleşim yeri de Mergen köyüdür.
Sözkökü ve Söz tanımı
değiştirBelde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır. Tıva'da köy ve kasaba türü yerleşimler için ködee suur denilmektedir. İlçe, belediye, belde türüne karşılık olarak ise sum, rayon adlandırmaları kullanılır. Tıva'da eski dönemlerden kalma idari birim adları halen kullanılmaktadır. Eskiden bu adlandırmalar şöyle idi.
- 10 ailelik yer — arban,
- 150 kişi üzeri — sumon(sum, sumu),
- 2 ve daha fazla sum — hoşun (kojuun).
Şimdi Tıva Cumhuriyeti'nde idari bölge birimleri ve belediyeleri (kırsal yerleşim statüsünde) sumu, sumon olarak adlandırılıyor.
Tarihçe
değiştir1904 yılında kurulmuştur. Mergen akarsuyu vadisinde, Kaa-Hem Kanalı ile birleştiği noktada yer almaktadır. Daha sonra 2 km yukarı hareket ettirildi. Şimdi burada bir çiftlik (Pirogov adında) var.
Coğrafya
değiştir
Sarıg-Sep, Kaa-Hem (Küçük Yenisey) vadisinde, Mergen ve Derzig adlı iki dağ nehrinin ağızları arasında sağ kıyısı boyunca 5 km boyunca uzanan bir konumda yer almaktadır - Kızıl cumhuriyetinin başkenti Kızıl'a 90 kilometre uzaklıktadır.
Kaa-Hem vadisinde bulunan Sarıg-Sep merkezi, iki dağ arasında 5 km uzanan dağ akarsuyu — Mergen ve Derzig boyuncadır. Kızıl şehrine 9 km uzaklıkta yer alır.
- iklim
İklim keskin bir kontinental ile karakterizedir. Aylık ortalama sıcaklıklar başkent Kızıl şehrinin ısısına yakındır. Sarıg-Sep'te, Tıva Cumhuriyeti'nin mutlak maksimumları ve minimumları kaydedilmiştir: toprak yüzeyinde kış ve yaz aylarında −61 °C ve +60 °C.. Yıllık yağış 400–600 mm'ye ulaşır. Kış karlı, rüzgarsız ve soğuktur. Yazlar sıcaktır. Kar örtüsü Mart sonunda 2-3 hafta boyunca kaybolur, ancak 12-13 Haziran'a kadar don olayı olabilir. Sonbahar tez gelir. İlk donlar 27 Ağustos - 4 Eylül'de görülür. Eylül 2019'un ilk yarısı geçiş mevsimidir. Sıcak ve kurudur. Sonra hızlı yaprak döken düşüş gelir. Kar örtüsü Ekim sonu - Kasım başında başlar. Karsız güneşli havada karakteristik soğuk (-10 °C −15 °C)dir.
Deprem
değiştirHiç beklenmediği halde 2011 yılı sonunda büyük bir şiddette Tuva depremi[4] olmuş ve bu depremin merkez üssü Sarıg-Sep olmuştur.[5]
Nüfus
değiştir| Sayım | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010[6] |
| 2970 | 3303 | 4160 | 4663 | 4621 | |
Merkezi nüfus Toplam Nüfusu 2002[7] yılında 4733 iken 2020 yılı — 4021 kişi.[8] Nüfus pek değişkenlik göstermemiştir.
Yıllara göre kişi sayısı:
| 2002 | 2012 | 2014 | 2018 | 2020 |
|---|---|---|---|---|
| 4733 | 4450 | 4423 | 4139 | 4021 |
Tarih
değiştirİletişim
değiştirKöyde 3 ayrı telefon operatörü bulunmakta olup bunlar: Beeline (Bilayn), MTS, Megafon'dur. Sabit telefon hat operatörü ise FGUPSİ «Tıvasvazinform» (Sarıg-Sep KUEPO)'dur. Bu operatör son zamanlarda ADSL üzerinden internet vermeye de başlamıştır. Operatör faturalı internet tarifesi aylık olarak — 3000 ruble, abonelik bedeli — 300 ruble olmaktadır, internet trafiği ve bant genişliği — 128 Kbit/saniye ve ~16 Kbit/saniye olup ayrıca aşma durumunda ek ücretlendirme yapılır.
Eğitim ve Kültür
değiştirÇok sayıda okul vardır. Bina kompleks alanı ve spor alanı bulunur. Merkezi yerlerde bulunmakta olup 11.sınıfa kadar öğretim bulunmaktadır. Aynı zamanda devlet öğrenci yurtları da vardır. Mesleki Teknik okul öğrencileri meslek geliştirme anlamında eğitim öğretim alır. Spor okulu, Çocuk Sanat Okulu, Çocuk Sanat Merkezi, 2 Anaokul, Kültür Çalışma Evi, Kütüphane, Müze bulunur. Ayrıca Tuva Türklerini Hristiyanlaştırmaya yönelik çalışmalar içinde Ortodoks Kilisesi vardır.
Şirket ve kurumlar
değiştirKereste fabrikası, Tarım bankası, 3 fırın, 2 eczane, 2 benzin istasyonu, bölge mahkemesi bulunur.
Yayın yapan kanal adları
değiştirGerek Tuva ve bölgedeki Sibirya Türklerinde gelişmeleri öz dillerinde takip edebilmek için gelişmiş kanallar bulunmamaktadır. Bu sektördeki boşluk henüz dolmamıştır.
- «Tıva» Devlet Televizyon Radyo Kanalı5 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. anlaşmalı olarak «Rossiya» telekanalı 12 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ile ortak çalışmakta olup Tuvada belli saatlerde Tuva Türkçesinde yayınlanmaktadır.
- NTV kanal26 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Pervıy (Birinci) Kanal22 Şubat 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bibigon Çocuk kanalı7 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Notlar
değiştir- ^ ""Tuva Cumhuriyeti'nin idari-toprak yapısı hakkında" kanun". 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "OKATO ( общероссийский классификатор административно-территориальных образований)-Rusya'da idari bölümler". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "24 Aralık 2010 268 sayılı Tuva Cumhuriyeti Kanunu - "Tuva Cumhuriyeti belediyelerinin statüsü hakkında"". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ "Rusya Federasyonu Nüfus istatistik bilgileri 1.01.2010 г". 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ "Nüfus verileri". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "2020 yılı Nüfus sayımı". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.