Nasr Hâmid Ebû Zeyd

Kendisinin ifadesiyle kesin tarihi belli olmamakla birlikte nüfusa kayıtlı olan doğum tarihi olan 10 Temmuz 1943'te Mısır'da doğdu. Doğduğu yer Kahire ile İskenderiye arasındaki Nil deltasında Tanta yakınındaki Kuhâfe köyünde yedi yaşından itibaren genelde çiftçilikle geçinen köyünde babasının işlettiği dükkânda çalışmaya başladı. İlk eğitimi köyünde Kuttâb denilen Kur'an kursunda oldu. Sekiz yaşında Kur'an hafızı oldu. Kuttâb sonrası Kahire'de müdürü Kıpti olan Hristiyan Ubeydiyye adlı özel okula devam etti. 1956'da temel eğitim sonrası Tevfikiyye adlı ortaokula devam etti. Ortaokul sonrası kendisinin Kahire Üniversitesi Tin Bilimleri Fakültesine devam arzusuna rağmen babasının itirazı ile meslek yüksekokuluna kaydoldu. Okul okurken on dört yaşında babasını yitirdi. On yedi yaşında okulun telsiz bölümünü bitirdi. Yirmidört yaşında komünistlikle suçlanarak askerlikten muaf tutuldu. Üniversiteye devam edebilmek için dışarıdan lise bitirme sınavlarına girerek lise diploması edindi. Bir yandan telsiz uzmanı olarak çalışarak ailesine katkıda bulunurken bir yandan da üniversiteye hazırlanarak arzu ettiği Kahire'deki Tin bilimleri fakültesine kaydoldu. Üniversite'de Hasan Hanefi gibi düşünürlerden eğitim alma fırsatı oldu. Aynı üniversitede yüksek lisansını yaptı. Doktora çalışmasını Amerika'da Pennsylvania Üniversitesi'nde tasavvuftaki folklorik öğeler üzerinde yaparak tamamladı. Eğitimi sırasında Dilthey, Heidegger, Ricaeur, Althusser gibi yazarları araştırdı, hermenötik bilgisini geliştirdi. İki yıl kaldığı Amerika'dan Kahire'ye geri döndü. 1984 yılında konuk profesör olarak dört yıl kalacağı Japonya'da Osaka Üniversitesi'ne gitti. Japonya dönüşü Dinsel Söylemin Eleştirisi kitabını ve Şafii ekolüne yönelik eleştirel kitaplarını kaleme aldı.

İlk eşinden on iki yıl sonra boşanan Ebu Zeyd hâlen evli olduğu eşi İbtihal ile görev yaptığı Kahire Üniversitesi'nde tanıştı. Roma dili ve edebiyatı bölümünde öğretim görevlisi olan eşi İbtihal ile onun ailesinin muhalefetine karşın evlilik yaptı. 1993 yılında Tunus'taki bir dizi konferans sırasında Filistin'de yayınlanan el-Kudsü'l-Arabi adlı gazetede çıkan bir yazı ile kendisinin İslam dininden çıkma suçuyla (ridde) mürtedlikle (dinden çıkan kişi olmakla) suçlanarak evliliğinin iptali için dava açıldı. Bu dava aynı zamanda Mısır'da giderek güçlenen İslamcılığın da göstergesiydi. Dinden çıkmakla itham edilen erkeğin Müslüman bir kadınla hâlâ evli olamayacağı gerekçesiyle doğrudan kendi arzularının aleyhine de olsa boşatılmaktaydı. Aynı zamanda giderek güçlenen İslamcı eğilimler sebebiyle üniversitesindeki profesörlük payesinin alması engellendi. Basında kendisine yönelik hücumlarla birlikte camilerdeki vaazlarda adı anılarak kafirliği ilan edildi, ölüm tehditleri aldı. Ülke içi ve dışında pek çok öğrenci dernekleri, sivil toplum kuruluşları, entelektüellerin protestosuyla karşılaşmasına karşın "Değerleri İhlallere Karşı Koruma Yasası" çerçevesinde suçlu bulundu ve Mısır kanunlarına göre eşinden boşatıldı. Ebu Zeyd her ne kadar inanmış bir Müslüman olmakla birlikte ilke olarak dinden çıkmanın dünyevi bir cezası olmadığı ve "dinde zorlama olmadığı" ayetine dayanarak mahkemeye çıkıp Müslüman olduğunu ikrar etmeye karşı çıktı. Ona göre bunu yapmak dini gerekçelerle insanların yargılanmasına göz yummak olacaktı. Tüm protestolara karşın Mısır mahkemesi Ebu Zeyd'i 14 Haziran 1995'te eşi İbtihal'den boşattı. Karar sonrası Enver Sedat'ın öldürülmesinden de sorumlu olan İslami Cihad Örgütü'nün Nasr Hamid'in İslam inancından çıktığı iddiasıyla öldürülmesi gerektiğine yönelik açıklaması polis koruması ile yaşamasına yol açtı ancak kısa bir süre sonra polis korumasını reddeden Nasr Hamid ve eşi İbtihal 23 Temmuz 1995'te önce İspanya'ya daha sonra da misafir profesör olması çağrısında bulunan Leiden Üniversitesi'nin yer aldığı Hollanda'ya göç ettiler. Nasr Hamid, 2005 yılında Berlin'de Düşünce Özgürlüğü alanında İbn Rüşd ödülüne layık görüldü. Eşi'nin Kahire Üniversitesi Fransızca bölümüne tezleriyle ilgili gidişi sebebiyle 1995 sonrası onunla birlikte ülkesine ziyaretlerde bulundu. Endonezya seyahati sırasında bilinmeyen bir virüs nedeniyle Kahire'de hastaneye kaldırıldı ve 5 Temmuz 2010 yılında öldü.^[1]

