Çita

Çita (Acinonyx jubatus), kedigiller familyasının bir üyesi olup, diğer memelilerden daha hızlı koşabilmesiyle bilinir. Günümüzde türün çoğunluğu Güney ve Doğu Afrika'da yaşar. Çok küçük bir topluluk da İran'ın Horasan bölgesinde yaşamaktadır. 15, 16 ve 17. yüzyıllara ait Padişahların av sahnelerini gösteren minyatürlerde av yapan çitalar görülmektedir. Anadolu ve Ortadoğu’da zoolojik araştırmalar yapan İngiliz araştırmacı Charles Danford'un 1879 yılına ait notlarında Birecik'in güneyinde bir şeyh tarafından kendisine canlı bir çita hediye edildiği belirtilmektedir. Türkiye'de 19. yüzyıla kadar yaşamıştır.^[3][4][5]

Çita Yaşadığı dönem aralığı: 1,9-0 myö Kuvaterner-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Sabi Sand Av Sahası'ndaki (Güney Afrika) bir çita
Korunma durumu
Hassas (IUCN 3.1)[1]
Tehlikede (ESA)[2]
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Carnivora Alt takım: Feliformia Familya: Felidae Alt familya: Felinae Cins: Acinonyx Tür: A. jubatus
İkili adlandırma
Acinonyx jubatus (Schreber, 1775)
Alt türler
Liste Güneydoğu Afrika çitası (A. j. jubatus) (Schreber, 1775) Asya çitası (A. j. venaticus) (Griffith, 1821) Kuzeydoğu Afrika çitası (A. j. soemmeringii) (Fitzinger, 1855) Northwest African cheetah (A. j. hecki) (Hilzheimer, 1913)
Çitaların 2015 yılı itibarıyla dağılımını gösteren harita
Sinonimler
Liste Acinonyx venator Brookes, 1828 A. guepard Hilzheimer, 1913 A. rex Pocock, 1927 A. wagneri Hilzheimer, 1913 Cynaelurus guttatus Mivart, 1900 Cynaelurus jubata Mivart, 1900 Cynaelurus lanea Heuglin, 1861 Cynailurus jubatus Wagler, 1830 Cynailurus soemmeringii Fitzinger, 1855 Cynofelis guttata Lesson, 1842 Cynofelis jubata Lesson, 1842 Felis fearonii Smith, 1834 F. fearonis Fitzinger, 1855 F. megabalica Heuglin, 1863 F. megaballa Heuglin, 1868 Guepar jubatus Boitard, 1842 Gueparda guttata Gray, 1867 Guepardus guttata Duvernoy, 1834 Guepardus jubatus Duvernoy, 1834

Vücudunda benekler ve gözlerinin altından ağzına ve çenesine inen siyah çizgiler vardır. Bu çizgiler güneş ışınlarını çeker ve böylece diğer yırtıcıların aksine günün en sıcak saatlerinde bile daha rahat bir görüş ile avlanabilirler. Dünyanın en hızlı koşan kara hayvanıdır. İsmi Sanskritçede benekli anlamına gelen "Çitraka" sözcüğünden gelir.

Aslanlar gibi sürü halinde veya saklanarak avlanmak yerine, yüksek hızının avantajını kullanarak avlanan bir hayvandır. Sıfırdan 108 km/saat hıza sadece 3,1 saniyede erişebilmektedir. 460 metreden fazla koştuğu durumlarda vücut ısısı 46 derecenin üstüne çıkar ve bu da çitanın beynine zarar verebilir. Bu yüzden avlanma sırasındaki koşusu genellikle bir dakikadan daha kısa sürer. Uzmanlar dünyada 10.000'den az vahşi çita olduğunu düşünmektedir.

Dişi çitalar yirmi ile yirmi dört aylıkken ergenliğe erişirler. Öte yandan erkek çitalar bu sürece on iki aylıkken ulaşırlar. Buna karşılık cinsel birleşme üç yaşından evvel nadiren gerçekleşir. Çita yavrularında ölüm oranı %90'dır. Genellikle sırtlan ve kartalların saldırılarına maruz kalırlar. Yavrular genellikle 13-20 aylıkken annelerinden ayrılırlar. Çitalar 20 yıldan daha uzun süre yaşayabilirlerse de çoğu zaman ilerleyen yaşla birlikte azalan süratleri dolayısıyla daha kısa yaşarlar.

Çitalar hızlı koşsa da, av girişimlerinin yalnızca yarısında başarılı olur. Çitalar sahip oldukları hızlı koşma yeteneğini hafif, ince kemiklerine borçludur. Bu nedenle çitalar avını bir yerde yerken, aslan ve sırtlan gibi yırtıcı hayvanlar gelirse o bölgeden çekilerek avını orada bıraktığı görülmüştür. Çünkü sırtlanların çeneleri çok kuvvetlidir. Çitanın ince kemikleri ise güçlü çenelere karşı daha dayanıksızdır. Çitaların hızlı koşma sebeplerinden birisi de kuyruklarının uzun olmasıdır. Çitalar için kuyruk koşu esnasında da yardımcı olur. Kuyruk, çitanın avını yakalayabilmesinde büyük öneme sahiptir, çünkü çita avını yakalamak için çok hızlı koşmak ve keskin dönüşler yapmak zorundadır. Koşu sırasında dümeni andıran kuyruğu sık sık devreye girer. Ani dönüşlerini uzun kuyruğu sayesinde hızını hiç azaltmadan yapabilir. Ayrıca kuyruk, çitanın dengesini korumasını da sağlar. Çitalar, ceylan ve impala gibi otobur hayvanları avlarlar. Ancak ceylan ve impalalar dünyanın en hızlı manevra yapan hayvanlarıdır, çitalar da yüksek hızlarına rağmen kuyruklarını bir dümen gibi kullanarak keskin dönüşler yapabilirler, çitaların maksimum hıza eriştiklerinde her adım arası mesafesi yaklaşık 15 metreye ulaşabilmektedir. Bu uzun adımları onlara sürat kazandıran bir etkendir.