Kavalalı Mehmed Ali Paşa

Kavalalı Mehmed Ali Paşa
Kavalalı Mehmed Ali Paşa
Mısır ve Sudan Valisi
Hüküm süresi	17 Mayıs 1805 - 2 Mart 1848
Önce gelen	Hurşid Ahmed Paşa
Sonra gelen	Kavalalı İbrahim Paşa
Doğum	4 Mart 1769; Kavala, Rumeli Eyaleti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	2 Ağustos 1849 (80 yaşında); Kahire, Mısır Hidivliği, Osmanlı İmparatorluğu
Çocuk(lar)ı	Tevhide; İbrahim; Tosun; İsmail; Hatice (namıdiğer Nazli); Said Paşa; Hasan; Ali Sadık ; Mehmed Abdülhalim; Mehmed Ali; Fatma Rukiye; Zeynep
Hanedan	Kavalalılar Hanedanı
Babası	İbrahim Ağa
Annesi	Zeynep
Dini	İslam

Kavalalı Mehmed Ali Paşa (Arapça: محمد علي باشا‎‎, 4 Mart 1769 - 2 Ağustos 1849), Osmanlı paşası ve Mısır eyaletinin valisi, Kavalalılar Hanedanı'nın kurucusu.

Yaşamı

Mısır Valisi olmadan önce

Kavalalı Mehmed Ali Paşa bugünkü Yunanistan'ın Kavala şehrinde Müslüman bir Osmanlı ailesinin ferdi olarak dünyaya geldi. Kendisi aynı zamanda memleketindeki küçük bir birliğin Osmanlı komutanı olarak da görev yapan tütün ve nakliye tüccarı Bekçibaşı İbrahim Ağa'nın ikinci oğluydu. Ailesi Arapgir'den Kavala'ya göçmüştü.^[1] Annesi ise Kavala'nın bir diğer ileri gelenlerinden Müslüman Arnavut Çorbacı Hüseyin Ağa'nın kızı Zeynep'ti.^[2]^[3] Türk tarihçi İlber Ortaylı ise Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Erzincan göçmeni olduğunu söylemiştir^[4] Mehmet Ali, babası İbrahim Ağa'nın 17 çocuğundan hayatta kalan tek çocuğuydu.^[5] Babası ile birlikte tütün ticareti yapıyordu. Babasının genç yaşta ölümünden sonra amcası Tosun Paşa'nın himayesinde tütün ticaretine devam etti. Amcası Tosun Paşa'nın Osmanlı devleti tarafından idamından sonra tamamen kimsesiz ve hamisiz kaldı. Leon isimli Fransız bir tüccarla tanıştı ve işine devam etti.^[6] Napolyon'un 1798'de Mısır seferi sırasında Fransızlar'ı Mısır'dan çıkarmakla yükümlü kaptan-ı derya Küçük Hüseyin Paşa, Kavala Çorbacısı^[7] Hüseyin Ağa'dan bir miktar kuvvet istemiş, Hüseyin Ağa da içlerinde yeğeni Mehmet Ali Ağa da bulunan 200 güzide askerini göndermiştir. Mısır'ın geri alınmasından sonra Mehmet Ali Ağa tahsili olmamasına rağmen Mısır'da kalarak kısa zamanda tüm başıbozuk askerlerin serçeşmeliğini elde etti. Mısır Valisi Hüsrev Paşa'nın başıbozuk askerleri Mısır'dan tahliyeye teşebbüsü üzerine; askerin maaşlarını alamamalarını bahane ederek başıbozuk askerleri isyan ettirdi ve Hüsrev Paşa'yı firara mecbur bıraktı. Mısır valiliğini elde etme hayali kuran Mehmet Ali Paşa Mısır'a vali olarak gönderilen Hurşid Paşa'yı da bir bahane ile atlatarak 1804 senesinde vezirlikle istediği makama erişmiştir.