Dini düşüncede epistemolojik bir yenilenmeye ihtiyaç duyulduğu öne süren Nasr Hamid gelenekle kurulacak teması "yaratıcı/üretici diyalog" şeklinde kavramsallaştırmaktadır.^[2] Batı ile olan ilişkide ise Batı'nın İslam dünyasından görüldüğü şekliyle yekpare bir bütün olmadığını öne süren ve "üretici ve eleştirel etkileşim" kavramıyla Batı kültür ve medeniyetine yönelen Nasr Hamid Batı'yı reddedilecek yönü itibarıyla "Siyasi Batı", etkileşime girilecek yönü itibarıyla de "modern medeniyet" düzleminde ele almaktadır.^[3]

Kur'an üzerindeki görüşleri de "söylem" eksenli olan Nasr Hamid Ebu Zeyd, gerek klasik gerek çağdaş Kur'an araştırmalarının "metin" eksenli ve "metin içi bağlam" düzleminde olduğuna dikkati çekmekte ve metnin "söylem" karakterini dikkate almayan bu tip yorumların "açılımcı ve canlı" bir yorum üretme imkânından yoksun, totalci ve totaliter bir mutlaklık karakterine büründüğünü ve bu durumun dini düşünceyi siyasi, toplumsal ve dini baskılardan özgürleştirmenin önünü tıkayacağını dile getirmektedir.^[4] Tefsir tarihi Kur'an'la kurulan ilişkinin onun öncelikli olarak metin olarak görüldüğünü göstermektedir. Kelamcılar "muhkem-müteşabih", fıkıhçıların yöntemi ise "nasih-mensuh" dikotomisine dayanmaktadır. Her iki durumda da Kur'an mezhep ya da ideoloji çatışmalarının alanına dönüşmekte ve ardından da pragmatik gerekçelerle anlamla oynamalara yol açmaktadır. Nasr Hamid kendisinin öne sürdüğü şekliyle metine söylem eksenli yaklaşımın daha insani bir yöntem geliştirilmesine imkân tanıyacağını öne sürer.^[5]

Ebu Zeyd Kur'an'ın tarihsel, sosyal, kültürel ve beşeri bir vasıta olan dil kanalıyla tarihsel ve sosyal bir bağlamda insana hitap ettiğini ve bu yönüyle metnin anlamının öncelikle onun dilsel yapısının analiziyle ikinci olarak da bu dilsel yapının oluştuğu bağlama yönelmekle açıklık kazanacağını belirtmektedir. Metnin anlamı dil ve olgunun etkileşimi içinde oluşur. Ancak onun kastettiği dil kelime ve gramer yapıları değil tarihsel çevre ve kültürel doku ile oluşan bir fenomendir ve dil dışsal olan olguların doğrudan tasviri ve aktarımı değil o olguyla muhatap olan toplumun bilincindeki kanaat ve anlayışları göstermektedir.^[6]

