Apse

Abse (apse; abscess; abscessus), irinli yangı bölgesinde doku erimesi vardır, oluşan boşluğu irin doldurur. Genellikle piyojen bakterilerin neden olduğu fokal bir yangı türüdür.^[1][2][3]

Nötrofillerden kökenli proteolitik enzimlerin dokuları eritir. Oluşan boşluğun içini canlı ve ölü polimorflar, ödem sıvısı, fibrin, bakteriler, erimiş doku artıkları (nükleik asidler, lipidler) ile çeşitli maddeler doldurur. Yeni oluşan absenin (akut abse) henüz belirli bir çeperi yoktur, sınırları da düzenli değildir. Bir süre sonra granülasyon dokusundan yapılı bir çeper meydana gelir (piyojen membran). Piyojen, yani irin doğuran denilmesinin nedeni granülasyon dokusundaki kapiller ağından abse odağına doğru binlerce polimorfun çıkmasıdır. Abseyi besleyen piyojen membran bir yandan da absenin genişlemesini önlemeye çabalar. Bir süre sonra abse sınırları daha düzenli hale gelir, yuvarlaklaşır. Piyojen membrandaki granülasyon dokusunun nedbeleşmesiyle (sikatrisleşme) katı bir çeper or­taya çıkar (kronik abse).^[1][2][3]

Abse tek veya çok sayıdadır. Ancak mikroskopla görülebilecek kadar küçük olabildiği gibi, çapı 10 cm'yi geçecek kadar büyük olanları da vardır. Küçük ve çok sayıda abseler piyemide (pyemia) görülür. Bunlara “piyemik abseler” denir.^[1][2][3]

• Oldukça küçük bir absede etken kısa zamanda ortadan kaldırılırsa irinli boşluğu granülasyon dokusu doldurur ve yerinde nedbe (sikatris) bırakarak iyileşir.^[1][2][3]
• Daha büyük bir absede etken ortadan kaldırıldıktan sonra irinli boşluk fibröz kapsülle çevrilir. Abse içindeki maddelerin büyük bir kısmı rezorbe olur. Geriye içi sarımtırak renkte steril sıvı ile dolu kistik bir boşluk kalır.^[1][2][3]

Komplikasyonların gücünde absenin büyüklüğü, sayısı ve özellikle yeri önemlidir. Bazı komplikas­yonları şunlardır;^[1][2][3]

• Piyemi ve sepsis: Absedeki etkenler kan ve lenf yolu ile yayılabilir (piyemik abse, septik şok).
• Basınç: Bazı lokalizasyonlarda absenin kendisinin ve perifokal ödemin yaptığı hacim art­ışı çok tehlikelidir. Özellikle beyin absesinde kafaiçi (intrakraniyal) basıncın artması ölümcül olabilir.
• Fistül: Etkenin/absenin ortadan kaldırılamadığı durumlarda lezyon büyür ve fistülleşebilir. Abse olgusunda önemli bir fenomendir.

Abse içindeki nekrotik hücreler ayrışır, büyük moleküller parçalanır ve çok sayıda küçük molekül ortaya çıkar. Absedeki kolloidal madde artışı osmotik basıncın yükselmesine neden olur. Abse çeperi semipermeabl (yarı geçirgen) bir membrandır. Os­motik basınç yükseldikçe abseyi kuşatan dokulardan sıvı akımı başlar. Abse alanında giderek biriken sıvı buradaki hidrostatik basıncını arttırarak çeperi gerer ve sonunda zayıf bir yerden patlatır. Abse dışına çıkan irin do­kular arasında en az dirençle karşılaştığı yerlerden kendisine yol açarak vücut yüzeyine ulaşır. Absenin delinmesiyle meydana gelen ve irini vücut yüzeylerinden birine boşaltan bu kanala “fistül” denir. Fistülün yönünde yerçekiminin etkisi önemlidir.

Fistüldeki akım (drenaj) irinle birlikte etkenin dışarı atılmasını sağlar ve absenin iyileşmesine yardım eder. Fistülün deriye açılması iyi bir sonuç sayı­labilir. Buna karşılık plevra, periton gibi yerlere açılırsa ağır komplikasyonlar doğurur (empiyem). Bu nedenle büyük abselerin fistülleşmesine meydan vermeden ameliyatla açılarak boşaltılması ve absenin etkinliği süresince meydana gelecek yeni irinin akmasını sağlamak için buraya boru (dren) kon­ulması uygun olur.

Vücudun herhangi bir yerinde bir doku ya da organda oluşan apse, kendini ağrı, kızarıklık ve şişikler yaparak belli eder. Bazı apseler kendiliğinden dışarı açılır ve akar. Apse'nin açılmadığı durumlarda bu işi ameliyatla yapmak gerekir.

Sıcak ve soğuk olmak üzere ikiye ayrılır:

• Sıcak abselerde her zaman yangılı bir dönem vardır. İrin toplandığında o bölge kızarır, ateş, ağrı ve şişlik vardır, sancı olur. Çevresi sert, ortası yumuşak ve oynaktır.
• Soğuk abseler, kemik eklem ya da lenf bezlerinde tüberküloz basilinin yaptığı apse tipidir. Deri altında renk değişikliğine yol açmayan, ağrısız ve ateşsiz bir şişlik belirir. Bir süre sonra ortasında yumuşama başlar, deri morlaşır, abse kendiliğinden deriye açılarak (fistülleşme) akmaya başlar (scrofulo).