Malabon

Malabon

ᜋᜎᜊᜓᜈ᜔

Lungsod ng Malabon
Malabon; ᜋᜎᜊᜓᜈ᜔; Lungsod ng Malabon
Mataas na urbanisadong lungsod
	; Sagisag
	; Sagisag
	Mapa ng Kalakhang Maynila na nagpapakita ng lokasyon ng Malabon
	Malabon Lokasyon sa Pilipinas
	Mga koordinado: 14°40′N 120°58′E / 14.66°N 120.96°E
Bansa	Pilipinas
Rehiyon	Pambansang Punong Rehiyon (NCR)
Lalawigan	—
Distrito	Nag-iisang Distrito ng Malabon
Mga barangay	21 (alamin)
Pagkatatag	21 Abril 2001
Ganap na Lungsod	21 Abril 2001
Pamahalaan
• Punong Lungsod	Antolin A. Oreta III
• Pangalawang Punong Lungsod	Bernard Dela Cruz
• Manghalalal	258,115 botante (2022)
Lawak
• Kabuuan	15.71 km2 (6.07 milya kuwadrado)
Populasyon (Senso ng 2020)
• Kabuuan	380,522
• Kapal	24,000/km2 (63,000/milya kuwadrado)
• Kabahayan	94,241
Ekonomiya
• Kaurian ng kita	ika-1 klase ng kita ng lungsod
• Antas ng kahirapan	2.90% (2021)
• Kita	₱2,055,959,150.00 (2020)
• Aset	₱5,029,855,192.38 (2022)
• Pananagutan	₱1,362,556,487.00 (2020)
• Paggasta	₱1,860,022,325.00 (2020)
Sona ng oras	UTC+8 (PST)
PSGC	137502000
Kodigong pantawag	02
Uri ng klima	Tropikal na monsoon na klima
Mga wika	wikang Tagalog; Ingles
Websayt	malabon.gov.ph

Ang Malabon o ang kinikilalang Lungsod ng Malabon ay isang lungsod sa Kalakhang Maynila.

Karamihan sa lupain ng bayang ito ay nagagamit sa paninirahan at pangkapamuhayan sapagka't ito ay nasa hilaga lamang ng Maynila. Nasa timog at silangang hangganan ng Malabon ang Caloocan, sa kanluran ang Navotas at sa hilaga ang Valenzuela. Ang karatig-bayan nito sa hilagang-kanluran ay ang Obando, Bulacan.

Sa senso ng 2020 nabilang ang populasyon ng Malabon na 380,522 samantalang ang bilang ng kabahayan ay 94,241. Isa ito sa mga lungsod na may pinakamakapal na populasyon sa Kamaynilaan dahil sa lawak nito na mahigit 15 kilometro kwadrado.

Kasaysayan

Panahon ng Kastila

Ang Malabon ay itinatag ng mga paring Agustino noong 21 Mayo 1599 sa tawag na "Tambobong" ("tambúbong"). Sakop ito ng Lalawigan ng Tondo mula taóng 1627 hanggang 1688.

Maraming naniniwalang galing ang katawagang "Malabon" sa salitang "malabóng" na ang kahulugan ay "maraming labóng" dahil sinasabing sagana ang lugar sa ganitong uri ng pananim.

Noong taóng 1851 itinatag sa Malabon ang kumpanyang La Princesa Tabacalera sa pangangasiwa ng La Compañia General de Tabacos de Filipinas ("Pangkalahatang pamumuhunan ng tabako sa Pilipinas") na pag-aari ng Kaharian ng Espanya.

Himagsikang Pilipino

Unang naisalimbagan ang pahayagang La Independencia sa ampunang Asilo de Huérfanos sa Malabon.^[3]^[4] Naganap ito mula Setyembre 1898 hanggang 15 Enero 1899 bago ilipat ang paglilimbag patungo sa San Fernando, Pampanga.^[5]

Panahon ng Amerikano

Noong 11 Hunyo 1901 itinakda ng Philippine Commission Act No. 137 na ang Malabon ay gawing isa sa mga bayang kasapi ng bagong-tatag na Lalawigan ng Rizal.^[6]

Itinakda ng Act No. 942 na ipag-anib ang Malabon at Navotas at pag-isahin ang kanilang mga pamahalaan.^[7]

Noong 16 Enero 1906 itinakda ng Act No. 1441 na pagbukurin muli ang dalawang bayan.

Magmula Ikatlong Republika ng Pilipinas

Noong 7 Nobyembre 1975 itinakda ng Atas ng Pangulo Blg. 824 na ang Malabon ay sakop na ng Kalakhang Maynila at hindi na ng Lalawigan ng Rizal.

Noong 21 Abril 2001 ginawang lungsod ang Malabon, 407 taon ang nakalipas mula sa pagkakatatag.

Heograpiya

Isa ang Malabon sa pinakamataong lungsod sa Pilipinas, at ang mababang lupain nito ang nagdudulot ng madalas na pagbaha, lalo na kapag tag-ulan at kapag umapaw ang mga ilog at tubig sa saplad. Ang apat na lungsod sa CAMANAVA ay madalas maapektuhan ng mga magkakaugnay na ilog dito, isa na rito ang Ilog Tullahan.

