Encümen-i Daniş
Encümen-i Daniş (Osmanlıca: انجمن دانش), Osmanlı Devleti’nde 1851-1862 yıllarında hizmet vermiş bir bilim kuruludur. Kurucusu Mustafa Reşit Paşa’dır. Fransız İlimler Akademisi’ni örnek alarak kurulan bu kurulun başardığı en önemli iş, Ahmet Cevdet Paşa’ya yazdırılmış “Tarih-i Cevdet” adlı eserdir.
Türkçeye sade dille yazılmış ve tercüme edilmiş bilimsel eserler kazandırma, ülkede genel kültür seviyesini yükseltme, kuruluş aşamasında olan Darülfünun için kitap hazırlama gibi amaçlarla kurulmuştu. Ayda bir kez toplanan ve her biri bir bilim dalında uzman 40 dahili üyeden oluşurdu. 1862’den sonra kapanmıştır.
Tarihçe
değiştirSultan Abdülmecit’in 10 Ocak 1845 tarihli eğitim reformlarının gerçekleştirilmesi emrini içeren fermanı üzerine 11 Nisan 1845’de sekiz kişiden oluşan Meclis-i Maarif-i Muvakkat (Geçici Eğitim Meclisi) kuruldu.[1] Eğitim için gerekli reformların plan ve projesini oluşturmakla görevli meclis, 1846 yılı Temmuz ayında, yasa metinlerini hazırlamakla görevli Meclis-i Vâlâ’ya raporunu sundu. Meclisin kararları arasında İstanbul’da Darülfünun (üniversite) kurulması ve üniversitenin kuruluşuna hazırlık yapmak, okutulacak kitapları hazırlamak için “Encümen-i Daniş” adlı bir bilim kurulunun kurulması vardı. Encümen-i Daniş kurulması, Paris’te elçilik yaptığı sırada Fransız İlimler Akademisi’ni çok beğenmiş olan Mustafa Reşit Paşa’nın fikriydi. Ancak kurulması, 1851’de Ahmet Cevdet Efendi’nin bu kurumun sağlayacağı faydalara ilişkin bir mazbata yazarak Sultan Abdülmecid’e sunmasından sonra mümkün oldu.
Ataullah Efendizade Şerif Efendi’nin birinci başkan, Hayrullah Efendi’nin ikinci başkan olduğu encümen, 26 Mayıs 1851 tarihli padişah iradesi ile kuruldu. Kuruluş programını hazırlama görevi müderris Ahmet Cevdet Efendi’ye verildi. Encümenin nizamnamesi (tüzüğü) Ahmet Cevdet Efendi başkanlığında bir kurul hazırladı. Nizamname, 1 Haziran 1851’de yayımlandı, Takvim-i Vakayi'nin 449. sayısında kamuoyuna duyuruldu. Üyelerin listesi 15 Nisan 1851’de padişahça onaylandı.[2]
18 Temmuz 1851’de Darülmaarif Mektebi’nde düzenlenen törenle Encümen-i Daniş açıldı. Törene Padişah Abdülmecit, Sadrazam Mustafa Reşit Paşa da katıldı. Sadrazam müsteşarı Fuad Paşa ile Ahmet Cevdet Efendi'nin daha önce hazırladıkları “Kavaid-i Osmaniyye” adlı Osmanlıca gramer kitabın bir nüshası, kurulun ilk eseri olarak törende padişaha sunuldu.
Kurul, 12 yıl kadar hizmet verdikten sonra dağılmıştır. Hangi tarihte ve neden dağıldığına dair bilgi bulunmaz ancak Abdülmecid'in ölümü ile çalışmasına son verildiği tahmin edilir.
Kuruluş yapısı
değiştirEncümen-i Daniş, birinci ve ikinci olmak üzere iki başkanı, kırk dahili üye ile sayısı sınırlanmamış miktarda harici üyeden oluşurdu. Dahili üyeler ulema, şair, yazar, tercüman üst düzey askeri ve sivil bürokrat arasından seçilmiş kimselerdi. Toplantılara katılmaları zorunlu idi. Harici üyeler, Türkiye ile ilgili bilimsel çalışma yapan kimselerdi. Türkçe bilmeleri şart değildi; dilerlerse toplantılara katılabilirlerdi ancak hizmetleri daha çok yazdıkları eserlerle olmuştur. Harici üyeler arasında en ünlüleri Avusturyalı doğu bilimci Joseph von Hammer-Purgstall, İngiliz sözlük James Redhouse ve Fransız doğu bilimci Thomas Bianchi'dir.
Eserler
değiştirEncümen-i Daniş'in ürünü olan başlıca eserler şunlardır:
- Kavaid-i Osmaniyye, Cevdet ve Fuad Efendiler tarafından Encümen-i Daniş'in kuruluşundan önce Bursa'da birlikte bulundukları sırada ortaya çıkarılmış bir gramer kitabıdır. İlk Türkçe gramer kitabı olarak kabul edilir. Meclis-i Maarif'in onayı, şeyhülislamın fetvası ve padişahın iradesi ile basılmış; Encümen-i Daniş'in açılış töreninda padişaha sunulmuştur.
- Tarih-i Cevdet, 1774-1826 arası Osmanlı tarihini içeren bir kitaptır; Türkçe yazılmış ilk modern tarih kitabı sayılır. Ahmet Cevdet Paşa tarafından kaleme alınmıştır.
- İbn-i Haldun'un ünlü Mukaddime adlı eserinin Türkçeye çevrilmesi için Suphi Paşa görevlendirilmiş ancak çeviriyi Ahmet Cevdet Paşa yapmış ve eser 1860'ta İstanbul'da basılmıştır.
Encümenin bazı tanınmış dahili üyeleri
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Cahit Bilim. "İlk Türk Bilim Akademisi : Encümen-i Daniş" (PDF). 23 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2011.
- ^ Uçman, Abdullah. "ENCÜMEN-i DÂNİŞ". islamansiklopedisi.org.tr. TDV İslam Ansiklopedisi. 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.