Psikolojik manipülasyon
Manipülasyon, başkalarını kendi yararı için kullanmak, kontrol etmek veya başka bir şekilde etkilemek için tasarlanmış davranış.[1]
Manipülasyon, diğerlerine karşı kendi çıkarlarının gözetilmesi dolayısıyla genellikle dürüst olmayan bir sosyal etki biçimi olarak kabul edilir.[2] Manipülatif eğilimler, borderline kişilik bozukluğu, narsisistik kişilik bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu gibi kişilik bozukluklarından kaynaklanabilir.[3]
Manipülasyon, etki ve iknadan farklıdır. Etkileme genellikle, etkilenenlerin onu kabul etme veya reddetme hakkına saygı duyduğu ve gereğinden fazla zorlayıcı olarak görülmediği için zararsız olarak algılanır.[4] İkna, genellikle belirli bir hedef bağlamında, başkalarını istenen bir eyleme yönlendirme yeteneğidir. İknada genellikle kişinin inançları, dini, motivasyonları veya davranışları etkilenilmeye çalışılır. Olumsuz kabul edilen manipülasyonun aksine etki ve ikna, ne olumlu ne de olumsuzdur.[5]
Harriet B. Braiker, manipülatörlerin kurbanlarını kontrol etme yollarını şu şekilde belirlemiştir:[6] övgü, yüzeysel çekicilik, yüzeysel sempati (timsah gözyaşları), aşırı özür dileme, para, onay, hediyeler, ilgi, zoraki gülme veya gülümseme gibi yüz ifadeleri ve toplum tarafından tanınma gibi olumlu pekiştirme.
Manipülatörler aynı zamanda kurbanlarındaki "memnun etme hastalığı", başkalarının onay ve kabulünü kazanma bağımlılığı, emotofobi (olumsuz duygu korkusu), yumuşak kişisel sınırlara sahip bulanık bir kimlik duygusu, düşük özgüven ve dış kontrol odağı gibi psikolojik zayıflıkları da istismar edebilirler. Ayrıca manipülatörler, mağduru kötülemek ve yanlış bir şekilde belirli bir şekilde muamele görmeyi hak etmekle suçlamak gibi taktikler kullanabilir.[7]
Manipülatörlerin özellikleri
değiştir
Manipülasyonun motivasyonu, kişinin kendisine ya da başkalarına hizmet etmesi amaçlı olabilir. Antisosyal manipülasyon ise kişinin kendi yararına, diğerlerini umursamama pahasına hizmet eder.[8]
Duygusal manipülasyonun yordayıcıları üzerine yapılan araştırmalar, duygusal manipülasyonun arkasındaki mekanizmaların cinsiyete göre farklılık gösterdiğini göstermektedir:
"Erkekler için; yüksek düzeyde duygusal zekâ, sosyal bilgi işleme, dolaylı saldırganlık ve kendi yararına hizmet eden bilişsel çarpıtmalar gibi özellikler duygusal manipülasyonu önemli ölçüde öngördü".[9]
"Kadınlar için; daha genç olmak, yüksek duygusal zekâ seviyeleri, dolaylı saldırganlık, birincil psikopatik özellikler ve daha düşük sosyal farkındalık seviyeleri gibi özellikler duygusal manipülasyonu önemli ölçüde öngördü. Ancak, kadınlar için duygusal zekâ bir baskılayıcı olarak hareket etti".[9]
Manipülasyon teknikleri
değiştirSosyal psikologların üzerinde çalıştıkları manipülasyon tekniklerinden bazıları şunlardır:
- Kapıya Ayak Koyma Tekniği ("Foot in the Door"; Freedman ve Frazer, 1966)
- Gitgide Artan Ricalar Tekniği ("Low Ball Technique"; Cialdini, 1978)
- Yüzüne Kapıyı Çarpma Tekniği ("Door in the Face"; Cialdini, 1975)
- Açık ve zımni tarzlar
- Klasik ve yeni tarzlar
- Aldatma
- Zorbalık
- Karakter suikastı
- Dolandırıcılık
- Baskı
- Gözdağı verme
- Mobbing
- Karalama kampanyası
- Sosyal ret
- Beyin yıkama
- Tuzağa düşürülme
- Gaslighting
- İyi polis kötü polis
- Endoktrinasyon
- Sorgu
- Kalabalık manipülasyonu
- Güven hilesi
- İnternet manipülasyonu
- Finansal manipülasyon
- Medya manipülasyonu
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ "APA Dictionary of Psychology". dictionary.apa.org (İngilizce). 27 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ Contributors, WebMD Editorial. "Signs of Emotional Manipulation". WebMD (İngilizce). 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ Tamás Bereczkei (2018). "Machiavellianism : the psychology of manipulation". 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "The Ethics of Manipulation". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 30 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Duncan, Rodger Dean. "Influence Versus Manipulation: Understand The Difference". Forbes (İngilizce). 21 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ "Psychological Manipulation". encyclopedia.pub (İngilizce). 26 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023.
- ^ "Psychological Manipulation | Encyclopedia MDPI". encyclopedia.pub (İngilizce). 26 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023.
- ^ Ngoc, Nguyen Nhu; Tuan, Nham Phong; Takahashi, Yoshi (2020). "A Meta-Analytic Investigation of the Relationship Between Emotional Intelligence and Emotional Manipulation". SAGE Open (İngilizce). 10 (4): 215824402097161. doi:10.1177/2158244020971615. ISSN 2158-2440. 3 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.
- ^ a b Grieve, Rachel; Panebianco, Laura (1 Haziran 2013). "Assessing the role of aggression, empathy, and self‐serving cognitive distortions in trait emotional manipulation". Australian Journal of Psychology (İngilizce). 65 (2): 79-88. doi:10.1111/j.1742-9536.2012.00059.x. ISSN 0004-9530. 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2022.