Ang mga ilog dito ay dating nalalayagan at pangingisda ang dating pangunahing ikinabubuhay ng mga mamamayan dito. Dating malawak, malalim, at may maayos na katangian ang tubig ng ilog na madalas na pinagkukuhan ng iba't ibang uri ng mga isda, na mahalagang bahagi pinagkukuhan ng pagkain ng mga tao dito. Ang mga puno, palay at mga gulay ay dating tumutubo sa paligid ng ilog. Subalit, ang mga lupaing agrikultural na ito ay napalitan ng bakuran ng mga industriya, at naging tahanan ng libu-libong mga maralita na gumawa ng mga barong-barong ng walang pahintulot.

Sa mga nagdaang mga taon, lumala ang mga pagbaha, na nagiging madalas at mataas. Pinakaapektado ay ang mga kabahayan sa mga pamayanan na nasa o malapit sa dalampasigan. Naging makipot at maliit ang mga ilog sa paglipas ng mga taon, at ang kakayahan nitong pigilan ang tubig ay nabawasan. ^[8]

Pagkakahati ng Pamumuno

Mapang politikal ng Malabon

Ang Malabon ay kasalukuyang nahahati sa 21 baranggay.

Unang Distrito

Baritan
Bayan-bayanan
Catmon
Concepcion
Dampalit
Flores
Hulong Duhat
Ibaba
Maysilo
Muzon
Niugan
Panghulo
San Agustin
Santolan
Tañong

Ikalawang Distrito

Acacia
Longos
Potrero
Tinajeros
Tonsuya
Tugatog

Demograpiko

Senso ng populasyon ng
Malabon
Taon	Pop.	±% p.a.
1903	20,136	—
1918	21,695	+0.50%
1939	33,285	+2.06%
1948	46,455	+3.77%
1960	76,438	+4.24%
1970	141,514	+6.35%
1975	174,878	+4.34%
1980	191,001	+1.78%
1990	280,027	+3.90%
1995	347,484	+4.13%
2000	338,855	−0.54%
2007	363,681	+0.98%
2010	353,337	−1.04%
2015	365,525	+0.65%
2020	380,522	+0.79%
Sanggunian: PSA^[9]^[10]^[11]^[12]

Relihiyon

Kabilang ang lungsod ng Malabon sa Diyosesis ng Kalookan. Halos 80% ng mga mamamayan nito ay mga Katoliko. Sa kasalukuyan, may walong parokya ng Katoliko Romano sa Malabon: San Bartolome, Sto. Rosario, Imaculada Concepcion, Exaltation of the Cross, San Antonio de Padua, Sacred Heart of Jesus, Immaculate Heart of Mary at ang Sts. Peter and John.

Ang iba pang relihiyon sa Malabon ay kinabibilangan ng Iglesia Filipina Independiente (kabilang sa Diyosesis ng Rizal at Pampanga, Parokya ng La Purisima Concepion de Malabon), Batista, Iglesia ni Cristo, Members Church of God International, Jesus Is Lord Church, at Seventh-day Adventist.

Jose F. Oreta Hall of Justice Courts, Br. 73 & Br. 74, (presided by now SC Justice Bienvenido L. Reyes from 1990-2001) RTC (Catmon)
Malabon City Jail, Bureau of Jail Management and Penology (Catmon)
Office of the City Prosecutor (Catmon)
Halls of Justice Building, Br. 55 & Br. 56, Metropolitan Trial Courts of Malabon City & Navotas (Golden Dale Subdivision, Tenejeros)
Halls of Justice Building, RTC, Brs. 72, 73, 74, 169, 170 & Office of the Clerk of Court (Tenejeros)
Court room, sala of Br. 73, RTC (presided by Hon. Carlos M. Flores)

Iba pang mapagbabasahan

Official City Government Website Naka-arkibo 2004-09-01 sa Wayback Machine.

Mga sanggunian

↑ "Province: NCR, THIRD DISTRICT (Not a Province)". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ manilastandardtoday.com, Malabon City: A sight of progress
↑ wikimapia.org, Malabon City Hall
↑ loc.gov La independencia. Library of US Congress.
↑ "An Act Extending the Provisions of the Provincial Government Act to the Province of Rizal". LawPH.com. Nakuha noong 2011-04-12.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "An Act Reducing the Thirty-two Municipalities of the Province of Rizal to Fifteen". LawPH.com. Nakuha noong 2011-04-12.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ CDKN INSIDE STORY: Understanding the risk of flooding in the city: The case of Barangay Potrero, Metro Manila
↑ Census of Population (2015). "National Capital Region (NCR)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Census of Population and Housing (2010). "National Capital Region (NCR)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Censuses of Population (1903–2007). "National Capital Region (NCR)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)
↑ "Province of Metro Manila, 3rd (Not a Province)". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[nscb-area-1] "Province: NCR, THIRD DISTRICT (Not a Province)". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[2] "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[3] standardtoday.com, Malabon City: A sight of progress

[4] wikimapia.org, Malabon City Hall

[5] .gov La independencia. Library of US Congress.

[6] "An Act Extending the Provisions of the Provincial Government Act to the Province of Rizal". LawPH.com. Nakuha noong 2011-04-12.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[7] "An Act Reducing the Thirty-two Municipalities of the Province of Rizal to Fifteen". LawPH.com. Nakuha noong 2011-04-12.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[8] CDKN INSIDE STORY: Understanding the risk of flooding in the city: The case of Barangay Potrero, Metro Manila

[PSA15–13-9] Census of Population (2015). "National Capital Region (NCR)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[NSO10–13-10] Census of Population and Housing (2010). "National Capital Region (NCR)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[NSO07-13-11] Censuses of Population (1903–2007). "National Capital Region (NCR)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)

[LWUA-PopulationData-12] "Province of Metro Manila, 3rd (Not a Province)". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]