Mide
Mide; kaslardan oluşan, genişleyebilen bir sindirim sistemi organıdır. Mide sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir.[1] Mide anlamında Türkçede aşkazan sözcüğü de mevcuttur.[2][3][4][5][6] Yemek borusu ile ince bağırsak arasında bulunur. Omurgalılar, derisidikenliler, haşaratlar ve yumuşakçalarda bulunur. Sindirimin ikinci fazında (çiğnemeyi takiben) görev yapar. Yiyeceklerin geçici olarak büyük miktarda depolandığı organdır. Rahatlıkla 1.5 litre sıvıyı içinde tutabildiği gibi, maksimum 4 litre sıvı tutma kapasitesi vardır.
Yapı
değiştir
Midenin kardia, fundus, korpus (gövde) ve pilor olmak üzere dört bölümü vardır.[7] Midenin ilk bölümü olan kardia yemek borusunun mideye açıldığı bölgenin ismidir; başlangıcını epitel tabakanın çok katlı yassıdan prizmatiğe döndüğü nokta oluşturur.[8][9] Midenin çok küçük bir kısmı olup altıncı kostal kıkırdak seviyesinde yer alır. Fundus kardianın üstündeki kısımıdır, diyaframın sol kubbesine komşuluk eder. Genişlemeye müsaittir ve gaz, sıvı veya yemek tarafından genişletilebilir. His açısı (incisura cardialis) fundusla yemek borusu arasında bulunur. Korpus fundusla pilor arasında yer alan, organın en büyük bölümüdür. Sağ sınırına küçük kürvatür, sol sınırına büyük kürvatür adı verilir. Pilor ise antrum ve pilor kanalı olmak üzere iki kısma ayrılır. Antrumu korpustan ayıran, küçük kürvatürde incisura angularis adı verilen nokta, büyük kürvatürdeyse pilorla yemek borusu arasındaki mesafenin dörtte birine tekabül eden noktadır. Antrum pilorun daha geniş bölümü olup, antrumdan geçen sıvı pilor kanalına aktarılmaktadır. Bunun sonundaki pilorda, kalın bir sirküler kas tabakası oniki parmak bağırsağına geçişi kontrol eder. Bu kas normalde tonik olarak kasılır. Midedeki basınç pilorun direncini aşınca mideden boşalma meydana gelir; bu durum peristalsis tarafından gerçekleştirilebilir.[7][10]
Midenin kas tabakası 3 kısımdan oluşmaktadır; bunun yanı sıra kas lifleri uzunlamasına, sirküler ve oblik seyirli olarak yerleşmiştir, bu diziliş midede peristaltik hareketlerin oluşmasında rol alır.
Kan temini
değiştir
İnsan midesinin küçük eğriliği altta sağ mide arteri ve üstte sol gastrik arteri tarafından beslenir ve bu aynı zamanda kardiyak bölgeyi de besler. Büyük eğrilik altta sağ gastroepiploik arter ve üstte sol gastroepiploik arter tarafından beslenir. Midenin fundusu ve büyük eğriliğin üst kısmı da splenik arterden kaynaklanan kısa gastrik arterler tarafından beslenir.
İşlev
değiştirSindirim
değiştirMide, içine giren yiyeceklerin kimyasal ve fiziksel olarak parçalandığı bir yerdir. Mide içini örten ve mukoza denilen örtü dokudan sindirim sıvıları salgılanır. Midenin iç yüzeyinde yer alan epitel hücrelerin salgıladığı mukus, bikarbonat bakımından zengindir. Bu özelliğiyle midenin iç yüzeyinin aşınmasını ve mide özsuyundaki asidin bu dokulara zarar vermesini engeller.
İnsan sindirim sisteminde, bolus (çiğnenmiş yiyeceklerin küçük ve yuvarlak kütlesi) alt özofageal sfinkter yoluyla yemek borusundan mideye girer. Mide, proteazlar (pepsin gibi protein sindiren enzimler) ve bakterileri öldüren veya engelleyen ve proteazların çalışması için asidik pH 2 sağlayan hidroklorik asit salgılar.
