บัวผัน จันทร์ศรี

แม่บัวผัน จันทร์ศรี สกุลเดิม โพธิ์พักตร์ เกิดเมื่อวันเสาร์ เดือน 8 ขึ้น 9 ค่ำ ปีวอก ตรงกับวันเสาร์ ที่ 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2463 พ่อชื่อดิน แม่ชื่อปาน ย่าชื่อเพิ้ง ตาชื่อเทียน ยายชื่อคล้ำ ตั้งบ้านเรือนอยู่แถบบ้านห้วยโรง ตำบลห้วยคันแหลน อำเภอวิเศษชัยชาญ จังหวัดอ่างทอง เป็นน้องสาวของนายบัวเผื่อน โพธิ์พักตร์ พ่อเพลงชื่อดังของจังหวัดอ่างทอง มีพี่น้องรวม 6 คน

1. นางทองคำ จั่นอุไร
2. นายเขียว โพธิ์พักตร์
3. นายบัวเผื่อน โพธิ์พักตร์
4. บัวผัน จันทร์ศรี (แม่เพลง)
5. นางสีนวล บัวรุ่ง
6. นางนิยม บุญมาก

เริ่มหัดเพลงมาตั้งแต่เด็ก ๆ จากการติดตามดูพี่ชายเล่นเพลงที่ต่าง ๆ ต่อมาได้ฝึกหัดเพลงจากบิดามารดาและอา จน มีความสามารถในการประชันเพลงกับพ่อเพลงรุ่นใหญ่ ตั้งแต่อายุราว 15 ปี

เนื่องจากพ่อ อา และเครือญาติ มีอาชีพทั้งเล่นเพลงและทำนา ส่วนแม่ก็เป็นแม่เพลงสมัครเล่น เพราะฉะนั้นแม่บัวผันจึงเกิดมาท่ามกลางการว่าเพลง ทั้งเพลงเรือ เพลงฉ่อย เพลงทรงเครื่อง เพลงพวงมาลัย เพลงเต้นกำ เพลงอีแซว เพลงระบำบ้านไร่ เพลงยั่ว เพลงชักกระดาน เพลงสงฟาง เพลงพานฟาง เพลงเข้าผี เพลงแห่นางแมว แม้แต่เพลงขอทาน และเพลงกล่อมเด็ก ซึ่งเหล่านี้บวกกับอุปนิสัยชอบร้องรำทำเพลง แม่บัวผันจึงซึมซับศิลปะการเล่นเพลงแบบเก่��ไว้ทุกกระบวน

เดิมแม่บัวผันได้อยู่กินกับ นายหอม 10 ปี แล้วแยกย้ายกัน เพราะนายหอมมีเมียใหม่และต่อมา แม่บัวผัน ได้อยู่กินกับพ่อไสว วงษ์งาม (สุวรรณประทีป) ตั้งแต่ประมาณช่วงก่อน พ.ศ. 2500 ในช่วงแรกนั้นได้ไปตั้งหลักแหล่งอยู่ที่บ้านดอนเบือ ต.ดอนเจดีย์ จ.สุพรรณบุรี เริ่มฝึกเพลงให้ลูกศิษย์รุ่นแรก ต่อจากนั้นได้ย้ายถิ่นฐานมาอยู่ที่บ้านศรีจัน อำเภอศรีประจันต์ เริ่มฝึกศิษย์รุ่นที่ 2 ซึ่งในรุ่นนี้มีขวัญจิต ศรีประจันต์และขวัญใจ ศรีประจันต์ อยู่ด้วย โดยแม่บัวผันจะเป็นผู้คัด และแลเห็นแววของขวัญจิต ว่าเป็นคนพูดเก่ง จนได้พยายามถ่ายทอดเพลงอีกแซว หมั่นฝึกสอนอย่างไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อย นับเป็นครูคนสำคัญของขวัญจิต ศรีประจันต์ และน้องๆ