Çeşitli ülkelerden konuşma daveti alan uluslararası bir konuşmacı olan Ebu Zeyd, özellikle İslam ülkelerinde aleyhine yapılan propagandalar sebebiyle konuşturulmamış, davet edildiği toplantılar son anda iptal edilmiştir. Malezya, Endonezya gibi ülkelerden gelen sempozyum davetleri iptal edildiği gibi Türkiye'ye daveti de iptal edilmiştir. Yazar, Türkçeye "İslam'la Bir Yaşam" adıyla çevirilen kitabında bu konuya değinmekte ve 1990'da Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin bir programına konuşmacı olarak çağrıldığını ve daha sonra heyette görevli bir akademisyenin telefonuyla konuşmasının iptal edildiğini öğrenir; telefondaki ses iptalin gerekçesi olarak muhafazakâr basının tepkilerini göstermiştir.^[7]

Nasr Hamid Ebu Zeyd'in 1990'da Mefhum al-Nass kitabının yayımlanışı Mısır'da yoğun bir tartışma başlatmıştı. Mısır'ın köklü üniversitelerinden Ezher'de profesör olan Muhammed Fayid Heykel yazarı kurtulamadığı materyalist fikirlerin istilasına maruz kalmakla suçlamıştı. Heykel'e göre bu durum yazarın Kur'an metni ve kültür arasındaki diyalektiğe ilişkin tartışmasında bariz bir şekilde görülmektedir, çünkü bu tartışmada Kur'an her ne kadar aynı zamanda kültürü şekillendiriliyor olarak gösterilse de aynı zamanda kültür tarafından da şekillendirilmiş olarak ele alınmıştır.

1993'te Nasr Hamid'in profesörlük tezinin Üniversite kurulu tarafından reddi sonrası Kahire'nin al-Ahram, al-Akhbar ve al-Ahali gazeteleri ile haftalık yayınlanan Musawwar dergileri tanınmış entelektüellerin görüşleri ile birlikte kurulun reddi kararını yayınlamışlardır.

26 Ocak 1993 tarihli al-Ahram'da "Qadiyya Mun'adima wa Musaraha Wajiba" başlığıyla yayımlanan makalesinde gazeteci ve köşe yazarı Fahmi Huwaydi, Nasr Hamid Ebu Zeyd'i Kur'an metninin tarihselliğine ilişkin teorisinin dini dogma ile aykırılığı ve  İslamiyeti tarihi veya neredeyse folklorik bir fenomen olarak görmekle suçlamaktadır.^[8]

• Nasr Hamid Ebu Zeyd - İslam'la Bir Yaşam, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004
• Nasr Hamid Ebu Zeyd - Bilimsel Bilgi ve Aforoz Korkusu Arasında Yenilik, Yasaklama ve Yorum, Mana Yayınları, 2014
• Mehmet Emin Maşalı, Nasr Hâmid Ebu Zeyd'in Yorum Telakkisi ve Bu Telakkinin Niyetsel ve Felsefi Hermenötiğe Atıfları, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, 2004, ss.73-90

• İslam'la Bir Yaşam, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004
• İlahi Hitabın tabiatı-Metin Anlayışımız ve Kur'an İlimleri Üzerine, Çev. Mehmet Emin Maşalı, Kitabiyat Yayınları, Ankara.2001
• İlahi Hitabın Tabiatı - Ankara, Otto Yayınları, 2013
• Yenilik Yasaklama ve Yorum, Mana Yayınları, 2014
• Kutsal Metin, Otorite ve Hakikat, Mana Yayınları, 2015
• Söylem ve Yorum, Mana Yayınları, 2015
• Korku Çemberleri, Mana Yayınları, 2014

1. Universal Principles of Shari‘ah: A New Reading, translated from Arabic to Turkish by Mostafa Unver, Journal of Islamic Research, Ankara, Türkiye, vol. 8, n. 2, 1995, pp. 139–143.

2. The Problem of Qur'anic Hermeneutics, from Classical to Recent Period by Ömer Özsoy, Journal of Islamic Research, Ankara, Türkiye, vol. 9, no. 1-2-3-4, 1996, pp. 24–44.