Mısır Valisi olduktan sonra

Vali olur olmaz ciddi ve radikal işlere teşebbüs eden Mehmet Ali Paşa, Mısır'da nüfuz sahibi Memlûkleri ortadan kaldırdı. Avrupa'dan getirttiği hocalarla kendine güçlü bir ordu kurdu. 1811 yılında yönetimde hâlen etkili durumda bulunan Memlük Beylerine karşı harekete geçerek Mısır'daki Memlük egemenliğine kesin olarak son verdi. Daha sonra 1811-1818 yılları arasında orduları Osmanlı Sultanı adına Arabistan Yarımadası'nda Vehhâbîlere karşı savaştı. Mekke ve Medine'yi Vahhabiler'in elinden alarak şöhretini her tarafa yaydı. 1815 yılında Kahire'de bulunan Arnavut askerleri kısa süreli bir ayaklanma çıkardılar. Kavalalı, başını ağrıtabileceğini düşündüğü 25.000 Arnavut askerini, Sudan'ın fethi için 1821'de Sudan'a Func Devleti'nin üzerine gönderdi. Böylelikle Sudan, Mısır'ın kontrolü altına girdi. Mora'da patlak veren uzun süredir Osmanlı Devleti'nin bastırmakta güçlük çektiği Mora İsyanı'nı seçkin askerleri ile bastırdı. Mehmed Ali Paşa, 1827 yılının sonunda Mora İsyanını bastırmasına karşılık Suriye'nin kendisine verilmesini II.Mahmud'dan talep ettiyse de olumlu bir cevap alamadı. Yayılmacı politikasının ancak güçlü bir merkezî idare ve bunları destekleyen askerî güç ve insan kaynaklarıyla mümkün olabileceğini gören Mehmed Ali, ihtiyacı olan bütün kaynakları barındıran Suriye'yi ele geçirmek için Akkâ Valisi Abdullah Paşa ile arasındaki bir ihtilâfı bahane ederek İbrâhim Paşa kumandasındaki bir orduyu Suriye'ye gönderdi.

Mehmet Ali Paşa'yı yola getirmek kolay iş değildi. Zira emri altında 20-30 bin kabiliyetli asker ve 15-20 gemilik donanma bulunuyordu ve amacı Suriye'yi Mısır'a bağlamaktı. İşte bu sıralarda Mehmet Ali Paşa'nın Osmanlı Devleti'yle çarpışmasına vesile olacak bir fırsat meydana geldi. Suriye hakkındaki maksadını belirterek oğlu İbrahim Paşa komutasında Akka'ya asker sevketti ve sahillere de donanma gönderdi. Edirne Valisi Ağa Hüseyin Paşa, Mehmet Ali Paşa üzerine gönderildi. Ağa Hüseyin Paşa, Halep ile Humus arasında Mısır ordusuna mağlup olduğundan; Arnavutluk'taki meselelerle meşgul olan Sadrazam Reşid Mehmed Paşa kumandan tayin edildi. Ağa Hüseyin Paşa'yı mağlup eden Mısır ordusu komutanı Kavalalı İbrahim Paşa, Toros Dağları'nı aşarak Konya'ya girdi ve Konya Ovası'nı ordugah belirledi.

Hidivliği kuruşu

İbrahim Paşa, gittiği yerlerde halkı Mısır'a ısındırmak için halkın hoşuna gidecek şekilde hareket ediyor ve İstanbul Hükûmeti'nin Anadolu halkı üzerinde yaptığı baskının tam tersini yapıyordu. Bu durumun farkında olan Sultan II. Mahmud, halkın bu sahte vaziyetlere aldanmaması için her tarafa fermanlar gönderiyordu.^[8]

Alelacele Konya'ya gelen Reşid Mehmed Paşa, Mısır Ordusu ile şiddetli bir savaşa girerek Mısır Ordusu'nu bozmuş ise de hava karlı ve dumanlı olduğundan kendi askerleri zannıyla Mısır Ordusu arasına girerek esir olmuştur. Osmanlı Ordusu dağılmış ve hiçbir direnişle karşılaşmayan Mısır Ordusu Kütahya'ya kadar gelmiştir. Reşid Mehmed Paşa'nın esir olmasından dolayı Anadolu Valisi ve Karahisar-Menteşe Sancakları mutasarrıfı Mehmed Emin Rauf Paşa ikinci defa sadrazamlığa davet edilmiştir. Rauf Paşa, Kütahya'dan hareket ederken hükûmet işlerini devretmek üzere halkın itimat ettiği, şehrin ileri gelenlerinden olan Dürrîzade Hacı Reşid Ağa'yı mütesellim tayin ederek alelacele Mısır Ordusu gelmeden 1833'te Mart ayında İstanbul'a hareket etmiştir.^[9]

