Sa'dī

Sa'dī
Sa'dī
	forsī: سعدی شیرازی‎
Taxallusho:	سعدی
Ta'rixi tavallud:	taqriban 1210
Zodgoh:	Şeroz, ustoni Fors, Davlati Xorazmşohijon;
Ta'rixi darguzaşt:	9 dekabr 1292
Mahalli darguzaşt:	Şeroz, Eron;
Nav'i fa'olijat:	şoir, navisanda
Ƶanr:	ƣazal
Zaboni osor:	forsī va arabī
	Osor dar Vikiteka
	Parvandaho dar Vikianbor
	Guftovardho dar Vikiguftovard

Abumuhammad Muslihuddin ibni Afşinçoni Tagobī (forsī: ابومحمد مُصلِح‌الدین بن عَبدُالله سعدی شیرازی‎, maşhur ba Sa'diji Şerozī va Muşrifuddin; taqriban 1210^[1], Şeroz, ustoni Fors, Davlati Xorazmşohijon^[4]^[5] — 9 dekabr 1292^[2]^[3], Şeroz^[3]) — şoir, navisanda, voiz va buzurgtarin ƣazalsaroi adabi forsī..

Zindaginoma

Muslihiddin Sa'diji Şerozī soli 1184 dar şahri Şeroz dar oilai toçik ba dunjo omada, dar ajjomi kūdakī az padar jatim mondaast. Dar çavonī ba Baƣdod rafta va dar madrasai «Nizomija» tahsili ilm namuda ast. Pas az xatmi tahsil Sa'dī ba çahongardī meravad va Eron, Arabiston, Osijoi Xurd, Misr, Şom, Xuroson, Movarounnahr va digar sarzaminho megardad. Dar mijonsolī ba zodgohaş bar megardad va dar sinni 108-solagī, soli 1292 darmeguzarad. Ūro dar gulgaşti Musalloi Şeroz ba xok mesuporand va ormgohaş aknun zijoratgohi xossu omm ast.

Az osori şoir kullijote boqī mondaast, ki ba şakli masnavī, ƣazal, tarçe'band, tarkibband, qasida, ruboī eçod şudaand, dar bar megirad.

Osor

Sa'diji Şerozī qarib jagona şoirest, ki ba toçik budanaş maxsus işora kardaast. Dar jak tarçe'bandaş çavri mulkdoronro ba faqiron mahkum karda, bo muqoisai turki çavrgaru toçiki benavo tolibona sulh xosta va bo vositai in guftor nisbati milliji xudro cunin ma'lum namudaast:

Az bahri Xudo, ki molikon çavr

Candin nakunad bar mamolik

Şojad, ki ba podşah bigūjand

Turki tu birext xuni toçik.

Sa'dī az çanubi Eron, zamini Fors barxosta va ba Fors nisbat doşta, incunin zabonaş niz forsī bud. Ammo bajni forshovu toçikon az qadim dar zabon va mansubijati millī farq nabud. Binobar in Sa'diji Şerozī xudro toçik nomida, vale dar ajni zamon fors bud. Adabijoti forsu toçik ham, ki dar pahnoi buzurgi Osijoi Mijonavu Eron taraqqī kardaast, bo sababhoi mazkur ba har du xalqi hamxunu hamzabon barobar taalluq dorad. Sa'diji Şerozī dar şahri Şerozi vilojati Fors tavallud joftaast. Soli ba dunjo omadani ūro ustod Sadriddini Ajnī dar kitobi ba tavsifi hajot va eçodijoti vaj baxşidaaş bo tadqiqu muqoisa 1204 muqarrar kardaast. Nomi şoir Abdullo, laqabaş Muslihiddin va taxallusaş Sa'dist. Nomaş ba'dho az guftor aftoda va ba unvoni «Muslihiddin Sa'diji Şerozī» maşhur gardidaast. Tarbijai ibtidoiro Sa'diji Şerozī dar nazdi padar giriftaast. Farzandi dūstrūi oila buda az padar navozişu tarbijai xub giriftaast. Dar bobi dujumi kitobi «Būston»-aş çavoniro cunin jod mekunad:

Man on gah sari toçvar doştam,

Ki sar dar kanori padar doştam

Agar bar vuçudam nişastī magas,

Pareşon şudī xotiri cand kas.