3. The Foundation of The Moderate Ideology in Islamic Thought by al-Shāi‘îī, translated by M. Hayri Kırbasoğlu, in Sunni Paradigmanın Olusumunda, Kitabiyat, Ankara 2000, pp. 89–148.

1. Rationalism in Exegesis: A Study of the Problem of Metaphor in the Writing of the Mutazilites (Al-Ittijāh al-‘Aqlī fī al-Tafsīr: Dirāsah fī Qadīyat al-Majāz fī al-Qur’ân ‘inda al-Mu‘tazilah), Beirut and Casablanca 1982, 4th edition 1998.

2. The Philosophy of Hermeneutics: A Study of Ibn al-‘Arabī's Hermeneutics of the Qur’ān (Falsafat al-Ta’wīl: Dirâsah fi Ta’wīl al-Qur’ān ‘inda Muḥyī al-Dīn ibn al-‘Arabī), Beirut and Casablanca 1983, 4th edition, 1998.

3. The Systems of Signs: An Introduction to Semiotics (‘Ilm al-‘Alāmāt), co-editor, Cairo 1986.

4. The Concept of the Text: A Study of the Qur’anic Sciences (Mafhūm al-Naṣṣ: Dirāsah fī ‘Ulūm al-Qur’ān), Beirut and Cairo 1991, 5th edition 1998.

5. The Problematic of Reading and the Tools Of Interpretation (Ishkālīyāt al-Qirā’ah wa-Āliyāt al-Ta'wīl), Beirut and Casablanca 1995, 5th edition 1999.

6. Imam al-Shafi'i and the Foundation of the Ideology of the Middle Path [Wasatiyya] (al-Imâm al-Shāfi‘ī  wa-Ta’sīs al-Īdiyūlūjīyah al-Wasaṭīyah), Cairo, 3rd edition 1998.

7. Critique of Religious Discourse (Naqd al-Khiṭāb al-Dīnī), Cairo, 4th edition 1998.

8. Women in the Discourse of Crisis (al-Mar’ah fī Khiṭāb al-Azmah), Cairo 1995. See extract in English here :  Dossier 17: Women in the Discourse of Crisis, September 1997, Translated by Marlene Tadros,https://web.archive.org/web/20060617084215/http://wluml.org/english/pubsfulltxt.shtml?cmd%5B87%5D=i-87-2642

9. Thinking in the Time of Anathema (al-Tafkīr fī Zaman al-Takfīr), Cairo, 3ed edition 1998.

10. The Caliphate and the Authority of the People (al-Khilāfah wa-Sulṭat al-Ummah), Cairo, 1995.

11. Text, Authority, Truth (al-Naṣṣ, al-Sulṭah, al-Haqīqah), Beirut and Casablanca 1995, second edition 1997.

12. Circles of Fear: Reading the Discourse about Women (Dawā’ir al-Khawf: Qirā’ah fī Khiṭāb al-Mar’ah) Beirut and Casablanca 1999.

13. Discourse and Hermeneutics (al-Khiṭāb wa-al-Ta’wīl), Beirut and Casablanca 2000.

14. Thus Spoke Ibn al-‘Arabī (Hākadhā Takallama Ibn al-‘Arabī) The Egyptian National Organization for Books, Cairo 2002.

1.  Reformation of Islamic Thought: A Critical Historical Analysis.  Amsterdam: Amsterdam University Press, 2006.

2.  Rethinking the Qur'an: Towards a Humanistic Hermeneutics.  Utrecht: Humanistics University Press, 2004.

3.  Voice of an Exile: Reflections on Islam (with Esther R. Nelson).  New York: Praeger Publishers, 2004.

1. Al-Ghazali’s Theory of Interpretation, Journal of Osaka University of Foreign Studies, Japan, 72, 1986, pp. 1–24.

2. The Perfect Man in the Qur’an: Textual Analysis, Journal of Osaka University of Foreign Studies, Japan, no. 73, 1988, pp. 111–133.

3. The Case of Abu-Zaid, Index on Censorship, London,

4, 1996, pp. 30–39.4. Linguistic Exposition of God in the Qur'an in Fundamentalismus der Moderne, Christen und Muslime im Dialog, Evangelische Akademie, Loccum, Germany, 75/94, 1996, pp. 97–110.