İbrahim Paşa Kütahya'ya gelir gelmez Kütahya'nın da diğer işgal olunan memleketler gibi Mısır'a ilhak edildiğini ve mütesellim Reşid Ağa'nın halkın güvendiği bir isim olmasından dolayı mütesellimlikte devam edeceğini ilan eden bir ilan ile Mısır ordusu karargâhından bir emirname gönderildi (Mart 1832).^[10]

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, David Wilkie

II. Mahmud, Büyük Britanya ve Fransa'dan yardım istedi. Ne var ki Fransa'nın Mehmet Ali Paşa'yı desteklemesi, İngiltere'nin de Osmanlı'nın iç işlerine karışmak istememesi üzerine beklediği yardımı alamadı ve Rusya'dan yardım istemek zorunda kaldı. Rusya ile Hünkar İskelesi Antlaşması-8 Temmuz 1833 yapıldı ve Rus donanması İstanbul'a demirledi.

Boğazların Rusya'nın eline geçmesinden endişe eden İngiltere ve Fransa'nın araya girmesiyle Kütahya Antlaşması (14 Mayıs 1833) imzalandı. Antlaşmaya göre Mısır, Suriye ve Girit valilikleri Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya, Cidde ve Adana valilikleri de oğlu İbrahim Paşa'ya verildi.

Antlaşmadan her iki taraf da hoşnut olmadı. II. Mahmut Mısır valisini ortadan kaldırmak ve kaybettiği toprakları geri almak istiyordu. Osmanlı ordusu ile Mısır ordusu Nizip'te karşılaştı. Osmanlı ordusu tekrar bozguna uğrayınca Rusya'nın soruna el atmasından ve Mehmet Ali Paşa'nın güçlenmesinden çekinen Avrupa Devletleri konuyu görüşmek için Londra'da konferans düzenledi.

Londra'da imzalanan antlaşmaya göre Suriye, Girit ve Adana Osmanlı Devleti'ne geri verildi, Mısır ise Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve soyundan gelenlere bırakıldı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa başta antlaşmayı kabul etmese de İngiltere ve Avusturya'nın Beyrut'a asker çıkarması ve İngiliz donanması'nın Lübnan kıyılarını topa tutması üzerine antlaşmayı kabul etmek zorunda kaldı. 1845'te İstanbul'a gelip padişaha bağlılığını bildirdi. 1849'da Kahire'de öldü.

