คลองด่าน (กรุงเทพมหานคร)

คลองด่าน ถือเป็นคลองสายประวัติศาสตร์ที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานคร ชื่อของคลองด่านมีที่มาจาก ในสมัยโบราณที่ปากคลองด่านด้านวัดหมู (วัดอัปสรสวรรค์ในปัจจุบัน) เคยเป็นด่านขนอนมาก่อน^[1] ด่านขนอนคือด่านที่เป็นกระโจมหลังคา มียอดสำหรับดูเรือในระยะไกล เพื่อตรวจสิ่งของต้องห้าม และเก็บภาษีจากเรือสินค้าต่างชาติทั้งฝรั่ง และจีน ที่ขึ้นล่องผ่านด่านมาติดต่อค้าขายในอาณาจักร ซึ่ง ณ ที่นี้จะสามารถเก็บภาษีทั้งจากเรือที่ผ่านมาทางแม่น้ำเจ้าพระยา และทางแม่น้ำท่าจีนได้ คลองด่านยังใช้เป็นเส้นทางไปออกแม่น้ำท่าจีนที่จังหวัดสมุทรสาครได้ด้วย ดังปรากฏว่าเป็นเส้นทางเดินทัพไปด่านเจดีย์สามองค์ในสมัยรัชกาลที่ 2 ^[2] และปรากฏเป็นเส้นทางสำคัญที่ใช้สัญจร ทั้งใน นิราศถลางของเสมียนมี (หมื่นพรหมสมพัตรสร) นิราศนรินทร์ จดหมายเหตุลาลูแบร์ โคลงนิราศพระยาตรัง และโคลงนิราศทวายของพระพิพิธสาลี ^[3]

ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว คลองด่านเกิดตื้นเขิน จึงโปรดเกล้าฯ ให้พระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ทองจีน) เป็นแม่กองขุดลอกใน พ.ศ. 2374 คลองด่านเป็นเส้นแบ่งเขตภาษีเจริญและเขตธนบุรี ก่อนที่จะไหลเข้าเขตจอมทอง กรุงเทพมหานคร ปากคลองแยกจากคลองบางกอกใหญ่ที่วัดปากน้ำภาษีเจริญ ไปออกคลองบางขุนเทียน และคลองสนามชัย ความยาวประมาณ 3 กิโลเมตร^[4]

ปัจจุบัน คลองด่านใช้เป็นคลองเพื่อการระบายน้ำการสัญจร และการท่องเที่ยว วัดสำคัญบริเวณริมฝั่งคลองได้แก่ วัดปากน้ำภาษีเจริญ วัดอัปสรสวรรค์ วัดนางชีโชติการาม วัดหนัง วัดขุนจันทร์ วัดใหม่ยายนุ้ย วัดนางนองวรวิหาร และวัดราชโอรสาราม^[5] โดยทั่วไปแล้ว ไม่ได้เจาะจงว่าบริเวณใดเป็นจุดสิ้นสุดของคลองด่าน แต่จะถือกันว่าคลองสนามชัยและคลองด่านเป็นคลองเดียวกัน ทั้งนี้จึงเรียกคลองนี้ทั้งคลองสนามชัย และคลองด่าน