5. The Textuality of The Koran in Islam and Europe in Past and Present, NIAS (Netherlands Institute for Advanced Study in The Humanities and Social Sciences), 1997, pp. 43 – 52.

6. Divine Attributes in the Qur’an: Some poetic aspects in Islam and Modernity, edited by John Cooper, Ronald Nettler and Mohammed Mahmoud, I.B. Tauris, London, 1998, pp. 120–211.

7. Inquisition Trial in Egypt, in Human Rights in Islam 15, RIMO, Maastricht 1998, pp. 47–55.

8. Islam, Muslims and Democracy, in Religion und Politik, Konrad-Adenauer-Stiftung, intere Studie Nr. 151/1998, pp. 103–12.

9. Literature and Heresy–Literature and Justice: The Critical Potential of Enlightened religion in Literatur, Menschenrechte in Islamischen Gesellschaften und Staaten, Evangelische Akademie Loccum 22/96, 1998, pp. 18–32.

10.The Concept of Human Rights, the Process of Modernization and the Politics of Western Domination, in Politik und Gesellschaft: International Politics and Society, Herausgegeben von der Friedrich-Ebert-Stiftung, 4/1998, pp. 434–437.

11. The Modernization of Islam or the Islamization of Modernity, in Cosmopolitanism, Identity and Authenticity in the Middle East, ed. Roel Meijer, Curzon Press, England 1999,pp 71–86.

12. Islamic Cosmology and Qur’anic Exegesis, in Religion Wandel der Kosmologien, edited by Dieter Zeller, Sonderdruck 1999, pp. 217–230.

13. The Sectarian and the Renaissance Discourse, translated and introduced by Mona Mikhail, ALIF, Journal of Comparative Poetics, The American University of Cairo, no 19, 1999, pp. 203–222

14. The Image of Europe in Modern Egyptian Narrative, in Colonizer and Colonized, Eds. Theo D'haen and Patricia Krüs, Rodopi, Amsterdam-Atlanta 2000, vol. 2, pp. 627–643.

15. The Qur’an: God and Man in Communication: Inaugural Lecture for the Cleveringa Chair at Leiden University (November 27, 2000) http://www.let.leidenuniv.nl/forum/01_1/onderzoek/2.htm 3 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

16. The Qur’anic Concept of Justice, Polylog, forum for Intercultural Philosophizing', No. 3 (June 2001): Website address:http://www.univie.ac.at/wigip/http://www.polylog.org/them/2.1/fcs8-en.htm^{[ölü/kırık bağlantı]}

17. The Qur'an, Islam and Muhammad, Reset-Dialogues on Civilizations, website address : http://www.resetdoc.org/story/0000002203918 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

18. Heaven, Which Way? Al-Ahram Weekly, issue No. 603. http://weekly.ahram.org.eg/2002/603/sc16-17.htm 11 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

19. The Dilemma of the Literary Approach to the Qur’an, ALIF, Journal of Comparative Poetics, the American University Cairo (AUC), No. 23, Literature and the Sacred, 2003, pp. 8–47.

20. Spricht Gott nur Arabisch? (Does God Speak Arabic?), in Michael Thumann (ed), Der Islam und der Westen, Berliner Taschenbuch Verlag, Berlin 2003, pp. 117–126.

21. Entries in the Encyclopædia of the Qur’ān, Brill, Leiden-Boston-Köln:1–Arrogance, Vol. I (2001), pp. 158–161. 2–Everyday Life: Qur’an In, Vol. II (2002), pp. 80–97.3–Illness and Health, Vol. II (2002), pp. 501–502.4–Intention, Vol. II (2002), pp. 549–551.5–Oppression, Vol 111 (2003), pp. 583–584.

22. Islam in Europe/Europe Against Islam! Europe, Open Your Eyes, in: Robertson-von Trotha, Caroline Y. (ed.): Europe: Insights from the Outside (= Kulturwissenschaft interdisziplinär/Interdisciplinary Studies on Culture and Society, Vol. 5), Baden-Baden 2011, pp. 67–73.

1. Beyond The Written Words: Oral Aspects of Scripture in the History of Religion by William A. Graham, Die Welt des Islam, E.J. Brill, Leiden, 1995, 35, 1, pp. 150–152.