Ayrıca bakınız

Osmanlı Arabistanı

Kaynakça

^ "Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Hayatı". 28 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.
^ Aksan, Virginia (14 Ocak 2014). "1760'ların sonunda Makedonya'nın Kavala şehrinde doğan Mehmed Ali, Arnavut bir Osmanlı askerinin oğluydu.". Ottoman Wars, 1700-1870: An Empire Besieged (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-88403-3.
^ TDVİA, Kavalalı Mehmet Ali Paşa maddesi, Muhammed Ali Kutluoğlu, TDV Yayınları c.25, s.62 İstanbul 2002
^ "İlber Ortaylı Kavalalı Mehmet Ali paşayı ve ailesini anlatıyor". 14 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Şinasi Altundağ, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi 1831 -1841(2.baskı), TTK Yayınları, Ankara 1998, s.21
^ İslam Ansiklopedisi, Mehmet Ali Paşa maddesi, Şinasi Altundağ, Meb Yayınları, İstanbul 1978, c.7, s.567
^ Çorbacı: Yeniçeri ve Acemi Ocağı'nda bölüklerin bütün işlerinden sorumlu kumandan
^ 1248 Rebiü'levvel tarihli ferman (1832)
^ Hacı Reşid Ağa'nın mütesellimlik buyrultusu: "İftiharül emacidi velakârim Kütahya eyaletine bu defa tarafımızdan mütesellim naspolunan Dürrizade izzetlu Reşid Ağa dame mecduhu badesselâm inha olunur ki hasbelicap eylemiş olduğuna ve cenabınız dahi Kütahyanın eşrafi vücuhu ve handani kadimî bulunarak vücuh ve ahalii memleket dahi sizden hoşnut oldukları haber verilduğüne binaen eyaleti mezkûre mütesellimliği uhdenize ihale vetevcih olunmuş olmağıla inşallahütealâ mütesellimliğe müteferri kâffei umur ve hususun hüsni idare ve rüyeti ve mühimmatı devleti aliyye ve umuru fıkaranın tesviye ve tensikı ve fıkaranın esbabı asayiş ve istikmali vesail arayişlerile herhalde zatı şevketsimatı hazereti zillullâhiye isticlâbı daavatı hayriyyeye itina ve dikkat eylemeniz babında divanı anadolu ve livayi Karahisar ve Meteşeden işbu buyruldu tahrir ve ita olunmuştur. İnşallahü teala bermucibi buyruldu hareket ve hilâfından tehaşi ve mücanebet eyleyesiz diyu 1248 Şevval 10"
^ Mısırlılar tarafından Dürri zade Hacı Reşid Ağanın mütesellimlikte ipka buyrultusu: "Şerayişiar Kütahya naibi ve müftüsü faziletlu efendiler zide ilmühüma ve mefahirü emacidi velakran mütesellimimiz Elhaç Reşid Ağa zide ilmühüma ve vücuhı belde ve eşrafl efendiler ve agavatı zide mekadirihüm inha olunur kibeyandan vareste olduğu üzere Anadolu'nun ekser bilat ve memleketleri Mısıra ilhak ve izafeti misillu medinei Kütahyanın dahi ol ... hile izafeti emri gayri mübhem ve kâffei ehali ve zuafa ve reayanın istihsali esbabu asayış ve rahatları hususî indimizde müstelzem olup bu hususa riayet edecek munsıf ve dirayetkâr ve tesviyei umuru ehemmeye bahirüliktidar bir kimsenin mütesellim nasp ve tayini lâzım gelmiş ve elhalete hazihi mütesellümi bulunan mumaileyh Elhaç Reşit Ağanın evsafı mezbure ile ittisafı anlaşılmış olduguna binaen agayı mumaileyhi memleketinizde mütesellim bilerek her veçhile merasimi mutavaat ve riayeti icra ve kâffei umurı şeriyye ve mevaddı sâirei mühimmede cümleniz yekdil ve yekcihet pşarak ifa ve tesviyeye dikkat ve itina eylemeniz ve sen ki mütesellimi mumaileyhsin sen dahi her veçhile hüsnü asayiş ve rahatı fukara ve zuafa hususunu icraya dikkat ve rencide ve teaddi ve mugayiri riza evza ve muameleden mezit mubaadet ve umuru miriyye ve hususatı sairei ehemmenin tenfiz ve ifasına cümle ile bilittifak ihtimam ve dikkat eylemek babında mekamı seraskerii Mısır ve aramgâhı Kütahyadan işbu buyruldu isdar ve Mütesellimi mumaileyh Reşid Ağa ile tisyar kılınmıştır. Bimennihi teala gerektir ki ber minvali meşruh amel ve harekete mubaderet ve hilâfından kemali tehaşi ve mücanibet eyleyesiz diyu, 16 Şevval 1248" (İbrahim Paşa'nın şehre iki fersah mesafede olan kaplıcalarda ordu kurduğunu Charles Texier yazıyor, c, 2, s, 323, bu ılıcanın Yoncalı olduğu şüphesizdir)

Kavalalı Mehmed Ali Paşa Kavalalılar Hanedanı Doğumu: 1769 Ölümü: 2 Ağustos 1849
Önce gelen: Hurşid Ahmed Paşa	Mısır ve Sudan Valisi 1805 - 1848	Sonra gelen: Kavalalı İbrahim Paşa

[1] "Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın Hayatı". 28 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.

[2] Aksan, Virginia (14 Ocak 2014). "1760'ların sonunda Makedonya'nın Kavala şehrinde doğan Mehmed Ali, Arnavut bir Osmanlı askerinin oğluydu.". Ottoman Wars, 1700-1870: An Empire Besieged (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-88403-3.

