7. Senfoni (Şostakoviç)

Shostakovich, eseri yazmaya kuşatmadan önce Leningrad'da başlamıştı.^[3] Savaş başlayınca cepheye gitmek isteyen ama gözlerindeki sorun yüzünden bu isteği kabul edilmeyen besteci, onun yerine yerel itfaiye ekibinde gönüllü olarak çalıştı ve bu sırada senfoniyi yazmaya devam edebildi.^[4] 4 Eylül günün kuşatma başladığında Shostakovich, ikinci bölümü yazmaya başlamıştı.^[3] Kuşatmanın ilk ayında, Leningrad Radyosu'nda yeni senfonisinin ilk iki bölümünü tamamladığını açıkladı.^[5] Leningrad'ın tahliyesi sırasında şehirde kalıp itfaiyeciliği sürdürmek istediğini bildirmesine rağmen iki ay sonra o da ailesi ile birlikte Samara'ya gönderildi. Eserin geri kalanını o kış, 27 Aralık'ta tamamladı.

Bestecinin düşüncesi, senfoninin dünya prömiyerini Leningrad'da, Leningrad Filarmoni Orkestrası ile yapmak idi. Ancak senfoni 100 üyeli bir orkestra için yazılmıştı ve müzisyenlerin çoğu şehirden tahliye edildiğinden senfoninin Leningrad'da seslendirilebilmesi çok zordu.

Eserin dünya prömiyeri 5 Mart 1942'de Samara'da (o zamanki adıyla Kuybişev) Samuil Samosud yönetiminde Bolşoy Tiyatro Orkestrası tarafından gerçekleştirildi. Ardından 29 Mart'ta Moskova prömiyeri Sendikalar Evi'nin Sütunlu Salonu'nda yapıldı.

Üyelerinin çoğu Novosibirsk'te olan Leningrad Filarmoni Orkestrası, eseri Temmuz'da Novobirsk'te Yevgeny Mravinsky yönetiminde seslendirdi. Besteci, Leningrad Senfonisi'nin en iyi yorumunun bu olduğunu ifade etmiştir.^[6]

7. Senfoninin kuşatma altında olan Leningrad'da da seslendirilebilmesi için de hazırlıklar yapıldı. Leningrad Radyo Senfoni Orkestrası'nın hayatta kalan 15 üyesi bir araya getirildi. Şehre ilanlar asılarak amatör müzisyenler, öğrenciler yardıma çağrıldı.^[7] Cepheden çağrılan bazı müzisyenlerin de katılımıyla bir orkestra oluşturuldu. Açlık ve soğuk, orkestranın prova yapmasını güçleştiriyor, müzisyenler çok kısa sürede bitkin düşüp sık sık fenalaşıyorlardı.^[7] Karl Eliasberg yönetimindeki orkestra, tüm olumsuz koşullara rağmen kararlılıkla çalışmaya devam etti. Dört ay süren provalar boyunca orkestranın üç üyesi hayatını, pek çoğu da sevdiklerini açlık nedeniyle kaybetti.^[7]

Provaları izleyen Aleksey Nikolayeviç Tolstoy'un Pravda Gazetesi'nde çok olumlu bir eleştiri yazmasının senfoninin kaderini etkilediği düşünülür. Pravda'yı okuduğu ve Tolstoy'un yorumlarına genellikle güvendiği bilinen Stalin,^[8] bu eser etrafında bir propaganda kampanyası oluşturma fikrini benimsedi. Senfoni tüm Rusya'ya yayınlanacak, ABD ve İngiltere'ye ulaştırılacak; Rusların barbar olmadıkları, faşizme karşı savaşan kahramanlar oldukları gösterilerek desteklerinin devamı sağlanacaktı. 35mm.'lik mikrofilme kopyalanan notalar 1942'nin Nisan ayında uçakla Tahran'a, oradan otomobille Kahire'ye ve oradan da uçakla batı dünyasına ulaştırıldı.^[5] Senfoni, 22 Haziran 1942'de Londra Filarmoni Orkestrası tarafından Londra'da seslendirildi ve radyoda yayınlandı; 19 Temmuz 1942'de ise Arturo Toscanini yönetimindeki NBC Senfoni Orkestrası tarafından New York'ta bir stüdyoda seslendirilip radyo yayını ile dinleyicilere ulaştırıldı. Müzik eleştirmenleri pek beğenmese de çok popüler olan senfoni,^[5] 1942-1943 sezonunda ABD'de 62 defa seslendirildi.

Leningrad konserinin tarihi 9 Ağustos 1942 olarak belirlenmişti. Bu, Hitler’in Leningrad’ın düşeceğini öngördüğü ve Astoria Otel’de kutlama hazırlıklarına başladığı gündü. Konser bomba sesleri ile kesilmesin diye konser öncesinde Alman topçu birlikleri Sovyet ordusu tarafından ağır biçimde bombalandı. Şehre yayın yapmak için sokaklara ve gerek Sovyet, gerekse Alman askerlerine konseri duyurabilmek için ilk siper hatlarına varana kadar hoparlörler yerleştirildi. Sanatçılar, yaz günü olmasına rağmen açlık sebebiyle titrediklerinden kalın giysiler ve eldivenler giymişlerdi.^[9] Çok başarılı geçen Leningrad prömiyeri bir saat boyunca coşkuyla alkışlandı.

Kuşatma 18 ay daha devam etti. Kuşatma kalktıktan sonra konserde görev alan sanatçılar bir madalya ile ödüllendirildiler^[9] Psikolojik ve siyasi etkilerinden çok önemli kabul edilen bu tarihi konseri anmak için 1964 ve 1992’de hayatta kalan müzisyenleri bir araya getiren konserler düzenlenmiştir.

1946-1947 sezonunda Berlin’de de seslendirilen eser, savaş sonrasında konser salonlarında kendisine fazla yer bulamadı.^[6] Sovyetler Birliği’nde eser, ilk bölümde betimlenen Nazi şiddeti karşısında Kızıl Ordu'nun gücünü yeterince aktarmamakla suçlandı; batıda ise Stalin’in isteğiyle yaratılmış bir eser olarak kabul edildiği için Soğuk Savaş boyunca gözden düştü ve terk edildi. Shostakovich’in ölümünden sonra ABD’ye göç eden Sovyet Müzik eleştirmeni Solomon Volkov tarafafından bestecinin anıları yayınlanınca senfoni hakkındaki yorumlar değişti.^[6] Anılarda Shostakovich’in Stalin karşıtı olduğu görülüyordu. Başlangıçta kitap hem doğuda, hem batıda “sahte” olarak değerlendirilmişse de Gorbaçov dönemi ve özellikle Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Shostakovich'in eserleri “siyasi sistemin gizli bir eleştirisi” olarak yorumlanmaya başladı. Günümüzde Shostakovich'in eserleri dünya konser salonlarında sıklıkla seslendirilse de Leningrad Senfonisi çok seyrek çalınmaktadır. Eserin uzunluğu, günümüz izleyicisine hitap etmediği şeklinde görüşler nedeniyle seyrek çalındığı düşünülür.^[6]

1 piccolo flüt, 2 flüt, 2 obua, 1 korangle, 1 piccolo (Eb) klarnet, 2 klarnet, 1 bas klarnet, 2 fagot, 1 kontrfagot, 4 korno, 3 trompet, 3 trombon, 1 tuba, vurmalılar, 2 arp, 1 piyano, yaylılar (16 1. kemancı, 14 2. kemancı, 12 viyola, 10 çello, 8 kontrbas)

• Leningrad kuşatması
• Dmitri Şostakoviç