Ittihodi Şuravī
| Ittihodi Çumhurihoi Şuraviji Sosialistī | |||||||||
| Sojuz Sovetskix Sotsialisticeskix Respublik | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Gimn | |||||||||
.svg)
| |||||||||
| Pojtaxt | Maskav | ||||||||
| Zabon(ho) | rusī | ||||||||
| Vohidi pul | Soviet ruble[d] | ||||||||
| Majdon |
| ||||||||
| Aholī |
| ||||||||
| Şakli hukmronī | çumhuriji şūravī[d], Çumhuriji porlumonī, single-party system[d], federation[d] va communist dictatorship[d] | ||||||||
.svg)
Ittihodi Çumhurihoi Şuraviji Sosialistī (Ittihodi Şuravī, IÇŞS; rusī: Sojuz Sovetskix Sotsialisticeskix Respublik, SSSR) — kişvare bud, ki dar solhoi 1922 — 1991 dar baxşi buzurge az şarqi Avrupo va şimoli Osijo vuçud doşt.
Ta'rix
[viroiş | edit source]Davlati Şuravī: Inqilobi solhoi 1905 – 1917, çangi şahrvandī, taşkili davlati Şuravī, ki az oktjabri soli 1917 to oxiri 1991-um sol vuçud doşt. Buhroni çam'ijatie, ki dar Rusija sar zada bud ba şikof mijoni hukumatu çomea va ba'dtar ba şūrişhoi solhoi 1902 - 1905 ovarda rasond. Garcande, ki in şūrişho bebaror budu ba ivazi hukumatdoron ovarda narasond, lekin in şūrişho inqilobero ba bor ovard, ki dar soli 1917 rux dod.
Şirkati Rusija dar Çangi çahoniji jakum (1914 – 1918), ba garoniji narxho dar bozor, kambudi kolo va hamcunin ba gurusnagiji aholī ovarda rasond, dar natiça zimistoni soli 1917 buhroni sijosī tezu tundtar gaşt. Fevrali soli 1917, şūrişi musallahonae, ki dar Sankt-Peterburg şuda bud, ba dast kaşidani Nikolaji II az taxt ovarda rasond, ki ba çoi ū aknun kişvarro Hukumati muvaqqatī idora mekard. Ammo dar natiçai şūrişi mohi oktjabri soli 1917 ba sari hukumati Rusija bolşevikon (RSDRP(b) omadand (sipas RKP(b), VKP(b), KPSS - Hizbi Kommunistiji Rusija (Partijai Kommunistiji Ittihodi Şuravī) bo rahbariji V. I. Lenin). Pas az 3 soli çang bo duşmanoni doxilivu xoriçī bolşevikon tavonistand hokimijatro dar qalamravi peşini Podşohiji Rusija ba dast ovarand.
Dar natiçai Inqilobi Oktjabriji soli 1917 dar Rusija çangi şahrvandī (solhoi 1917 – 1923) rux dod, ki dar voqe' çange bud baroi ba dast ovardani qudrat mijoni bolşevikho (artişi “surxho”) va muxolifoni onho (artişi “safedho”). Baroi rasidan ba hadafi xud ham “surxho” va ham “safedho” terrorro istifoda burdand, ki dar natiça beştar mardumi begunoh ranç kaşid. Afzun bar in, davlathoi xoriçī niz dar in çang şirkat doştand, ki mexostand Rusijaro sust va pora-pora kunand. Lekin bolşevikon tavonistand dar in çang pirūz şavand va sijosati jagonaro dar Rusija çorī kunand. Kişvari nave, ki beştari qalamravi peşini Podşohiji Rusijaro dar megirift, Ittihodi Çamohiri Şuraviji Sosialistī (IÇŞS) nom girift. Umuman dar natiçai çangi şahrvandī va inqilob dar Rusija: 25 mln aholī ba halokat rasid, istehsoli sanoat 5 marotiba va mahsuloti kişovarzī niz 40% kam şud.
Dar in holathoi noguvor az nav barqarorkuniji iqtisodijoti Rusija oƣoz gardid. Dar in vaqt beştar ba sanoatkunoniji mamlakat: sanoati moşinasozī, metalurgī, harbī, korkardi konho va soxtmoni stansijahoi elektrikī mablaƣguzoriji Hukumati şūravī sarf karda meşud. Taraqqijoti sanoati vaznin zarari xudro beştar ba sanoati sabuku kişovarzī rasonid. Hajoti odamoni odī dar in davra xelo ham bad bud, sathi zindagiji aholiji şūravī past bud nisbat ba digar davlatho, mahsulothoi odī namerasidand, muşkiloti çiddī, ki in ta'mini aholī bo maskan bud boqī mond.
Taqsimoti millī-hududiji IÇŞS
[viroiş | edit source]Rūzi ta'sisjobiji Ittihodi Çumhurihoi Şūraviji Sotsialistī (IÇŞS - SSSR) 30 dekabri soli 1922 meboşad.
Dar davomi mavçudijati Ittihodi Çumhurihoi Şūraviji Sotsialistī (IÇŞS - SSSR) se marotiba Konstitutsijai IÇŞS qabul şudaast:
- Konstitutsijai IÇŞS — soli 1924
- Konstitutsijai IÇŞS — soli 1936
- Konstitutsijai IÇŞS — soli 1977
Saravval, muvofiqi Şartnoma oid ba ta'sisi IÇŞS (30 dekabri soli 1922), ba hajati IÇŞS çumhurihoi zerin vorid şudand:
- Çumhuriji Şūraviji Federativiji Sotsialistiji Rusija
- Çumhuriji Şūraviji Sotsialistiji Ukraina
- Çumhuriji Şūraviji Sotsialistiji Belorussija
- Çumhuriji Şūraviji Federativiji Sotsialistiji Zakavkazijo
- 27 oktjabri soli 1924 ba hajati IÇŞS ÇŞS Turkmaniston vorid şud.
- 13 maji soli 1925 ba hajati IÇŞS ÇŞS Ūzbekiston vorid şud.
- 5 dekabri soli 1929 ba hajati IÇŞS ÇŞS Toçikiston vorid şud, ki az hajati ÇŞS Ūzbekiston 16 oktjabri soli 1929 çudo şuda bud.
- 5 dekabri soli 1936 ba hajati IÇŞS ÇŞS Ozarbojçon, ÇŞS Armaniston va ÇŞS Gurçiston vorid şudand, ki az hajati Çumhuriji Şūraviji Federativiji Sotsialistiji Zakavkazijo çudo şuda budand. Hamzamon, ba hajati IÇŞS ÇŞS Qazoqiston va ÇŞS Qirƣiziston, vorid şudand, ki az hajati Çumhuriji Şūraviji Federativiji Sotsialistiji Rusija çudo şuda budand.
- V 1940 godu v SSSR bыli vkljucenы Karelo-Finskaja, Moldavskaja, Litovskaja, Latvijskaja i Estonskaja SSR.
- Dar soli 1956 ÇŞS Karelī-Finī tabdil doda şuda bud ba ÇAŞS Karelī dar hajati RSFSR.
- 6 sentjabrjai soli 1991 Şūroi davlatiji IÇŞS Litva, Latvija va Estonijaro az hajati IÇŞS berun baromadani in davlathoro fahmid.
- 25 dekabri soli 1991 Prezidenti IÇŞS M. S. Gorbacjov ba iste'fo baromad. Soxtorhoi davlatiji IÇŞS barham xurdand.
Masohati umumiji IÇŞS avgusti soli 1991 22,4 mln km² taşkil mekard.
Inçoro ham bingared
[viroiş | edit source]