Midede yiyecek varsa, her 20 saniyede bir dalgalar meydana getirerek sıvı ile katıyı birbirine karıştırır. Yiyecekler, mide tarafından duvarın peristaltik kas kasılmaları yoluyla çalkalanır - bolusun hacmi azalır, boluslar mide gövdesi etrafında dönerken fundus[12] ve boluslar kimusa (kısmen sindirilmiş yiyecek) dönüşür. Kimus ince bağırsaklar tarafından emilecek seviyeye geldiyse, azar azar miktarlarda, yavaşça pilor kanalını geçerek 12 parmak bağırsağına (Duodenum) geçer.
Midedeki Gastrik sıvı ayrıca pepsinojen içerir. Hidroklorik asit bu inaktif enzim formunu aktif form olan pepsine dönüştürür. Pepsin proteinleri polipeptitlere ayırır.
Sıvıların mideyi terk etmesi katılardan daha hızlıdır ve mideyi boşaltması yaklaşık 20 dakikayı alır. Katı-sıvı karışımı materyalin mideyi terk etmesi ise yaklaşık 1.5 saati bulmaktadır.
Mide salgı yapan bir organdır. İç duvarlarında bulunan hücre ve bezler mukusun yanında birçok önemli salgılar üretir: sindirim enzimleri, hormonlar, hidroklorik asit, intrinsik faktör (B12 vitamininin ince bağırsak son kısmından emilmesi için bu faktörün varlığı şarttır).
Mekanik sindirim
değiştirYiyecek mideye girdikten birkaç dakika sonra, yaklaşık 20 saniyelik aralıklarla karıştırma dalgaları oluşmaya başlar. Karıştırma dalgası, yiyeceği mide sularıyla karıştırıp yumuşatarak kimüs oluşturan benzersiz bir peristalsis türüdür. İlk karıştırma dalgaları nispeten naziktir, ancak bunları mide gövdesinden başlayıp pilora ulaştıkça gücü artan daha yoğun dalgalar izler.
Yaklaşık 30 mL kimüs tutan pilor, bir filtre görevi görerek yalnızca sıvıların ve küçük yiyecek parçacıklarının çoğunlukla, ancak tamamen değil, kapalı pilor sfinkterinden geçmesine izin verir. Gastrik boşaltım denilen süreçte, ritmik karıştırma dalgaları, pilor sfinkterinden duodenuma bir seferde yaklaşık 3 mL kimüs zorlar. Bir seferde daha fazla miktarda kimüs salınması, ince bağırsağın bunu işleme kapasitesini aşacaktır. Kimüsün geri kalanı, karıştırmaya devam ettiği mide gövdesine geri itilir. Bu işlem, bir sonraki karıştırma dalgaları duodenuma daha fazla kimus zorladığında tekrarlanır.
Gastrik boşaltım hem mide hem de duodenum tarafından düzenlenir. Duodenumda kimusun varlığı, gastrik salgıyı engelleyen reseptörleri etkinleştirir. Bu, onikiparmak bağırsağı işlemeye hazır olmadan önce mide tarafından ek kimusun salınmasını önler.[13]
Kimyasal sindirim
değiştirFundus, sindirilmemiş yiyecekleri ve kimyasal sindirim süreci sırasında açığa çıkan gazları depolar. Yiyecekler, kimusla karışmadan önce bir süre midenin fundusunda kalabilir. Yiyecekler fundustayken, tükürük amilazının sindirim faaliyetleri, yiyecek asidik kimusla karışmaya başlayana kadar devam eder. Sonuçta, karıştırma dalgaları bu yiyeceği kimusla birleştirir, asiditesi tükürük amilazını inaktif hale getirir ve lingual lipazı etkinleştirir. Lingual lipaz daha sonra trigliseritleri serbest yağ asitlerine ve mono- ve digliseritlere parçalamaya başlar.
Proteinin parçalanması midede hidroklorik asit ve pepsin enziminin etkileriyle başlar.