[3] TDVİA, Kavalalı Mehmet Ali Paşa maddesi, Muhammed Ali Kutluoğlu, TDV Yayınları c.25, s.62 İstanbul 2002

[4] "İlber Ortaylı Kavalalı Mehmet Ali paşayı ve ailesini anlatıyor". 14 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] Şinasi Altundağ, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi 1831 -1841(2.baskı), TTK Yayınları, Ankara 1998, s.21

[6] İslam Ansiklopedisi, Mehmet Ali Paşa maddesi, Şinasi Altundağ, Meb Yayınları, İstanbul 1978, c.7, s.567

[7] Çorbacı: Yeniçeri ve Acemi Ocağı'nda bölüklerin bütün işlerinden sorumlu kumandan

[8] 1248 Rebiü'levvel tarihli ferman (1832)

[9] Hacı Reşid Ağa'nın mütesellimlik buyrultusu: "İftiharül emacidi velakârim Kütahya eyaletine bu defa tarafımızdan mütesellim naspolunan Dürrizade izzetlu Reşid Ağa dame mecduhu badesselâm inha olunur ki hasbelicap eylemiş olduğuna ve cenabınız dahi Kütahyanın eşrafi vücuhu ve handani kadimî bulunarak vücuh ve ahalii memleket dahi sizden hoşnut oldukları haber verilduğüne binaen eyaleti mezkûre mütesellimliği uhdenize ihale vetevcih olunmuş olmağıla inşallahütealâ mütesellimliğe müteferri kâffei umur ve hususun hüsni idare ve rüyeti ve mühimmatı devleti aliyye ve umuru fıkaranın tesviye ve tensikı ve fıkaranın esbabı asayiş ve istikmali vesail arayişlerile herhalde zatı şevketsimatı hazereti zillullâhiye isticlâbı daavatı hayriyyeye itina ve dikkat eylemeniz babında divanı anadolu ve livayi Karahisar ve Meteşeden işbu buyruldu tahrir ve ita olunmuştur. İnşallahü teala bermucibi buyruldu hareket ve hilâfından tehaşi ve mücanebet eyleyesiz diyu 1248 Şevval 10"

[10] Mısırlılar tarafından Dürri zade Hacı Reşid Ağanın mütesellimlikte ipka buyrultusu: "Şerayişiar Kütahya naibi ve müftüsü faziletlu efendiler zide ilmühüma ve mefahirü emacidi velakran mütesellimimiz Elhaç Reşid Ağa zide ilmühüma ve vücuhı belde ve eşrafl efendiler ve agavatı zide mekadirihüm inha olunur kibeyandan vareste olduğu üzere Anadolu'nun ekser bilat ve memleketleri Mısıra ilhak ve izafeti misillu medinei Kütahyanın dahi ol ... hile izafeti emri gayri mübhem ve kâffei ehali ve zuafa ve reayanın istihsali esbabu asayış ve rahatları hususî indimizde müstelzem olup bu hususa riayet edecek munsıf ve dirayetkâr ve tesviyei umuru ehemmeye bahirüliktidar bir kimsenin mütesellim nasp ve tayini lâzım gelmiş ve elhalete hazihi mütesellümi bulunan mumaileyh Elhaç Reşit Ağanın evsafı mezbure ile ittisafı anlaşılmış olduguna binaen agayı mumaileyhi memleketinizde mütesellim bilerek her veçhile merasimi mutavaat ve riayeti icra ve kâffei umurı şeriyye ve mevaddı sâirei mühimmede cümleniz yekdil ve yekcihet pşarak ifa ve tesviyeye dikkat ve itina eylemeniz ve sen ki mütesellimi mumaileyhsin sen dahi her veçhile hüsnü asayiş ve rahatı fukara ve zuafa hususunu icraya dikkat ve rencide ve teaddi ve mugayiri riza evza ve muameleden mezit mubaadet ve umuru miriyye ve hususatı sairei ehemmenin tenfiz ve ifasına cümle ile bilittifak ihtimam ve dikkat eylemek babında mekamı seraskerii Mısır ve aramgâhı Kütahyadan işbu buyruldu isdar ve Mütesellimi mumaileyh Reşid Ağa ile tisyar kılınmıştır. Bimennihi teala gerektir ki ber minvali meşruh amel ve harekete mubaderet ve hilâfından kemali tehaşi ve mücanibet eyleyesiz diyu, 16 Şevval 1248" (İbrahim Paşa'nın şehre iki fersah mesafede olan kaplıcalarda ordu kurduğunu Charles Texier yazıyor, c, 2, s, 323, bu ılıcanın Yoncalı olduğu şüphesizdir)

[1]