2. Muslims, Jews and Pagans: Studies on Early Islamic Medina, by Micheal Lecker, Bibliotheca Orientalis LV No. 1 / 2, January–April 1998, Column 275–8.

3. Paradise Lost: Reflections on the Struggle for Authenticity in the Middle East by C.A.O. van Nieuwenhuijze, Bibliotheca Orientalis LVI No. 3/4, May–August 1999, Column 510–513.

4. Image of the Prophet Muhammad in the West, A Study of Muir, Margoliouth and Watt, by Jabal Muhammad Buaben, Bibliotheca Orientalis LVI No.  3/4, May–August 1999, Column 518–522.

5. Reforming the Muslim World, by M.A. Shoudhury, Biblitheca Orientalis, LV11 No.1/2, January–April 2000 columns 221–224.

6. Islamic Banking and Interest: a study of the Prohibition of Riba and its Contemporary Interpretation by Abdullad Saeed, Bibliotheca Orientalis, LV11 No. 5/6, September–December 2000 column 736–739.

1. Politik und Islam: Kritik des Religiösen Diskurses, translated by Cherifa Magdi, Dipa-Verlag, Frankfurt, 1996.

2. Ein Leben mit dem Islam (Life with Islam) autobiography edited by Navid Kermani, translated by Sharifa Magdi, Herder 1999.

1. Islam und Menschenrechte (Islam and Human Rights), Kas. Auslands-Informationen, Konrad Adenauer Stiftung, 5, 1996, pp. 51–59.

2. Die Frauenfrage zwischen Fundamentalismus und Aufklärung by Salima Salih, in Islam-Demokratie-Moderne, Aktuelle Antworten arabicher Denker, Verlag C.H. Beck, München, 1998, pp. 193–210.

3. Jochen Hippler, Nasr Hamid Abu Zaid, Amr Hamzawy: Krieg, Repression, Terrorismus. Politische Gewalt und Zivilisation in westlichen und muslimischen Gesellschaften. ifa, Stuttgart 2006, (Review27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

1. Vernieuwing in het islamitisch denken, translated by Fred and Rob Leemhuis, Uitgeverij BULAAQ, Amsterdam, 1996.

2. Islam en democratie: convergenties of divergenties? In de hemel op aarde - De gelovige burger in multiculturele democratie, Davidfonds Leuven 1998, pp. 114–128.

3. Mijn Leven met de Islam, Becht. Haarlem, 2002

1. Le Discours religieux contemporain: mécanismes et fondements intellectuels, translated by Nachwa al-Azhari, Edwige Lambert and Iman Farag, In: Egypte/Monde arabe9 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., No.3, 3e trimestre, 1990, Cairo, Cedej, pp. 73–120.

2. Critique du Discours religieux, translated by Mohamed Chairet, Sindbad Actes Sud, 1999.

1. Imam Syafi'i: Moderatisme – Eklektisime – Arabisme, translated by Khoiron Nahdliyyin, LKIS, 1997.

1. Islâm e Storia, Critica del discorso religioso, Bollati Boringhieri, 2002.

2. Testo sacro e libertà. Per una lettura critica del Corano, texts by Nasr Hamid Abu Zayd edited by Federica Fedeli, introduction by Nina zu Fürstenberg, I libri di Reset, Marislio editori, Venice 2012, ISBN 978-88-317-1091-6

3. Una vita con l'Islam, Il Mulino, 2004

1. Mafhūm al-Waḥy, by Muhammad Taqi Karmi, in Naqd o Nazar, vol 3, no. 4, Fall 1997, pp. 376–433.

2. al-Tārīkhīyah: al-Mafh��m al-Multabis, by Muhammad Taqi Karmi, in Naqd o Nazar, vol 3, no. 4, Fall 1997, pp. 328–375

• Nasr Hamid Ebu Zeyd- Muhammed Coşkun: Hermenötik ve Metin Yorumu
• Kur'an Tefsirinde Bağlamsalcı Yorum (Tez) 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İlahi Hitabın Tabiatına Dair 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Nasr Hâmid Ebû Zeyd’in Yorum Telakkisi ve Bu Telakkinin Niyetselci ve Felsefi Hermenötiğe Atıfları^{[ölü/kırık bağlantı]}