Midenin içeriği yemek yendikten sonra iki ila dört saat içinde tamamen duodenuma boşaltılır. Farklı yiyecek türlerinin işlenmesi farklı miktarda zaman alır. Karbonhidrat bakımından zengin yiyecekler en hızlı şekilde boşalır, ardından yüksek proteinli yiyecekler gelir. Yüksek trigliserit içerikli yemekler midede en uzun süre kalır. İnce bağırsaktaki enzimler yağları yavaşça sindirdiğinden, yiyecekler duodenum yağlı kimusu işlerken midede 6 saat veya daha uzun süre kalabilir. Ancak bu, tam sindirimin genellikle baştan sona sürdüğü 24 ila 72 saatin bir kısmıdır.[13]
Emilim
değiştirİnsan sindirim sistemindeki emilim esasen ince bağırsağın bir işlevi olmasına rağmen, yine de mide astarı aracılığıyla bazı küçük moleküllerin emilimi gerçekleşir. Bunlar şunları içerir:
- Vücut susuz kalmışsa su
- Aspirin gibi ilaçlar
- Amino asitler[14]
- Yutulan etanolün %10–20'si (örn. alkollü içeceklerden)[15]
- Kafein[16]
- Küçük bir oranda suda çözünen vitaminler (çoğu ince bağırsakta emilir)[17]
İnsan midesinin paryetal hücreleri, B12 vitamini'nin emilimi için gerekli olan içsel faktörü üretmekten sorumludur. B12 hücresel metabolizmada kullanılır ve kırmızı kan hücrelerinin üretimi ve sinir sisteminin işleyişi için gereklidir.
Rahatsızlıklar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Kubbealtı Lugati
- ^ PAÜ İngilizce Sözlük
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Bulmaca Sözlüğü
- ^ 2014, Zeynep Kayadelen, Kadim Sır: "benim aşkazan takır takır"
- ^ 2019, Hani Astolin, Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk, s. 28: "aşkazan kazınmaya başlayacak"
- ^ a b Moore, Keith L.; Dalley, Arthur F.; Agur, Anne M.R. (2014). Clinically Oriented Anatomy, Seventh Edition. Lippincott Williams & Wilkins. ss. 231-2.
- ^ Brunicardi, F. Charles; Andersen, Dana K.; et al., eds. (2010). Schwartz's principles of surgery (9th ed.). New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division. ISBN 0071547703.
- ^ Necdet., Dursun, (1986). Veteriner anatomi. Selçuk Üniversitesi. OCLC 850778437.
- ^ Prof. Dr. Ömer Rıdvan Tarhan. "Mide Anatomisi". turkcerrahi.com. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017.
- ^ Anne M. R. Agur; Moore, Keith L. (2007). Essential Clinical Anatomy (Point (Lippincott Williams & Wilkins)). Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-6274-8. OCLC 172964542.; p. 150
- ^ Richard M. Gore; Marc S. Levine. (2007). Textbook of Gastrointestinal Radiology. Philadelphia, PA.: Saunders. ISBN 978-1-4160-2332-6.
- ^ a b İşbu madde CC BY 4.0 lisansı altında yayımlanan metin içermektedir. Betts, J Gordon; Desaix, Peter; Johnson, Eddie; Johnson, Jody E; Korol, Oksana; Kruse, Dean; Poe, Brandon; Wise, James; Womble, Mark D; Young, Kelly A (13 Eylül 2023). Anatomy & Physiology. Houston: OpenStax CNX. 23.4 The Stomach. ISBN 978-1-947172-04-3.
- ^ Krehbiel, C.R.; Matthews, J.C. "Absorption of Amino acids and Peptides" (PDF). D'Mello, J.P.F. (Ed.). Amino Acids in Animal Nutrition (2ci bas.). ss. 41–70. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015.
- ^ "Alcohol and the Human Body". Intoximeters, Inc. 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2012.
- ^ Debry, Gérard (1994). Coffee and Health (PDF (eBook)). Montrouge: John Libbey Eurotext. s. 129. ISBN 9782742000371. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015.
- ^ McGuire, Michelle; Beerman, Kathy (1 Ocak 2012). Nutritional Sciences: From Fundamentals to Food (3 bas.). Cengage Learning. s. 419. ISBN 978-1133707387.