Daftaru kitob va digar lavozimoti xoniş xarida maxsus ba ilmomuzivu savod barovardani pisar maşƣul şudani padari arçmand az satrhoi pojoniji jodnomai ū ravşan megardad:

Zi ahdi padar jod doram hame

Ki boroni rahmat bar ū har dame.

Ki dar tiflijam lavhu daftar xarid

Zi bahram jake xotami zar xarid.

Baroi pisari dūstdoşta padar incunin xotam, anguştarī xarida onro ba dasti ū guzaronida ast. Ammo Sa'diji xurdsolro dar vakti bozī va dur az kanori padar savdogare bo şirinie fireb karda anguştarini tiloro az dastaş rabuda ast.

In lavhai jodbud — xaridani anguştarī baroi pisarbacagon az odathoi qadimiji maişati oilaviji xalqi mo darak medihad.

Solhoi tiflī va tahsili maktab guzaşta raftand. Sa'dī xonişi minba'daro dar madrasai Nizomijai Baƣdod davom medihad. Madrasai Nizomijai Baƣdod hanūz dar solhoi 80-umi asri XI az çonibi vaziri xiradmandi Salçuqijon — Nizomulmulk bunjod şuda bud, va unvonaş ham az nomi in vazir ast.

Sa'dī pas az xatmi madrasai maskur baroi taçribaanduzī va şinosoī bo ahvoli mardum ba sajohat baromad. Avval ū şahrhoi Arabiston va dar bozgaşt Rum (Turkija), pas nohijahoi gunoguni Eronro davr zad. Ba Osijoi Mijona omada to Qoşƣar raft. Az on ço bo sajohati şahrhoi Afƣoniston sūi Hinduston roh girifta, cande dar şahri Sumaton ba tamoşoi buton maşƣul şud. Sajohati in qadar şahru nohijahoi gunogun baroi Sa'dī materiali garonbahoi ta'rixiju çuƣrofī va adabiju axloqī doda budand va ū metavonist az xamai in muşohidaju didahojaş misli Nosiri Xisrav kitobi «Safarnoma» binavisad. Ammo vaj in guna kitobro ta'lif nakarda ast.

Materiali sajohathojaş dar kitobhoi axloqiji ū «Būston»-u «Guliston» istifoda şudaand va ham az işoravu ma'lumotaş dar in asarho mo az safarhoi vaj ogoh megardem. Cunoncī dar muqaddimai «Būston» ovarda ast:

Dar aqsoi olam bigaştam base,

Ba sar burdam ajjom bo har kase.

Tamattū' zī har gūşae joftam,

Zī har xirmane xūşae joftam.

Ū bisjor safar namud, faqat dar pironsolī dar vatan qaror girift. Rūzgori faqirona meguzarond va har cize az xurokī boqī doşt ba hezumkaşonu becoragon medod. Soli 1292 dar hamon manzili faqironaaş, ki dar beruni şahri Şeroz (Davlatşox) voqe' bud, az olam darguzaşt. Bo guzaşti ajjom dar boloi qabri ū maqbara soxtaand va imrūz marqadaş barço buda va atrofiji on mavzei tamoşogoh ast.

Banī Odam a'zoi jakdigarand,

Ki dar ofariniş zi jak gavharand.

Cu uzve ba dard ovarad rūzgor,

Digar uzvhoro namonad qaror.

Merosi adabī

Maqbarai Sa'dī

Maqbarai Sa'diji Şerzī maşhur ba سعدیه (Sa'dija)^[8] — jodgoriji me'mori boloi turbati Sa'di Şerozī. Oromgoh dar şimolu şarqi şahri Şeroz, ki zamini xonai şoir bud, az qadim boƣe va caşmae dorad. On biduni sangi turbat bo mururi zamon xarob gardida, tanho dar ahdi Karimxoni Zand (1707/5 — 1779) — peşvoi sulolai zandijoni Eron taçdid şud. Vale on niz pas az cande rū ba xarobj ovard va solhoi oxir Ançumani osori millī oromgohi zeboe bino kard. Oromgoh boloi asosi zinagiji na on qadar balande az marmar çoj giiftaast, ki gunbazī buda, ba peşajvoni balande şabohat dorad. Dar tarafi rosti maqbara dahlezi tokdori sojaafkan va istirohatī bino kardaand, ki nihojat muçallalu xuşhavost. Namoi koşikoriji oromgoh bo namoişhoi gul, butta va aksi parrandahoi zeboi sabki zandija muzajjan ast.