แม่บัวผัน จันทร์ศรี เป็นแม่เพลงชั้นครู รุ่นเดียวกับแม่บุญมา สุดสุวรรณ(แม่เพลงชาวโพธิ์ทอง จ.อ่างทอง) ที่เติบโตมาในวงการเพลงและเล่นเพลงเป็นอาชีพมาโดยตลอด เป็นผู้มีปฏิภาณและความคิดเป็นเลิศ สามารถด้นกลอนสดและแต่งคำร้องได้อย่างคมคาย อีกทั้งมีความจำเป็นเยี่ยม สามาถจดจำเนื้อร้องเก่าได้อย่างมากมายหลายหมื่นวรรค แม่บัวผัน เป็นแม่เพลงที่มีความสามารถพิเศษไม่เพียงแต่เฉพาะเพลงอีแซวและเพลงฉ่อยเท่านั้น แต่ยังสามารถร้องเพลงพื้นบ้านพื้นเมืองอันเป็นมรดกสำคัญของชาติที่กำลังจะสูญหายได้อีกหลายชนิด แม่บัวผันได้ร่วมบันทึกเพลงพื้นบ้านต่างๆ เพื่อคนรุ่นหลังไว้อย่างมาก สามารถบอกเพลงได้โดยไม่ติดขัด จึงนับเป็นหลักสำคัญยิ่งคนหนึ่งของวงการเพลงพื้นบ้านในปัจจุบัน ด้วยจิตวิญญาณของผู้รักเพลงโดยแท้ แม่บัวผันได้สละเวลาและทรัพย์สินทุ่มเทเพื่อถ่ายทอดสอนศิษย์โดยไม่ย่อท้อ ในอดีตบ้านของแม่บัวผันจึงเป็นที่พึ่งพิงของคนเพลงทั้งรุ่นเก่าและรุ่นใหม่ ตลอดจนเป็นที่ชุมนุมของนักศึกษา ครูอาจารย์และสื่อมวลชนที่สนใจเพลงพื้นบ้าน แม่บัวผันใช้ชีวิตทั้งชีวิตเพื่อเพลงพื้นบ้านอันเป็นหลักฐานสำคัญยืนยันถึงความเป็นนักกลอนของคนไทย กอปรกับความเสียสละและความสามาถเป็นเลิศในศิลปะเพลงพื้นบ้าน จึงได้รับความรัก การยอมรับ และยกย่องนับถือจากผู้ที่อยู่ในวงการเพลงพื้นบ้านตลอดมา จึงได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติให้เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (เพลงพื้นบ้านภาคกลาง) ประจำปี พ.ศ. 2533 ^[1]

บัวผัน จันทร์ศรี มีลูกศิษย์มากมาย เป็นครูเพลงคนแรกของขวัญจิต ศรีประจันต์, ขวัญใจ ศรีประจันต์, สุจินต์ ชาวบางงาม, บุญโชค ชนะโชติ, โชติ สุวรรณประทีป, แหยม เถื่อนสุริยา, สำเนียง ชาวปลายนา เป็นต้น

บั้นปลายชีวิต ได้เสียชีวิตลงอย่างสงบ ที่บ้านพักเลขที่ 13 หมู่ 7 ตำบลวังน้ำซับ อำเภอศรีประจันต์ จังหวัดสุพรรณบุรี เมื่อช่วงค่ำวันที่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2548 ด้วยโรคชรา สิริอายุ 85 ปี มีพิธีพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2548 ณ วัดพังม่วง อำเภอศรีประจันต์ จังหวัดสุพรรณบุรี

- ปี 2526–2527 รับโล่ชูเกียรติจากสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ และศูนย์สังคีตศิลป์ ในพิธีเชิดชูเกียรติศิลปินพื้นบ้านครั้งที่ 2 (สาขาเพลงพื้นบ้านภาคกลาง) ซึ่งในพิธีมอบรังวัลเชิดชูเกียรติศิลปินเพลงพื้นบ้านครั้งที่ 2 แม่บัวผัน จันทร์ศรี และยายทองอยู่ รักษาพล ได้ร่วมร้องเพลงฉ่อย อวยพรถวายแด่ พลตรีพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมพลทิฆัมพร องค์ประธานในพิธี และได้รับประทานรางวัลเป็นเงินสดจำนวน 500 บาท จากพระหัตถ์

- ปี 2533 ได้รับการเชิดชูเกียรติให้เป็นศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปการแสดง (เพลงพื้นบ้าน)

• พ.ศ. 2536 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 4 จัตุรถาภรณ์มงกุฎไทย (จ.ม.)^[2]
• พ.ศ. 2541 –   เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 4 จตุตถดิเรกคุณาภรณ์ (จ.ภ.)

• ประวัติและผลงานที่ต้องบันทึกไว้ของนักเพลงพื้นบ้านรุ่นบรมครูที่กำลังจะหมดไป ในจังหวัดสุพรรณบุรี (ตอนที่ 3) เก็บถาวร 2010-03-04 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน